Vikipediya:İmlâ/Türkiyede yaşağanlar içün
Qırımtatar elifbesi
[kodunı deñiştir]- Zemaneviy Qırımtatar latin elifbesi 31 ariften ibarettir. Şu elifbede Türk ariflerinden ğayrı daa eki arif bar: Ñ ve Q.
- Qırımtatar elifbesinde W ve X arifleri yoqtır.
- Qırımtatar imlâsında  işareti qullanıla, Î ve Û işaretleri ise qullanılmay.
Q ve K arifleri
[kodunı deñiştir]Q arfi
[kodunı deñiştir]Q arfini qa, qı, qo, qu, aq, ıq, oq, uq birikmelerinde yazamız.
| Doğru | Yañlış | ||
| qara | kara | ||
| qırmızı | kırmızı | ||
| qol | kol | ||
| quvanç | kuvanç | ||
| yazmaq | yazmak | ||
| sıq | sık | ||
| çoq | çok | ||
| dostluq | dostluk |
K arfi
[kodunı deñiştir]K arfini ke, ki, kö, kü, ek, ik, ök, ük birikmelerinde yazamız.
| Doğru | Yañlış | ||
| kerek | qereq | ||
| kitap | qitap | ||
| köy | qöy | ||
| külmek | qülmeq | ||
| terek | tereq | ||
| birlik | birliq | ||
| kök | qöq | ||
| bölük | bölüq |
İstisnalar
[kodunı deñiştir]- Arap tilinden alınma sözlerniñ bazılarında qi ve iq birikmeleri rastkele:
| Doğru | Yañlış | ||
| istiqlâl | istiklâl | ||
| muvafaqiyet | muvafakiyet | ||
| inqilâp | inkilâp |
- kâ birikmesinen sözler:
| Doğru | Yañlış | ||
| kâğıt | qâğıt | ||
| aveskâr | avesqâr | ||
| tükân | tüqân |
- Rus ve Avropa tillerinden alınma sözlerde q degil de, k yazıla:
| Doğru | Yañlış | ||
| kontsert | qontsert | ||
| komediya | qomediya | ||
| kurs | qurs | ||
| uçastka | uçastqa | ||
| kampaniya | qampaniya |
H vs Q
[kodunı deñiştir]Edebiy tilde H yerine Q yazmaymız! Şu h > q keçmesi tek çöl şivesinde bar, edebiy tilde ise iç de yoq.
| Doğru | Yañlış | ||
| yahşı | yaqşı | ||
| halq | qalq | ||
| hasta | qasta | ||
| hususiy | qususiy | ||
| hırsız | qırsız | ||
| hatıra | qatıra | ||
| hayırlı | qayırlı | ||
| haber | qaber |
Ğ ve G arifleri
[kodunı deñiştir]Ğ arfi
[kodunı deñiştir]Ğ arfini ğa, ğı, ğu, ağ, ığ, uğ birikmelerinde yazamız.
| Doğru | Yañlış | ||
| dalğa | dalga | ||
| luğat | lugat | ||
| aytmağa | aytmaga | ||
| ğayrı | gayrı | ||
| uyğun | uygun | ||
| aytacağım | aytacagım | ||
| balığım | balıgım | ||
| dostluğı | dostlugı |
G arfi
[kodunı deñiştir]G arfini ge, gi, gö, gü, eg, ig, ög, üg birikmelerinde yazamız.
| Doğru | Yañlış | ||
| diger | diğer | ||
| degil | değil | ||
| kelgen | kelğen | ||
| bizge | bizğe | ||
| teregi | tereği | ||
| birligi | birliği | ||
| ögünde | öğünde | ||
| ögrenmek | öğrenmek | ||
| küçlügim | küçlüğim |
İstisnalar
[kodunı deñiştir]Rus ve Avropa tillerinden alınma sözlerde ga birikmesi rastkele:
| Doğru | Yañlış | ||
| gazeta | ğazeta | ||
| galereya | ğalereya | ||
| garaj | ğaraj |
Ñ arfi
[kodunı deñiştir]Ñ ile affiksler
[kodunı deñiştir]Ñ arfini böyle affikslerde yazamız:
-nıñ / -niñ,
-ñ / -ıñ / -iñ / -uñ / -üñ,
-ñız / -ñiz / -ıñız / -iñiz / -uñız / -üñiz,
-sıñ / -siñ,
-sıñız / -siñiz
| Doğru | Yañlış | ||
| bunıñ içün | bunın içün | ||
| tilniñ fonetikası | tilnin fonetikası | ||
| seniñ babañ | senin baban | ||
| ayatıñ | ayatın | ||
| eviñ | evin | ||
| dostuñ | dostun | ||
| gülüñ | gülün | ||
| sen külseñ | sen külsen | ||
| eşittiñ | eşittin | ||
| baracaqsıñ | baracaqsın | ||
| siziñ isseñiz | sizin isseniz | ||
| cevabıñız | cevabınız | ||
| işiñiz | işiniz | ||
| qoluñız | qolunız | ||
| künüñiz | kününiz | ||
| siz aytsañız | siz aytsanız | ||
| isteriñiz | isteriniz | ||
| yazacaqsıñız | yazacaqsınız | ||
| sen dostumsıñ | sen dostumsın | ||
| sen külesiñ | sen külesin | ||
| siz ağlaysıñız | siz ağlaysınız | ||
| siz vatanperversiñiz | siz vatanperversiniz |
DİQQAT, BUNI QARIŞTIRMAÑIZ!
