Çuvaşistan
| |||
Memleket | |||
---|---|---|---|
Status |
Federatsiya subyekti | ||
Merkez | |||
Cumhuriyet başı | |||
Resmiy tiller | |||
Meydanlıq |
| ||
Eali | |||
Eali sıqlığı |
63,77 kişi/km² | ||
Saat quşağı | |||
ISO 3166-2 kodu |
RU-CU | ||
Avtomobil nomera kodu |
21 ve 121 | ||
Resmiy saytı(rus.) | |||
![]() Multimedia fayllar |
Çuvaşistan ya da Çuvaşiya, resmiy adı Çuvaş Cumhuriyeti (çuvaşça Чӑваш Ен, Чӑваш Республики; rusça Чувашия, Чувашская Республика) - Rusiyeniñ bir muhtar cumhuriyetidir. Cumhuriyetke adını bergen çuvaşlar, türk halqlarından birevidir. Çuvaşistan, Rusiyeniñ orta kesiminde yer ala ve 1920 senesi iyün ayında muhtar cumhuriyet qurulğandır. Meydanlığı 18 300 km². Ealisi qararnen 1 350 000 adamdır. Paytahtı Çeboksarıdır.
Çuvaşlarnıñ, X-XVI asırlarda eski türk boylarınıñ (Edil Bulğarınıñ) qarışmasından meydanğa kelgenleri yazılğandır. Ayrıca çuvaşlarnıñ suvar ya da suvaz adlı türk adından kelgeni de ögge sürüle. Çuvaşlarnıñ 15% Başqurtistan ve Tataristanda otura.

Çuvaşlarnıñ oturğan regionı XVI asırda ruslarnıñ eline keçken, regionda 1920-de muhtar memuriy birligi olğan, 1925 senesi aprelinde de muhtar cumhuriyet alına kelgendir. ŞSCBniñ dağılmasından soñ da (1991) Çuvaşistan Cumhuriyeti adını alğandır.
Çuvaşlar Orta Edil regionında, qapalı bir cemiyet olaraq yaşaylar. Cumhuriyetniñ meydanlığı 18 300 km². Memleketniñ üçte biri ormanlarnen qaplıdır. Ealisi 1 500 000 adamdır. Ancaq Çuvaş nufusı 2 000 000-ğa yete. Nufusnıñ 60% şeerlerde otura.
Saat quşağı
[deñiştir | kodunı deñiştir]
Çuvaşistan Moskva Saat quşağındadır (UTC+3).
İqtisadiyat
[deñiştir | kodunı deñiştir]Çuvaşistan iqtisadiyatı sanayı ve ziraatqa dayana. Sanayı qolunda maşna, toquma, elektrik, alkogol, kâğıt, kereste, himiyadır. Çuvaşiyada tahminen 300 sanayı qurulışı bardır.
Ziraat
[deñiştir | kodunı deñiştir]Başlıca mahsulatı zahire, kenevir, qartop, sebze, keten, şeker çükündir ve tütündir. Regionda ayvancılıqnıñ domuz asravcılığı de müim yer tuta. Ziraat kolhoz ve sovhozlarda yasala. Et, süt, yımırta işlep çıqaruvı yüksektir.
Din
[deñiştir | kodunı deñiştir]Çuvaşlarnıñ esas dini hristian ortodokslığıdır.
Maarif
[deñiştir | kodunı deñiştir]İlk olaraq 1872-de çuvaş tili yasalğandır. Çuvaşlarda maarif seviyesi diger cumhuriyetlerde olğanı dayın yüksektir. Şimdi ülkede:
- 24 başlanğıç mektepte 22 000 talebe,
- 702 orta mektepte 280 000 talebe,
- 3 universitette 19 000 talebe
bar olıp, maarif çuvaş tili yasala. Halqnıñ 77% çuvaş tilini qullana.
Ayrıca, Çuvaşistanda 801 kitaphane, 1200 klub bar olıp, yılda 3 million kitap basıla ve 30 gazeta neşir etiledir.
Naqliyat
[deñiştir | kodunı deñiştir]Memleketniñ naqliyat ağı qara ve deñiz yolunen yasala. Demiryolları ve qara yolları Moskva, Aşağı Novgorod, Qazan, Ulyanovsk ve paytaht Çeboksarı ile bağlıdır.
