Dobruca tatar elifbesi

Taner Murat "Metrik deñişmeler" kitabından bir saifesi

Dobruca Tatar elifbesi Dobruca Tatar tiliniñ yazma sistemasıdır. 1956 senesinden evel tek Perso-arabiy yazısı qullanıldı ve 1956 senesinden soñ Latin elifbesini qabul ettiler.

Romaniya balalar mektepte Latin elifbesinen tatar tilini ögrene. Halq arasında da Latin elifbesiniñ qullanırlar. Türkiye köçken tatarlarnıñ çoqusı türk tiliden ya da qırımtatar tiliden elifbedi qullanalar. Bulğaristanda ise Türk elifbesinde ya da Bulğar elifbesinde yazıla. Moldova (Dnistriya) ve Ukrainada Kiril elifbesi qullanılğanı tahmin etile.

Arap yazısı

Türk tilleri içün arap urufatı 10-ncı asırdan berli Kara haniler tarafından qullanıla. Dobruca tatarcası Çağatay elifbesiniñ bir variyantını qullana. Bugünki künde yazıcı Taner Murat, başqaları ile beraber, arap yazısını canlandırdı, bazı tercimelerde arap yazısı qullandı. O, vokallarnı er vaqıt Xiao'erjing kibi arap diyakritikleri tarafından işaretledi. Taner Murat tarafından qurulğan "Nazar Look" jurnalınıñ da arap harfinen logosı bar edi.

Harfler

Ayrı	Soñki	Ortada	Başlanğıç	Latin
ﺍ	ﺎ	—		a, á
ﺏ	ﺐ	ﺒ	ﺑ	b
ﭖ	ﭗ	ﭙ	ﭘ	p
ﺕ	ﺖ	ﺘ	ﺗ	t
ﺝ	ﺞ	ﺠ	ﺟ	c
ﭺ	ﭻ	ﭽ	ﭼ	ç
ﺩ	ﺪ	—		d
ﺭ	ﺮ	—		r
ﺯ	ﺰ	—		z
ﮊ	ﮋ	—		j
ﺱ	ﺲ	ﺴ	ﺳ	s
ﺵ	ﺶ	ﺸ	ﺷ	ş
ﻍ	ﻎ	ﻐ	ﻏ	ğ
ﻑ	ﻒ	ﻔ	ﻓ	f
ﻕ	ﻖ	ﻘ	ﻗ	q
ﻙ	ﻚ	ﻜ	ﻛ	k
ﮒ	ﮓ	ﮕ	ﮔ	g
ﯓ	ﯔ	ﯖ	ﯕ	ñ
ﻝ	ﻞ	ﻠ	ﻟ	l
ﻡ	ﻢ	ﻤ	ﻣ	m
ﻥ	ﻦ	ﻨ	ﻧ	n
ﻭ	ﻮ	—		v, w
ﻩ	ﻪ	ﻬ	ﻫ	h
ى	ﻰ	ﻴ	ﻳ	y
ء	—			-

Qoşma harfler

Bu cedveldeki harfler arap ya da fars tilinde qullanıla, amma esasen başqa harflernen deñiştirile.

Ayrı	Soñki	Ortada	Başlanğıç	Yerine kelgen harf	Latin
ث	ـث	ـثـ	ثـ	س	s
ح	ـح	ـحـ	حـ	ه, -	h, -
خ	ـخ	ـخـ	خـ	ه ,ق, -	q, h, -
ذ	ـذ	—		ز	z
ص	ـص	ـصـ	صـ	س	s
ض	ـض	ـضـ	ضـ	ز ,د	d, z
ط	ـط	ـطـ	طـ	ت	t
ظ	ـظ	ـظـ	ظـ	ز	z
ع	ـع	ـعـ	عـ	ء ,ا	-

Vokallar

Sözniñ birinci harfi olaraq vokallar

Harf	Vokal
اَ / ءَ	a, á, e
اِ / ءِ	ı, ĭ, i
اُ / ءُ	o, ö, u, ü

Sözniñ ortasında ve soñunda vokallar

Harf	Vokal
ـَا / ـَى / ـَو / ـٰ	a, á
ـَ	e, a, á
ـِ / ـِا	ı, ĭ, i
ـُ	o, ö, u, ü

Uzun vokallar

Harf	Uzun vokal
ـَآ	aa, ee
ـَ / ـَا / ـٰ	aá, áa, áá
ـِىٓ	ii
ـِى	iy
ـُو	uw, üw, oo

Tenvin

Tenvin	Tıñlama
ـً	an/añ, en/eñ, -
ـٍ	ın/ıñ, ĭn/ĭñ, in/iñ, -
ـٌ	un/uñ, ün/ün, -

• Sükün yerine qoyulğan Tenvin sükün ola, çoqusı cümle, başlıq ya da tek bir sözniñ soñunda.

