Qırım astrofizik observatoriyası

Qırım astrofizika observatoriyası — Ukraina ilim nazirliginiñ observatoriyası.  Nezarethaneniñ esas qısmı Qırım Bağçasaray rayonı, Aqyardan 25 km ve Bağçasaraynıñ 12 km uzaqlığında, deñiz seviyesinden 600 m yükseklikte, Naçççın köyünde yerleşe. 

Yaratuv tarihı

1945 senesi iyün 30-da Polkov observatoriyasınıñ Simeiz bölüginde quruldı.

Ekinci cian cenki vaqtında Semeiyzi observatoriyası bütünley yoq etildi. 1945 senesi SSCB ükümeti Simeizk observatoriyasını ğayrıdan tiklemek, em de Qırım yarımadasınıñ merkeziy qısmında yañı observatoriyanı qurmaq qararını aldı. Yañı observatoriya içün saylanğan yer astronomik közetüvler içün ideal.

Yañı observatoriya içün alman donatmaları ayırıldı: 48-inci teleskop-reflektor ve 16-inci refraktor (em Carl Zeiss firmaları), reparatsiya olaraq alınğan (bu teleskop Hitlerniñ İtaliya astronomik observatoriyasına muavini Mussolinige armağan edi).

Observatoriyanıñ esas qısmı Sel-Buhra dağınıñ cenübiy kenarında 550-600 metr yükseklikte buluna. Yaqın yerde KRAO hadimleriniñ evleri yerleşe - Civic köyü, 1957 senesi qurulğan.

Observatoriyadan doğu, ğarbiy ve cenübiy tarafta dağlar ormanlarnen qapalı, bu astronomik közetüv içün eyi şaraitler yaratır, aydınlatıcılıqnı körsetmez, toznı yımşata, yel küçüni eksilte.

KRAO ilmiy şeerinde teleskoplarnen kupollar ve mesken evlernen beraber, ilmiy donatmalar azırlanğan laboratoriyalar ve ustazhaneler bar. 2012 senesi KRAO-da 400 insan çalıştı, olarnıñ arasında tahminen 100 - ilmiy hadimi.  Aynı yerde daa bir ilmiy müessisede buluna - Qırım Devlet astronomik institutınıñ laboratoriyası.  Şternbergniñ. Köyde bir otel bar, ekskursiyalar keçirile.

Qırım astrofizika observatoriyasınıñ territoriyasında astronomik aletlerge qoşulğanda, radio teleskoperler ve eki teleskop, gamma-range boyunca çalışqanlar quraşdırılğan.

2008 senesi Qırım astrofizika observatoriyası Ukraina tarafından UNESCO Dünya medeniy mirası obyektlerine kirsetilmek içün resmiy olaraq berilgen edi.

UNESCO cedveline kirsetilgen obyektniñ statusı (KRAO kirsetilgen olsa) onıñ ğayrıdan tiklenüviniñ yasaq etilmesini ya da onıñ territoriyasında binalarnıñ qurulmasını közde tuta. Amma UNESCO meselelerni baqqan vaqıtta, 2009 senesi, unikal obyektniñ territoriyasını bir eğlence kompleksinen qapatmaq ıntıluvları başlandı: turistler içün evler, otel, restoran ve diger eğlence binaları. Alimler ve cemaat narazılıqları, matbuat vastalarında bildirüv, Volodımır Konstantinov mülkiyetinde olğan "Konsol" firmasınıñ qanunsız areketlerini toqtattı. Ziyaret merkeziniñ turist aqımı ve kündüz parlaq aydınlatma ile çalışması astronomlarnıñ ilmiy işinen çezilip, observatoriyanıñ barlığını ğayıp ete.

Qırımnıñ territoriyasını işğal etmege eki kere teşebbüs 2012 senesi o vaqıt devlet yolbaşçılığınıñ, hususan, baş nazir muavini D. Siqaretçi. Ükümet Kyiv milliy universitetine qoşulıp, Qırım astrofizika observatoriyasınıñ mustaqil yuridik şahıs statusından marum etti.

Faaliyet

Elmi tedqiqatlarnıñ esas yönelişleri galaktikalarnıñ faal çekirdekleri ve kâinat ışıqlarınıñ menbaları; kâinat obyektleriniñ radiointerferometriya usulınen közetilmesi; yıldızlarnıñ qurucılığı, kimyasal terkibi, magnetizm ve turaqsızlığı, Güneşniñ fizikası ve Güneş faaliyetiniñ ögrenilmesi; planetler, küneş sisteması küçük bedenleri ve asteroidler; Dünya qıtaiy ve qutpalarınıñ global areketleri, em de yer yüzü ve kâinat optik teleskoplar inkişafı.

Qırımnıñ Rusiye işğali içün

Qırım işğalinden soñ 2014 senesi Qırımnıñ işğali etilgen territoriyası devlet tarafından desteklendi. V. Konstantinovnıñ- şimdi Qırım Cumhuriyetiniñ Devlet şurasınıñ reisi ola.  2015 senesi "Konsol" mesken kompleksini qurdı, 2019 senesi ise "Konsol" otel.  Bundan ğayrı, 2018 senesinden başlap, Moskva qurucısı Krao territoriyasında çalışmağa başladı. Rusiye Devlet bücetiniñ vekilleri bile topraq qurucılığı vesiqalarınıñ sahte olğanını tanıdı.

2014 senesi Rusiye tarafından Qırım yarımadası zapt etilgen soñ, onı arbiy olaraq teslim ettiler ve şimdi onı Rusiye Arbiy Quvetleriniñ ⁇ 40-cı ayrı komandanlıq-saylav kompleksı dep adlandırırlar.

• Телескоп АЗТ-11
  AZT-11 teleskopı
• Баштовий сонячний телескоп БСТ-1
  Bastıñ BST-1 küneş teleskopoı
• 
  Babelsberg observatoriyasınıñ 48" teleskopı
• 
  Şayın aynalası teleskopı, diametri 2,6 metr olğan aynala

Esas ilmiy muvafaqiyetler

1966-1992 seneleri observatoriyada 1285 küçük planet tapıldı. 2010 senesi avgust 26-da observatoriya, dünyada keşf etilgen küçük planetlerniñ sayısı içün 15-inci yerde buluna, lâkin 1992 senesinden berli bir de yañı küçük planet tapılmadı.

1925 senesi Odessa doğğan Grigoriy Abramoviç Şayno Cemiley observatoriyasında 1709 asteroidini taptı. 1967 senesi o, "Ukraina" adını aldı.