Vikipediya:Portal:Tabiat/Utvald artikel

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI

Utvalda artiklar i slumpgeneratorn:

Boztorğay (Calandrella brachydactyla) - Alaudidae (ötücü quşlar) familiyasından bir quş türüdür. Tarlaquşu da dep biline. Ğağaları ince-süyrü uçlu ve quvatlıdır. Boyu 14 sm-ge yaqın ola bile. Yuvasını yerge, tarlalarğa, yılğalarğa yasay. Kevdesiniñ üstü boz-qaverenki ve yolaqlı, astı beyaz ola. Bazılarında tot renki tac bardır. Tohum ve böcek aşap beslene. Köcüci degildir, ekseriyetnen tarlalarda yaşay. Boztorğay, adı uşasada torğaydan farqlı familiyadandır.

Duvadaq (Otis tarda) - (Otididae) ailesinden çoq ürkek bir quş türü. Dünyada eñ balaban uçqan quşlardan birevidir.

Erkek duvadaqlarnıñ qanat açıqlığı 260 sm uzunlıqta ola bile, özleri 18 kg ağırlıqqa bara bile. Irğaçı duvadaqlar bu ebatlarnıñ yarısına bara bile ve eñ fazla 8 kg ağırlıqta ola bile.

Duvadaqlar qaverenki lekeli, uzun ayaqlı quşlardır. Yetişkin erkeklerniñ saqalları bardır.

Duvadaqlar Moğolistandan İspaniyağa qadar barğan keniş bir coğrafiyağa darqalğan olsa da, yaşağanları kiçkene bölgeler bir-birinden ayrıdır. Pek çoq memlekette nesilleri endi tükendi, şu vaqıtta qalğan memleketlerde nesli tükenme telükesinen qarşı qarşığa.

Duvadaqlar aşaytlıq qıdırmaq içün tarlalarnen çöllerde dolaşa. Yetişkin soyları tohum, çekirdek, meyva, ot, böcek ve kiçkene memelilernen beslene, balaları böcek aşay.

Qarılğaç - Hirundinidae ailesini teşkil etken kiçkene, ötüci quş türleriniñ umumiy adı.

Qarılğaçlar, qutuplar tış dünyanıñ er yağında yaşay. Çibin, böcek aşap besleneler.

Boyları 10-23 sm arasında deñişe. Ekseriyetnen ast beti beyaz; baş, quyruq ve qanatları qara; mañlayınen moynu qaverenki cıltıravuq tüklüdir. Qısqa ayaqlarınıñ tırnaqları süyrü olğanı içün tüz, calpaq yerlerge qolayca tutuna bile. Ağızları açıq uça ekende çibin, çirkiy kibi kiçkene böceklerni avlaya bile. Quyruqları çatallı, qanatları uzun, süyrü ola. Vızlı uçalar. Quyruqlarnıñ dümen yerine qullanıp, aniy dalışlar yasarlar. Umumiyetnen sürü alinde yaşaylar.

Yaz soñunda, künler qısqalıp, böcekler azalğanda köçip qışnı Afrikada keçirirler. Baarde keri qaytarlar. Diger köçüci quşlardan ayrı olaraq kündüz köç yollarına devam eteler.

Binalarnıñ dam astlarına, saçaqlarına ve pencere oyuqlarına çamur ve kilden çanaq şeklinde sağlam yuvalar yasarlar. Keniş ve calpaq ğağalarını, yuvalarını yasay ekende, çamurlarnı sılamaq içün mala day qullanalar.

Torğay - (“Passeridae”) ailesinden, insanlarğa yaqın yerde yaşağan, köçüci olmağan, quş türlerine berilgen ad.

11-12 sm boyunda, 50 qadar türü bardır. Umumiyetnen qaveerenki, qara ve boz renklidir. İnsanlarğa yaqın yaşağan torğaynıñ, arqası ve qanatları qaverenki, qarın beti bozdır. Erkeklerniñ boynunıñ astında qara bir leke bardır. Irğaçılar daa sönük renklidir.

Meyva ve böceklernen beslenir. Köçüci degildir. Tereklerge, quvuqlarğa, dam astlarına tüzgün olmağan yuvalar yasar. Boş qarılğaç yuvalarınada kirer. Bütün dünyağa darqalğandır.

Dut - dutgiller (Moraceae) ailesinden Morus cinsini teşkil etken terek türlerine berilgen ad.

15 metrge qadar boylana. Kevde silindirik, tik ve qalın; qabuq çatlaqlı ve kül-qave renklidir. Yapraqları saplı, eki sıra üzerine tizilgen, astı yuvarlaq yaki qalp şeklinde, üst beti qoyu, ast beti ise açıqça yeşil renklidir. Kenarları tişlidir. Çiçekler, bir evçikli olıp yapraqlarnıñ qoltuğında ve saplı turuşlar alında tapıla.

Dut tereginiñ yaprağı yipek böceginiñ pek sevgen aşlarındandır.