Başqa deñişmeler

Nişan	Arapça
!	؞
.	۔
,	،
?	؟
;	؛
"	ۧ
-	؍
()	؍؍
0123456789	٠١٢٣٤٥٦٧٨٩

Latin yazısı

1956 senesi iyün 1-de Dobrucan Tatar latin elifbesini qabul ettiler ve onı Bukareşt universitetinde, Tış tiller ve edebiyat fakultetinde qullandılar. Bu harfni Bukareşt universitetiniñ Dobruca Tatar tiliniñ gramatika kitabında tapmaq mümkün. Bu elifbe kommunist devrinden soñ yañıdan azırlandı. O, bazı yazıcılar, doktorlar ve UDTTMR baş kâtibi tarafından azırlandı.

Edebiya tatar tili

Romaniyada laf etilgen tatar tilinde eki ayrı taraf bar, olar bir-birinen qarışıp, edebiy tatar tilini "edebiy tatarşa" şekillendire. Bu aspektlerniñ biri - "calpı Tatarşa" ya da "calpaq Tatarşa", digeri ise "muwallĭmatşa" adlı akademik tatar tili.

• Akademik tatar tili, asıl şeklinde ilim, din, edebiyat, sanat ve siyasette peyda olğan arap ve fars neologizmlerini yazmaq ve aytmaq demektir.

• Otantik tatar tili, olarnıñ öz fonetik sistemasına uyğunlaştırılıp, arap ve fars terkibinde olğan sözlerni yazıp çıqaruvnı añlata.

Doğulğanlıq

Doğulğanlıq, akademik laf sesleriniñ yazılmasını aşağıdaki usullarğa köre, aitteki seslerge avuştırmaqta, anda büyük bir işaret bir sesniñ digerine deñiştirgenini köstere.

f > p
v > w
v > b
ç > ş
ç > j
h > (oqunmay)
h > k
h > y
h > w
ţ > s

Harfler

Determinant seslerini temsil etmek içün umumiy olaraq 10 harf qullanıla, olardan 9-u a, e, ı, ĭ, i, o, ö, u, ü, akademik vokal içün á harfi qullanıla. Yazma sisteması 19 harfnen ait semitlerni qayd ete: b, c, ç, d, g, ğ, j, k, l, m, n, ñ, p, q, r, s, ş, t, z ve akademik semitlerni temsil etken dört işaret bar: f, h, ţ, v. Em de eki semit semit bar: y, w. Eski bir semit, türk semit, < Ç > harfi tarafından temsil etilgen /ç/ sesi nadir eşitile, çünki Dobruca tilinde tillenilgen tatar tilinde semitler onı /ş/ < Ş > harfi olaraq yazırlar. Yazılı til eñ çoq laf etilgen tilni < Ç > -den < Ş > -ğa avuştırğanından soñ, neticede Romaniyada laf etilgen tatarça < Ç > ve /ç/ sesleri çoqusı vaqıt akademik olaraq baqıla.

Kiril yazısı

Taner Murat tarafından Dobruca Tatarcası içün azırlanğan Kiril elifbesi bar. Kiril yazısında bir ya da eki kitap bar, o, bazı tercime etilgen kitaplarda da transliteratsiya ile peyda ola. Moldova (ve Dnistriya) ve Ukrainada tatarlar kiril yazısını qullanğanları büyük ihtimal, amma bunıñ aqqında pek çoq malümat yoq.

Kiril	Adı	Latin	Not
А а	а	A a
Ә ә	ә	Á á
Б б	бэ	B b
В в	вэ	V v
Г г	гэ	G g
Ғ ғ	ға	Ğ ğ
Д д	дэ	D d
Э э	э	E e
Ж ж	жэ	J j
Җ җ	җэ	C c
З з	зэ	Z z
И и	и	İ i
Й й	йэ	Y y
К к	кэ	K k
Қ қ	қа	Q q
Л л	лэ	L l
М м	мэ	M m
Н н	нэ	N n
Ң ң	ңэ	Ñ ñ
О о	о	O o
Ө ө	ө	Ö ö
П п	пэ	P p
Р р	рэ	R r
С с	сэ	S s
Т т	тэ	T t
У у	у	U u
Ү ү	ү	Ü ü
Ў ў	ўэ	W w
Ф ф	фэ	F f
Х х	хэ	H h
Ц ц	цэ	Ts ts/Ţ ţ	"Ts ts" ya da "Ţ ţ" içün qullanıla.
Ч ч	чэ	Ç ç
Ш ш	шэ	Ş ş
Щ щ	щэ	Şç şç	"ş" den "ç" kelgen soñ qullanıla.
Ы ы	ы	I ı
І і	і	Ĭ ĭ
Ю ю	ю	Yu yu, Yü yü	"y" den "u" ya da "ü" kelgen soñ qullanıla.
Я я	я	Ya ya	"y" den "a" kelgen soñ qullanıla.