Memet Sevdiyar
| Memet Sevdiyar | |
|---|---|
| Doğğan künü | 1913 yanvar 15 |
| Doğğan yeri | |
| Ölgen künü | 1999 İyün 9 (86 yaşında) |
| Ölgen yeri | |
| Zenaatı | şair, yazıcı, jurnalist |
Memet Osman Müyedin oğlu Sevdiyar (aqiqiy soyadı Müyedinov, Türkiyede Mehmet Muhittin Sevdiyar adınen yaşadı; 1913 yanvar 15 - 1999 iyün 9) — belli qırımtatar yazıcısı ve jurnalisti.
Tercimeial
[deñiştir | kodunı deñiştir]Memet Müyedinov 1913 senesi yanvarniñ 15-de Aqmescit şeerinde doğdı. 1921 senesi ruşdiye mektebine kirip, 1931 senesi onı bitire. Orta bilgi alğan Memet şu yılı Qazan şeerindeki mimarlıq institutına kire. Lâkin, andaki vaziyet mücibi, oquvını bitirip olamay ve Qırımğa qaytıp kele, tasilini Yalta pedagogika tehnikumında devam ettirmege qarar bere. 1935 senesi orduğa çağırıla. Anda eki yıl hızmet etip qayta.
1938 senesi Qırım radiokomitetinde qırımtatar tilinde edebiy eşittirüvler bölügi açıla ve Memet Müyedinov oña muarrirlik vazifesine davet oluna. Bu işte 1941 senesi cenk başlanıp, orduğa tekrar çağırılğan vaqıtqace çalışa.
1941 senesi Or Qapıda mudafaa tutuvda iştirak ete. Lâkin, duşman sarımında qala ve sentâbr 25-te esir tüşe. Ekinci künü esirlikten qaça, evlerine kele. Nemse faşistleri Aqmescitke kirgen soñ, mında rus ve qırımtatar tillerinde gazetalar çıqarıp başlaylar. Yazıcılardan biri Memet Müyedinovğa gazetada çalışmaqnı teklif ete. O: “Gazetanı faşistlerge çalışqanlarnıñ ellerinden çekip almaq kerek”, - dey. Ortağa atılmaq, ya da atılmaq meselesi kelip çıqqan soñ, Memet Müyedinov “Azat Qırım” gazetasında çalışmağa başlay. Muarririyette gizli teşkilâtta çalışqan diger arqadaşlar da bar ediler. Olar partizan areketiniñ reberleri, em de nemse faşistlerini sevmegen romen razvedkacılarınen bağ tutalar. Duşman bizim adamlarımıznı yaqalamaq istegenleriki duyğan roman razvedkacıları Amet Özenbaşlını Ades (Odessa) şeerine qaçıralar. Ondan soñ, Abdulla Kürkçini de qaçıralar. Memet Müyedinovnı nemse propagandasınıñ başı özünen beraber alıp kete ve onı Romaniyada qaldıra.
Memet Müyedinov bu devirde, diger qırımtatarlarnen beraber, çeşit qıyınlıqlarnı başından keçire. Ortalıqnı yaqıp-yıqıp Avropağa barıp çıqqan sovet ordusı Sovet Rusiyesinden ketkenlerni tuta, ata, ya da apislerge qoya edi. Bu vaqıtta qırımtatarlar Türkiye ükümetine muracaat eterek, olarnı qabul etüvini isteyler. Lâkin, Türkie buña bir türlü cevap bermey.
Ölüm kölgesi er bir insannı taqip etip yürgen vaqıtta, Memet Müyedinovnı Roma Papası, gizli alda, altı ay manastırda tuta. Soñ Memet Müyedinov Londondaki Lehistan ükümetinden stipendiya alıp, Vatikannıñ şarqiyat institutında üç yıl oquy. O vaqıtta “İslâm aleminde qadın uquqı” adlı kitabını yaza. Lâkin, bazı sebeplerden tolayı, o dünya yüzü körmey.
1948 senesi Memet Müyedinov Türkiyege ketmege muvafaq ola. Anda Sevdiyar soyadını ala ve 1949 senesi Türkiye Cumhuriyeti Basın Yayında terciman vazifesine kire. 1954 senesi Qırım Türkleri Medeniyet ve Yardımlaşuv Derneginiñ qurulmasında liderlik köstere, nizamnamesini yaza. 1957 senesi arqadaşınen beraber “Qırım” mecmuasını çıqarıp başlay.
1961 senesi Memet Sevdiyar Amerika Qoşma Ştatlarına köçe ve anda qırımtatar cemiyeti teşkil etüvde faallik köstere. Soñra siyasiy-milliy cemiyetni meydanğa ketirip, sürgündeki qırımtatar halqınıñ aq-uquqlarını tiklemekni talap etip, Birleşken Milletler Teşkilâtınıñ binası ögüne şiarlar tutıp baralar. Rus, ingliz ve türk tillerinde kitaplar çıqarıp, qırımtatar halqınıñ vazietini bütün dünyağa bildireler.
Memet Sevdiyar balalığından şiiriyetke avesli edi. O “Tatarlığım”, “Ant etkenmen” türkülerini yırlap, olarğa beñzegen teren manalı şiirler yazmaqnı arzulay edi. Mektepte talebe ekende yazğan pyesalarını arqadaşlarınen beraber sanalaştıra ediler. Qazanğa ketken yılı “Sağınuv” şiirini yaza. Radiokomitette çalışqanda efir içün ikâyeler, radiomontajlar yarattı. 1935 senesi, orduğa ketecekte, qırımtatar teatriniñ direktorı Abibulla Baqqalğa büyük kölemli “Qaramanlar” adlı pyesasını berip ketken edi. Lâkin, şu yılları ziyalılarımıznı ğayıp etüv siyaseti Abdulla Baqqalnı da çetke qaldırmadı. O atılğan soñ, pyesa da ğayıp oldı.
Memet Sevdiyar ayatnıñ çeşit devirlerine bağışlap şiirler yazdı. Faşistler Qırımda at oynatqan vaqıtlarda bile, o duşmanğa ğadabını gizlemey, şiirler yazıp, divarlarğa yapıştırdı. Onıñ “Ğurbet yollarında” şiirler cıyıntığı Amerika Qoşma Ştatlarında dünya yüzü kördi.
Memet Sevdiyar edebiy yaratıcılıqnen bir sırada, Qırım ve qırımtatarlarnıñ tarihını aydınlatuvnen de oğraştı. 1997 senesi Nyu Yorkta “Qırım fondu” tarafından onıñ “Qırımtatarlar etnogenezi aqqında etüdler” («Этюды об этногенезе крымских татар») adlı büyük kölemde tedqiqiy kitabı neşir etildi. Eserniñ ayrı bapları “Yıldız” mecmuası (1995, No 5-6, 1996, No 1-3, 6, 1997, No 3-6) ve 1998-1999 seneleri “Qırım” gazetası saifelerinde basıldı.
Memet Sevdiyar Amerika Qoşma Ştatlarınıñ Nyu York şeerinde, 1999 senesi iyül 9-da vefat etti.