Qırımtatar milliy örnegi
| Qırımtatar milliy örnegi | |
|---|---|
 | |
| Medeniyet | Qırımtatarlar |
| Devlet | |
| Asıl memleketi | |
| Intangible cultural heritage status | Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity[d][1] |
| Described at URL |
ich.unesco.org/en…(ing.) ich.unesco.org/fr…(fre.) ich.unesco.org/es…(isp.) |
| Vikileyha | WikiProject Intangible Cultural Heritage[d] |
 Медиафайлы на Викискладе | |
Qırımtatar milliy örnegi — milliy qırımtatar süslemesi, qırımtatar halqınıñ medeniyetiniñ eñ eski eserlerinden biri. Örnek ve onıñ aqqında bilgisi 2021 senesi YUNESKO tarafından yapılğan İnsanlıqnıñ maddiy olmağan medeniy mirasınıñ temsiliy cedveline kirsetildi[2].
Tarih
[deñiştir | kodunı deñiştir]Qırım yarımadasında şekillenip kelgen qırımtatar halqınıñ milliy ornametiniñ adı örnektir. XV asırnıñ ortasında, Qırım Hanlığınıñ meydanğa kelmesinen, qırımtatar milliy örnekleri gürleşip tarqaldı. Künümizde Qırım toprağında örneklerniñ qullanıluvı devam etmekte[3].
1944 senesi Qırımdan Orta Asiya memleketlerine Qırımtatar halqınıñ sürgünligi neticesinde qırımtatar halq el sanatalarınen birlikte örnek sanatınıñ da yoq olmasına yüz berildi.
Vatanı Qırım olğan qırımtatarlarınıñ avdetinden soñra, Qırımda sürgünden evel belli olğan usta, 800-ge qadar nağış örneginiñ sahibi, naqqaş Adaviye-usta Efendiyevanıñ ciyeni ve nağış ustası Zuleyha Bekirova (1913-1999) 12 qadın-qızdan ibaret olğan gruppağa nağış usulları ve örnek kompozitsiyalrını ögretmek içün ilk qırımtatar nağış derslerini 1990 senesi kerçekleştirdi.
Zemaneviy qırımtatar dekorativ sanatınıñ ustası, sanatçı-ressam, sanatşınas, «Çatır Dağ» adlı qırımtatar icadiy birleşmesiniñ qurucısı ve başlığı, «Qırım tarzı» leyhasınıñ tesisçisi ve kuratorı Mamut Çurlu örnek çeşitleriniñ, remizlerniñ canlanmasına ve tarqalmasına büyük emekler bere.
Hususiyetleri
[deñiştir | kodunı deñiştir]Örnek qullanıluvınıñ hususiyeti şundan ibaret: usta timsal manalarını yahşı bilip añlamaq kerek. Bu bilgilerden faydalanıp ustalar timsaller yardımınen manalı kompozitsiyalarnı uydurıp meydanğa ketireler. İstimalcılar ise ustalarnıñ ellerinden çıqqan mahsulatnı alıp añlamaqnen birlikte, tasvir etilmesi kerek olğan kompozitsion isteklerini ustağa bildirip, sımarış da ete bileler[3].
Türlü yaş ve cinsiyetlerni bildirmek içün ösümlik remizleri yayğın qullanıla, meselâ: gül evli qadınnıñ remizidir; servi ya da selbi (qavaq) terekleri – erkek; lâle genç ya da yetişkin erkek remizidir; badem – genç qıznıñ remizi; qaranfil remizi ise qart, hikmet sahibi ve hayat tecribesi büyük olğan bir insan haqqında bilgi bere.
Toqumacılıqta geometrik remizler üstünlik tutmaqta. Bu el sanatında, meselâ, romb şekli qullanıla ve o, qırımtatar tilinde köbek adını alıp, qadın rahmi manasını bildire.
İhtar
[deñiştir | kodunı deñiştir]- ↑ 1,0 1,1 Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l’humanité, Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad (англ.)
- ↑ UNESCO - Ornek, a Crimean Tatar ornament and knowledge about it(ing.). ich.unesco.org. 2022 aprelniñ 3 teşkerilgen.
- ↑ 3,0 3,1 Örnek nedir?
