Keriç

şeer

Keriç
rus. Керчь
ukr. Керч

Bayraq	Tuğra
Bayraq	Tuğra

Memleket	Rusiye/Ukraina^[1]
Region	Qırım Muhtar Cumhuriyeti^[2]/Qırım Cumhuriyeti^[3]
Şeer şurası	Keriç şeer şurası
Coğrafiy koordinatalar	Koordinatlar: 45°20′19″ ş. e. 36°28′05″ ş. b. / 45.338611° ş. e. 36.468056° ş. b. ^(G) ^(O) ^(Я)45.338611, 36.46805645°20′19″ ş. e. 36°28′05″ ş. b. / 45.338611° ş. e. 36.468056° ş. b. ^(G) ^(O) ^(Я)
Şeer başı	Oleg Osadçiy
Evelki adları	Çerkio, Vosporo, Korçev Bospor, Pantikapeyon
Meydanlıq	108 km²
Yükseklik	10 m (deñizge nisbeten)
Eali	154.621 kişi (2021)^[4]
Eali sıqlığı	1431,68 kişi/km²
Saat quşağı	UTC+3
Telefon kodu	+380-6561 ve +7-36561
Poçta indeksleri	298300 — 298399
Resmiy sayt	http://www.kerchrada.gov.ua/

Keriç

Vikianbarda Keriç

Keriç (rusça Керчь, ukraince Керч, rus tiline bu şeerniñ adı türkiy tillerinden keldi: qarşı (Tamanğa qarşı) → horsa → korçev^[5]) — şarqiy Qırımda Keriç boğazınıñ yalısında bir şeer, iri sanayı, naqliyat, turizm ve yazlıq raatlanuv merkezi, qaraman şeeri. Keriç — dünyanıñ eñ qadimiy şeerlerinden biridir. Şimdi Keriçte çeşit türlü medeniyetler ve devirlerge ait olğan bir çoq tarih ve mimarlıq abidesi bar.

Tarih

Antik devri

Milâttan evel VII asırnıñ soñunda Miletos adlı yunan şeerinden kelgenler şimdiki Keriç yerinde Pantikapeyon (yunanca Pantikápaion) şeerini qurğan ediler. Akropol şimdiki Mitridat adlı olğan dağda bulunğan edi. Şeerniñ etrafında başqa qadimiy yunan şeerleriniñ nekropollerinden farqlı olğan nekropol bulunğan edi. Pantikapeyon nekropoliniñ terkibinde o zamanda yunanlar içün adetteki topraq qabirlerden ğayrı şeerden çölge taba keçken yolnıñ boyunda bir sıra qurğan bar edi.

Bosporostaki arbiy federatsiya. Pantikapeyon

Şimdiki Keriç bulunğan toprağı atta milâttan evel XVII—XV asırlarda meskün eken, bunı Mayak qasabasınıñ etrafında keçirilgen atiqiy qazılmalar tasdıqlay. Amma Keriçniñ şeer olaraq tarihı qararnen 2600 yıldan evel başlandı, milâttan evel VII asırda Bosporos Kimmerikos (Keriç boğazı) yalısında qadimiy yunan müstemlekecileri arbiy federatsiya teşkil etken bir sıra mustaqil şeer-devletni qurdılar. Şeerlerara ittifaqnıñ maqsadı — tamır halqqa (skitlerge) qarşılıq yapuv edi.

Bosporos Devletiniñ ahırı

I asırdan başlap ep Bosporos Devleti kibi Pantikapeyonğa de gotlar ücüm ettiler.

370 seneleri hunnular istilâsı vaqtında Pantikapeyon tamamen yoq oldı. Onıñ keniş yerleri virane alına ketirilgen edi. Amma şeer turmaqta edi ve yaqın arada canlanıp Şimaliy Qara deñiz yanınıñ iri alış-veriş ve esnaf merkezine çevirildi.

Orta asırlar

VI asırda şeer Bizans İmperiyasınıñ akimiyetinde bulundı. I Yustinian imperator qararınen anda garnizon yollandı da qale qurulışı başlandı, qaleniñ adını Bosporos qoydılar.

VIII asırda Qırım Hazar Qağanlığınıñ tesiri altına tüşti. Bospor adı Qarşa ya da Çarşa adına deñiştirildi.

1318 senesi şeer Şimaliy Qara deñiz yanındaki ceneviz müstemlekeleriniñ terkibine kirsetildi.

1475 senesi şeer Osmanlı Devletiniñ ükümine keçti. O arada Keriç berbat bir alğa keldi ve Zaporog qazaqları tarafından bir qaç kere ücümge oğradı. XVIII asır başında Azaq deñizinde Rusiye öz arbiy küçüni quvetlendirgenine cevap olaraq osmanlılar Keriç boğazı yalısında Yeñi Qaleni quralar.

Yañı zaman

Rus-osmanlı cenkinden soñ 1774 senesindeki Küçük Kaynarca muqavelesine köre Keriç ve Yeñi Qale Rusiye terkibine kirsetilgen edi.

1783 senesi Keriç Tavriya guberniyasınıñ terkibine kirsetildi. Şeerniñ ealisi yunanlar, ruslar, ukrainler, italyanlar ve ermenilerden ibaret edi. 1821 senesi Keriç ve Yeñi Qale hususiy memüriy birlemge — Keriç-Yeñi Qale şeerbaşlığına ayırıldı. Bu aradan başlap şeer abadanlaşıp başlay.

