Qırımtatar elifbesi

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
(Qırımtatar latin elifbesi saifesinden yollandı)

Qırımtatar tili eki elifbe qullana latin ve kiril. 1928 senesinden önce arap elifbeside qullanıladı.

Latin elifbesi[deñiştir | kodunı deñiştir]

Qırımtatar latin elifbesi 1992 senesi II Qırımtatar Milliy Qurultayı tarafından tasdıqlandı. O 31 arif ve 1 işaretten ibarettir

A a B b C c Ç ç D d E e F f G g
Ğ ğ H h I ı İ i J j K k L l M m
N n Ñ ñ O o Ö ö P p Q q R r S s
Ş ş T t U u Ü ü V v Y y Z z

 â işareti ayrı bir arif degil de, ögünde turğan tutuq sesni yımşatuv işareti olaraq qullanılır.

Bu ariflerniñ telâffuzı şöyledir (Halqara Fonetik Elifbesi (IPA) vastasınen yazıla):

IPA
а b c ç d e f g ğ h ı i j k l m n ñ o ö p q r s ş t u ü v y z
[a] [b] [ʤ] [ʧ] [d] [e] [f] [g] [ɣ] [x] [ɯ] [i], [ɪ] [ʒ] [k] [l] [m] [n] [ŋ] [o] [ø] [p] [q] [r] [s] [ʃ] [t] [u] [y] [v], [w] [j] [z]

Dobrucada Latin elifbesi[deñiştir | kodunı deñiştir]

Meyvalarnıñ isimleri dobruca elifbesinen

Romaniyanıñ Dobruca regionında yaşağan qırımtatarlar biraz başqa bir elifbe qullanalar. 1956 senesi Romaniyada qırımtatarlar şimdikinden daa farqlı bir elifbe qullanadı. Bu elifbe o zamanda qırımtatarlarğa mektepte üretiledi.[1] O eski elifbede şu arfler tapıladı:[2]
A a, Á á, B b, Č č, D d, E e, F f, G g, Ğ ğ, H h, I i, Í í, Î î, J j, K k, L l, M m, N n, Ñ ñ, O o, Ó ó, P p, R r, S s, Ș ș, T t, Ț ț, U u, Ú ú, V v, W w, Y y, Z z.

Şimdiki qullanılğan elifbeden qırımda qullanılğan elifbeden farqlı olaraq Ĭ ĭ ve W w arfleri bar, Ğ ğ ve Q q arifleri yoq. Soñki yılları Dobruca tatarlarınıñ bazıları da elifbemiz Qırımdakisine daa yaqın olsun dep Ğ ğ ve Q q ariflerini qullanalar.[3]

Dobrucada şimdi qullanılğan elifbe:
A a, B b, С c, Ç ç, D d, E e, F f, G g, Ğ ğ, H h, I ı, İ i, Ĭ ĭ, J j, K k, Q q, L l, M m, N n, Ñ ñ, O o, Ö ö, P p, R r, S s, Ş ş, T t, U u, Ü ü, V v, W w, Y y, Z z.[4][5]

  • ĭ arfi qısqa [ɪ] sesi içün qullanıla: bĭrĭnşĭ, tĭlĭmĭz, i arfi uzun [i] içün: faiz, ciddiy (Qırımda em uzun [i], em qısqa [ɪ] i arfinen işaretlene: birinci, tilimiz, faiz, ciddiy).
  • w arfi [w] sesi içün qullanıla: aluw, qawğa, v arfi [v] içün: vulkan (Qırımda em [v], em [w] v arfinen işaretlene: aluv, qavğa, vulkan).

Taner Murat başqa elifbelerde qullanğan.[6][7] Onıñ qullanğanı latin elifbesi farqlı edi, Á, Ç, Ğ, Ñ, Î, Í, Ó, Ş, Ú ariflerini içere edi ve kiril elifbesini Ә, Җ, І, Ң, Ө, Ү, Ў ariflerinen qullanğan. Birde eski Türk yazuvı ve Arap-Fars elifbesini ڭ arifinen qullanğan.

Latin elifbesi Kiril elifbesi
(Romaniya) (Qırım) (Taner Murat) (Qırım) (Taner Murat)
A a A a A a А а А а
 â  â Á á Я я Ә ә
B b B b B b Б б Б б
C c C c Ğ ğ Дж дж Җ җ
Ç ç Ç ç Ç ç Ч ч Ч ч
D d D d D d Д д Д д
E e E e E e Е е (Э э) Э э
F f F f F f Ф ф Ф ф
G g G g G g Г г Г г
Ğ ğ Ğ ğ G g Гъ гъ Г г
H h H h H h Х х Х х
İ i İ i I i И и И и
Ĭ ĭ İ i Í í И и І і
I ı I ı Î î Ы ы Ы ы
J j J j J j Ж ж Ж ж
K k K k K k К к К к
Q q Q q K k Къ къ К к
L l L l L l Л л Л л
M m M m M m М м М м
N n N n N n Н н Н н
Ñ ñ Ñ ñ Ñ ñ Нъ нъ Ң ң
O o O o O o О о О о
Ö ö Ö ö Ó ó О о (Ё ё) Ө ө
P p P p P p П п П п
R r R r R r Р р Р р
S s S s S s С с С с
Ş ş Ş ş Ş ş Ш ш Ш ш
T t T t T t Т т Т т
U u U u U u У у У у
Ü ü Ü ü Ú ú У у (Ю ю) Ү ү
V v V v V v В в В в
W w V v W w В в Ў ў
Y y Y y Y y Й й Й й
Z z Z z Z z З з З з

Kiril elifbesi[deñiştir | kodunı deñiştir]

Qırımtatar kiril elifbesi 1938 senesi sovet ükümeti tarafından tasdıqlandı. 1992 senesi II Qırımtatar Milliy Qurultayı yañı latin elifbesi tasdıqladı, amma kiril elifbesi bugünge qadar da pek sıq qullanıla. Şu elifbe 37 ariften ibaret.