- sen yazasıñ, sen kelirsiñ, AMMA o yazsın, o kelsin
- seniñ tiliñe, seniñ başıña, AMMA onıñ tiline, onıñ başına
Ñ-siz affiksler
[kodunı deñiştir]-nı / -ni ve -nen affikslerinde Ñ yazmaymız
| Doğru | Yañlış | ||
| bunı bilmeyim | buñı bilmeyim | ||
| tilni ögrenem | tilñi ögrenem | ||
| dostumnen | dostumneñ | ||
| uçaqnen | uçaqneñ |
Sözler tamırındaki Ñ arfi
[kodunı deñiştir]Bir çoq söz tamırında da Ñ arfi bar. Episilerni mında yazmağa imkânı yoq, amma mına olardan eñ sıq rastkelgen sözler:
maña, saña, buña, oña, añlamaq, biñ, deñişmek, deñiz, diñlemek, eñ, göñül, keñ, oñaytlı, şeñ, sıñır, soñ, tañ, teñ, yañğıramaq, yañı, yañlış
İzaat
[kodunı deñiştir]Yuqarıdaki qaideler osmanlı-arap ya da kiril urufatını bilgenler içün pek qolaydır. İşte:
| latin | kiril | arap |
| q | къ | ق (qaf) |
| k | к | ك (kef) |
| ğ | гъ | غ (ğayn) |
| g | г | گ (gef) |
| ñ | нъ | ڭ (sağır kef) |
| n | н | ن (nun) |
I ve İ arifleri
[kodunı deñiştir]I ve İ arifleri tamam türkçe kibi yazamız. İ yerine I-nı yazmaq mümkün degil!
| Doğru | Yañlış | ||
| siz | sız | ||
| bizim | bızım | ||
| bilmek | bılmek | ||
| tilki | tılkı | ||
| kiriş | kırış | ||
| eki | ekı |
Bunıñnen beraber qayd etmek kerek ki, qırımtatar İ ve türk İ biraz başqaca telâffuz etile. Qırımtatar İ türk İ-den farqlı olaraq I-ğa yaqınca telâffuz etemiz.
Ö ve Ü arifleri
[kodunı deñiştir]Qırımtatarca Ö ve Ü ariflerini de tamam türk tilinde kibi yazmaq kerektir.
| Doğru | Yañlış | ||
| öz | оz | ||
| üst | ust | ||
| böcek | bоcek | ||
| bütün | butün | ||
| cümle | cumle | ||
| gönce | gоnce | ||
| gül | gul | ||
| köz | kоz | ||
| kün | kun | ||
| mümkün | mumkün | ||
| şükür | şukur | ||
| tüşünce | tuşünce | ||
| tögerek | tоgerek |
 işareti
[kodunı deñiştir]Şu  işareti aqqında eki şey qayd etmek kerek.
- Birincisi – qırımtatar imlâsında  işareti uzunlığını degil de, tek tutuq sesler inceligini ifade ete.
| Doğru | Yañlış | ||
| ezan | ezân | ||
| Quran | Qurân |
- Ekincisi – qırımtatar imlâsında  yerine A-nı yazmaq mümkün degil.
| Doğru | Yañlış | ||
| selâm | selam | ||
| kâğıt | kağıt | ||
| lâkin | lakin | ||
| istiqlâl | istiqlal |
dudaq aenki: I, İ vs U, Ü
[kodunı deñiştir]3-nci, 4-nci, 5-nci, ... ecada
[kodunı deñiştir]Dudaq aenki söz başında olğan tek EKİ eca iş köre. Aşağıda yazılğan istisnalarnı esapqa almayıp, söz başından üçünci, dörtünci, beşinci, ... ecalarda tek I ve İ arifleri yazıla.
| Doğru | Yañlış | ||
| davulcı | davulcu | ||
| tütünci | tütüncü | ||
| tütüncilik | tütüncülük | ||
| doğrulıq | doğruluq | ||
| duyğulı | duyğulu | ||
| yuqusız | yuqusuz | ||
| rayonım | rayonum | ||
| buyurıñız | buyuruñız, buyuruñuz | ||
| öldüriñiz | öldürüñiz, öldürüñüz | ||
| telefоnım | telefоnum |
İstisnalar
[kodunı deñiştir]- -uv, -üv yalğamaları sözniñ er bir ecasında tek u, ü ariflerinen yazıla. Meselâ: tüşünüv, tüşündirüv, oqutuvnıñ, toplaşuv, ayıruv, becerüvim.