- Alikovo
- Batırevo
- Komsomolskoye
- Krasnoarmeyskoye
- Qızıl Çotay
- Morgauşi
- Poretskoye
- Şemurşa
- Yalçiki
- Yantikovo
Eali
[deñiştir | kodunı deñiştir]1926[3] | 1928[4] | 1959[5] | 1970[6] | 1979[7] | 1987[8] | 1989[9] |
---|---|---|---|---|---|---|
894.479 | ↗903.300 | ↗1.097.859 | ↗1.223.675 | ↗1.292.486 | ↗1.330.000 | ↗1.336.066 |
1990[10] | 1991[10] | 1992[10] | 1993[10] | 1994[10] | 1995[10] | 1996[10] |
↗1.337.182 | ↗1.339.822 | ↗1.344.014 | ↗1.347.818 | ↘1.345.489 | ↘1.345.431 | ↘1.343.966 |
1997[10] | 1998[10] | 1999[10] | 2000[10] | 2001[10] | 2002[11] | 2003[10] |
↘1.341.946 | ↘1.339.194 | ↘1.338.819 | ↘1.334.219 | ↘1.327.743 | ↘1.313.754 | ↘1.311.737 |
2004[10] | 2005[10] | 2006[10] | 2007[10] | 2008[10] | 2009[10] | 2010[12] |
↘1.304.984 | ↘1.299.306 | ↘1.292.236 | ↘1.286.239 | ↘1.282.567 | ↘1.279.359 | ↘1.251.619 |
2011[10] | 2012[13] | 2013[14] | 2014[15] | 2015[16] | 2016[17] | 2017[18] |
↘1.250.518 | ↘1.247.012 | ↘1.243.431 | ↘1.239.984 | ↘1.238.071 | ↘1.236.628 | ↘1.235.863 |
2018[19] | ||||||
↘1.230.479 |
İhtar
[deñiştir | kodunı deñiştir]- ↑ http://kremlin.ru/events/president/news/62694
- ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/Popul2016.xls
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1926 года. М.: Издание ЦСУ Союза ССР, 1928. Том 9. Таблица I. Населённые места. Наличное городское и сельское население. 2015 fevralniñ 7 teşkerilgen. 7 fevralniñ 2015 s. arhivlengen.
- ↑ Статистический справочник СССР за 1928 г.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР. 2013 oktâbrniñ 10 teşkerilgen. 10 oktâbrniñ 2013 s. arhivlengen.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям. 2013 oktâbrniñ 14 teşkerilgen. 14 oktâbrniñ 2013 s. arhivlengen.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек.
- ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу. 23 avgustnıñ 2011 s. arhivlengen.
- ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 Численность постоянного населения на 1 января (человек) 1990-2013 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (2002). 2021 mayısnıñ 31 teşkerilgen. 15 mayısnıñ 2021 s. arhivlengen.
- ↑ Перепись населения 2010. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений(rus.). Федеральная служба государственной статистики. 2013 iyünniñ 12 teşkerilgen. 28 aprelniñ 2013 s. arhivlengen.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014 mayısnıñ 31 teşkerilgen. 31 mayısnıñ 2014 s. arhivlengen.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013 noyabrniñ 16 teşkerilgen. 16 noyabrniñ 2013 s. arhivlengen.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2014 года. 2014 aprelniñ 13 teşkerilgen. 13 aprelniñ 2014 s. arhivlengen.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015 avgustnıñ 6 teşkerilgen. 6 avgustnıñ 2015 s. arhivlengen.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года(rus.) (Şablon:TranslateDate). 2021 mayısnıñ 15 teşkerilgen. 8 mayısnıñ 2021 s. arhivlengen.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года(rus.) (Şablon:TranslateDate). 2017 iyülniñ 31 teşkerilgen. 31 iyülniñ 2017 s. arhivlengen.
- ↑ Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2018 года и в среднем за 2017 год. 2018 yanvarniñ 28 teşkerilgen.
Menbalar
[deñiştir | kodunı deñiştir]- http://www2.omu.edu.tr/ogrenciklupleri/klupler/turkdunyasi/ 27 sentâbrniñ 2007 s. arhivlengen.