А а Б б В в Г г Гъ гъ Д д Е е Ё ё
Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Л л М м
Н н Нъ нъ О о П п Р р С с Т т У у
Ф ф Х х Ц ц Ч ч Дж дж Ш ш Щ щ Ъ ъ
Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

гъ, къ, нъ ve дж ayrı ariflerdir (sözlerni elifbe tertibinen sıralav içün müimdir, misal olaraq luğatlarda).

Arap elifbesi[deñiştir | kodunı deñiştir]

Misal mında arap elifbesinen yazılğan.

Eskiden, 1928'den önce arap elifbesi qullanıladı.

Ayrı Soñundaki Ortadaki Başlanğıç İsim Şimdiki
latin
ﺍ ﺎ — elif a, â
ﺀ — hemze -
ﺏ ﺐ ﺒ ﺑ be b, p (sözniñ soñunda)
ﭖ ﭗ ﭙ ﭘ pe p
ﺕ ﺖ ﺘ ﺗ te t
ﺙ ﺚ ﺜ ﺛ se s
ﺝ ﺞ ﺠ ﺟ cim c
ﭺ ﭻ ﭽ ﭼ çim ç
ﺡ ﺢ ﺤ ﺣ ha -
ﺥ ﺦ ﺨ ﺧ hı h
ﺩ ﺪ — dal d
ﺫ ﺬ — zel z
ﺭ ﺮ — re r
ﺯ ﺰ — ze z
ﮊ ﮋ — je j
ﺱ ﺲ ﺴ ﺳ sin s
ﺵ ﺶ ﺸ ﺷ şin ş
ﺹ ﺺ ﺼ ﺻ sad s
ﺽ ﺾ ﻀ ﺿ dad d, z
ﻁ ﻂ ﻄ ﻃ tı t
ﻅ ﻆ ﻈ ﻇ zı z
ﻉ ﻊ ﻌ ﻋ ayn -
ﻍ ﻎ ﻐ ﻏ ğayn ğ
ﻑ ﻒ ﻔ ﻓ fe f
ﻕ ﻖ ﻘ ﻗ qaf q
ﻙ ﻚ ﻜ ﻛ kef
(kef-i arabiy)		 k (g, ñ)1
ﮒ ﮓ ﮕ ﮔ gef
(kef-i farsiy)		 g
ﯓ ﯔ ﯖ ﯕ nef
(kef-i nuniy, sağır kef)		 ñ
ﻝ ﻞ ﻠ ﻟ lâm l
ﻡ ﻢ ﻤ ﻣ mim m
ﻥ ﻦ ﻨ ﻧ nun n
ﻭ ﻮ — vav v, o, ö, u, ü
ﻩ ﻪ ﻬ ﻫ he -, e, a
ﻻ ﻼ — lâm-elif la, lâ
ﻯ ﻰ ﻴ ﻳ ye y, ı, i

1 — ﻙ (kef) arfi sıq-sıq ﮒ ve ﯓ arifleriniñ yerine qullanıldı.

Örnekler[deñiştir | kodunı deñiştir]

  • Qırımtatar tili – قریم تاتار تیلی
  • Qırımtatarca – قریم تاتارجا
  • Tatarşa – تاتارشا
  • Tatarca – تاتارجا
  • Tatar tili – تاتار تیلی
  • Qırım – قریم
  • Mışıq – میشیق
  • Balqurt – بالقورت
  • Sıcan – سیچان
  • Baqa – باقا
  • Tavşan – تاوشان
  • Qış babay – قیش‌ بابای

Tüpbilgiler[deñiştir | kodunı deñiştir]

  1. ↑ Литература крымских татар в румынской эмиграции: история становления и развития.
  2. ↑ Romanian Tatar language communicationin the multicultural space.
  3. ↑ Sinan Uyğur DOBRUCA TATAR TÜRKLERİNDE ABECE VE YAZIM SORUNU.
  4. ↑ Kerim A., Kerim L. Tatarca Türkçe Romence sözlük. – Bükreş : Kriterion, 1996.
  5. ↑ ALFABE. — Constanta: Editura Imperium, 2015. — P. 78 (here is a foto of the page: [1]). — ISBN 978-606-93788-8-5
  6. ↑ The translation of the book "Luceafărul" (Mihai Eminescu) by Taner Murat with this scripts
  7. ↑ Latin alphabet used by Taner Murat
Menba – "https://crh.wikipedia.org/w/index.php?title=Qırımtatar_elifbesi&oldid=206680"