Jump to content

Dobrucatatar grammatikası

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI

Dobrucatatar grammatikasıDobrucatatar tiliniñ yazuv qaideleri, fonetika, urufat ve til içün müim işlerni içere.

Edebiy tatar tili

[deñiştir | kodunı deñiştir]

Romaniyada laf etilgen tatar tilinde eki ayrı taraf bar, olar bir-birinen qarışıp, edebiy tatar tilini "edebiy tatarşa" şekillendire. Bu aspektlerniñ biri - "ğalpî Tatarşa" ya da "ğalpak Tatarşa" olğan otantik tatar tili, digeri ise "muwallímatşa" adlı akademik tatar tili.[1]

  • Akademik tatar tili, asıl şeklinde ilim, din, edebiyat, sanat ve siyasette peyda olğan arap ve fars neologizmlerini yazmaq ve aytmaq demektir.
Örnek: fil/fíl kayçî, çay...
  • Otantik tatar tili, olarnıñ öz fonetik sistemasına uyğunlaştırılıp, arap ve fars terkibinde olğan sözlerni yazıp çıqaruvnı añlata.
Örnek: píl, kayşî, şay...

Determinant seslerini temsil etmek içün umumiy olaraq 10 harf qullanıla, olardan 9-u a, e, i, í, î, o, ó, u, ú, akademik vokal içün á harfi qullanıla. Yazma sisteması 19 harfnen ait semitlerni qayd ete: b, ç, d, g, ğ, j, k, l, m, n, ñ, p, r, s, ş, t, z ve akademik semitlerni temsil etken üç işaret bar: f, h, v. Em de eki semit bar: y, w. Eski bir semit, türk semit, < Ç > harfi tarafından temsil etilgen /ç/ sesi nadir eşitile, çünki Dobrucatatar tilinde onı /ş/ < Ş > harfi olaraq yazırlar. Yazılı til eñ çoq laf etilgen tilni < Ç > -den < Ş > -ğa avuştırğanından soñ, neticede Romaniyada laf etilgen tatarça < Ç > ve /ç/ sesleri çoqusı vaqıt akademik olaraq baqıla.[1]

Doğulğanlıq

[deñiştir | kodunı deñiştir]

Doğulğanlıq, akademik laf sesleriniñ yazılmasını aşağıdaki usullarğa köre, aitteki seslerge avuştırmaqta, anda büyük bir işaret bir sesniñ digerine deñiştirgenini köstere.[1]

f > p
v > w
v > b
ç > ş
ç > j
h > (oqunmay)
h > k
h > y
h > w

Başqa tillerden sözler

[deñiştir | kodunı deñiştir]

Dobrucatatar tilinde Romence sözler tapmaq mümkün, örnek "ençiklopediya" (Romence: enciclopedie) ya da "arheoloğiya" (Romence: arheologie). Türkçeden sözlerde tapıla, örnek "makas" (Türkçe: makas) faqat öz dobrucatatar sözide bardır onıñ içün: "kayşî". Benzer şey Romenceden kelgen sözlerde de tapıla, örnek "pat" (Romence: pat), öz dobrucatatar sözinde "ğatak".

Arapça-farsça sözlerniñ yerine Türkiye "til devrimi" vaqtında uydurılğan bir çoq türkçe söz edebiy Dobruca tatar tiline de alınğan. Meselâ: önem (Qırımda emiyet), özel (Qırımda hususiy, mahsus), genel (Qırımda umumiy), etki (Qırımda tesir), kişisel (Qırımda şahsiy).

Daa baqıñız

[deñiştir | kodunı deñiştir]
  1. 1,0 1,1 1,2 The Sounds of Tatar Spoken in Romania: The Golden Khwarezmian Language of the Nine Noble Nations, Taner Murat, Anticus Press, Constanța, 2018, ISBN 978-606-94509-4-9