1855 senesi Qırım cenki vaqtında şeerni ingliz ordusı yıqıp berbat etti.

II Cian cenki vaqtındaki Keriç

II Cian cenki vaqtında Keriçte sovetnen alman orduları arasında bir çoq deşetli uruş olıp keçti. 1941 senesi noyabr ayında şiddetli uruşlardan soñ almanlar şeerni işğal ettiler. 1941 senesi dekabr 30 künü şeer birinci sefer azat etildi. Sovet ordusı keri çekilgenden soñ askerlerniñ bir qısmı partizanlarnen beraber Acı Muşqay taşparçalav quyularına kete.

1944 senesi aprel 11 künü Keriç tamamen azat etildi.

1973 senesi sentâbr 14 künü Keriçke şeer-qaraman rütbesi berildi.

Sanayı

XX asırnıñ ekinci qısmında Keriç iri gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi merkezi olıp qaldı.

Şuralar Birligi dağılğanı ve bazar iqtisadiyatına köçkeninen gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi saaları zayıflaştılar. Şeer sanayı merkezinden turizm ve yazlıq raatlanuv merkezine çevirildi.

Şeerniñ tarihı boyu balıqçılıq onıñ içün pek emiyetli edi ve şimdi de Keriç ealisiniñ büyük bir qısmı bu saada çalışa.

Naqliye

Şeerlerara ve halqlarara köçürmeler Keriçte Keriç ticaret limanı, demir yol vokzalı, avtostantsiya ve kiçik aeroport eda ete.

İçtimaiy naqliyat olaraq şeerde esasen avtobuslar ve marşrut taksileri qullanıla. 2004 senesi Keriçniñ ilk trolleybus marşrutı işletildi.

Maarif

Şeerniñ ameldeki oquv yurtları bular (2004 senesi):

28 mektep
9 aliy oquv yurtu
gemi-mehanik ve politehnik tehnikumlar
tibbiyet oquv yurtu
6 ihtisas-tehnikiy oquv yurtu
bala bağçaları

Turizm ve raatlanuv

Qara ve Azaq deñizleriniñ yalılarında bulunma sayesinde yaz vaqtında Keriçke sabıq ŞSCB memleketlerinden raatlanmaq içün bir çoq kişi kele.

Keriç yarımadasında bir qaç şifaiy çamur çeşmesi bar.

GPS sistemasında koordinatlar

Yeñi Qale: (WGS 84): N 45 20.8368 E 36 36.1027
Keriç qalesi: (WGS 84): N 45 18.8799 E 36 28.1891
Töbeçik gölü: (WGS 84): N 45 10.8202 E 36 24.2984
Çar qurğanı (WGS 84): N 45 22.4974 E 36 32.7114
Melek Çeşme qurğanı (WGS 84): N 45 21.7691 E 36 28.2041
Mitridat dağınıñ başı (WGS 84): N 45 21.0029 E 36 28.1762
Mitridat büyük merdiveni (WGS 84): N 45 21.0482 E 36 28.3833

Bağlantılar

Bospor devleti ve onıñ şeerleriniñ kümüş aqçaları (Rusça)
Şeer saytı 11 aprelniñ 2004 s. arhivlengen. (Rusça)
Web-kamera 18 iyülniñ 2006 s. arhivlengen.
Web-kamera 15 mayısnıñ 2007 s. arhivlengen.
Kence oğulnıñ soqağı — Keriçteki cenk vaqialarını tasvir etüv. (Rusça)
Keriç — 27 asırnıñ şeeri 28 fevralniñ 2007 s. arhivlengen. (Rusça)
Şeer aqqında, Keriçke ait olğan sitelerniñ katalogı (Rusça)
Keriçte basılğan "Bospor" gazetasınıñ saytı 21 aprelniñ 2007 s. arhivlengen. (Rusça)
Пансионат 23 avgustnıñ 2011 s. arhivlengen.(Rusça)

Atıflar

↑ Bu meskün yer Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep olğan Qırım yarımadasında buluna. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna.
↑ Ukraina qanunlarına köre.
↑ Rusiye qanunlarına köre.
↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (rus.)
↑ Что такое Тмутаракань? — belli rus tarihçı ve şarqşinas Vasiliy Smirnov, saifeler 67-73

[npcrimea-1] Bu meskün yer Rusiye ve Ukraina arasında çatışuvğa sebep olğan Qırım yarımadasında buluna. Qırımnı de-fakto idare etken Rusiyeniñ qanunlarına köre yarımadada bulunğan Qırım Cumhuriyeti ve Aqyar federal emiyetli şeeri - Rusiye terkibindeki eki federatsiya subyektidir. Ukraina qanunlarına köre yarımadada Ukraina terkibindeki Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar mahsus statuslı şeeri buluna.

[qırım-ukraina-2] Ukraina qanunlarına köre.

[qırım-rusiye-3] Rusiye qanunlarına köre.

[_10bc0d189fe0d4a4-4] Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (rus.)

[5] Что такое Тмутаракань? — belli rus tarihçı ve şarqşinas Vasiliy Smirnov, saifeler 67-73

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]