- qoşma sözlerdeki tamırlarnıñ er biri bu qaidege ayrı-ayrı tabi olur. Meselâ: açközlük (aç + közlük), yalıboylu (yalı + boylu); yalıboylusı.
- arapçadan alınma sözler bu qaidege tabi degil. Meselâ: teşekkür, teessüf, tebessüm.
2-nci eca
[kodunı deñiştir]Ekinci ecada I, İ şöyle affikslerde yazıla:
[kodunı deñiştir]- -nıñ, -niñ
- -nı, -ni
- -ım, -im (MENİM degil de, MEN manasında)
- -mız, -miz (BİZİM degil de, BİZ manasında)
- -sıñ, -siñ
- -dır, -dir, -tır, -tir
- -dı, -di, -tı, -ti
- -ıp, -ip
- -çıq, -çik
- -mı, -mi
| Doğru | Yañlış | ||
| onıñ | onuñ | ||
| köyniñ | köynüñ | ||
| bunı | bunu | ||
| közni | köznü | ||
| men dostım | men dostum | ||
| men ürim | men ürüm | ||
| biz dostmız | biz dostmuz | ||
| biz ürmiz | biz ürmüz | ||
| sen dоstsıñ | sen dоstsuñ | ||
| sen ürsiñ | sen ürsüñ | ||
| oldım | oldum | ||
| kördik | kördük | ||
| uçtı | uçtu | ||
| tüştiñ | tüştüñ | ||
| toydır | toydur | ||
| yоqtır | yоqtur | ||
| sözdir | sözdür | ||
| tüştir | tüştür | ||
| оlıp | оlup | ||
| körip | körüp | ||
| buzçıq | gölçik | ||
| çoqmı? | çoqmu? | ||
| gölmi? | gölmü? |
Başqa affikslerde ve sözniñ tamırında ekinci ecada U, Ü yazıla:
[kodunı deñiştir]| Doğru | Yañlış | ||
| dоğru | dоğrı | ||
| çükündir | çükindir | ||
| yolcu | yolcı | ||
| topçu | topçı | ||
| dostluq | dostlıq | ||
| çöplük | çöplik | ||
| pullu | pullı | ||
| köylü | köyli | ||
| unsuz | unsız | ||
| yüzsüz | yüzsiz | ||
| оnuncı | оnıncı, оnuncu | ||
| üçünci | üçinci, üçüncü | ||
| menim dostum | menim dostım | ||
| bizim dostumız | bizim dostımız, bizim dostumuz | ||
| közüñ | köziñ | ||
| közüñiz | köziñiz, közüñüz | ||
| yolu | yolı | ||
| özü | özi | ||
| oluñız | olıñız, oluñuz | ||
| bölüñiz | böliñiz, bölüñüz | ||
| dоğulmaq | dоğılmaq | ||
| bölünmek | bölinmek | ||
| yоrğun | yоrğın | ||
| olsun | olsın | ||
| külsün | külsin |
Daimiy kelecek (Şimdiki-kelecek) zaman fiilleri
[kodunı deñiştir]Ekseriyetle -r, -ar/-ır, -er/-ir yalğamaları qoşuluvınen yapıla, bir ecalı tamır-negizlerde sozuq ses dudaqlanğan olsa da. Meselâ: uçar, körer, öler. -ur yalğamasınen tek bir söz yazıla:
| Doğru | Yañlış | ||
| olur | olır |
Söz başında B vs V , K vs G, T vs D
[kodunı deñiştir]Em edebiy tilde, em de çöl şivesinde türk tilinden farqlı olaraq tamır türkiy sözlerinde söz başında b, k, t aytıla ve yazıla.
| Doğru | Yañlış | ||
| bermek | vermek | ||
| bar | var | ||
| kerek | gerek | ||
| kerçek | gerçek | ||
| köz | göz | ||
| küneş | güneş | ||
| taş | daş | ||
| tüşünce | düşünce |
İstisnalar
[kodunı deñiştir]Yuqarıdaki qaideden bir qaç istisna bar:
| Doğru | Yañlış | ||
| daa | taa | ||
| dağ | tağ | ||
| dane | tane | ||
| degil | tegil | ||
| demir | temir | ||
| deñiz | teñiz | ||
| doğmaq | toğmaq | ||
| doğru | toğru | ||
| dögme | tögme | ||
| dönmek | tönmek | ||
| duymaq | tuymaq | ||
| gece | kece, keçe | ||
| gizli | kizli | ||
| göl | köl | ||
| göñül | köñül | ||
| bugün | bukün |
Çeşit-türlü qaideler
[kodunı deñiştir]İlk ecada MU- ve MÜ- birikmeleri
[kodunı deñiştir]Türk imlâsından farqlı olaraq arap tilinden keçme sıfatfiiller ald yalğaması olğan ötreli mimniñ ötresi (u, ü) tañlay çekimine tabiy tutulır, şöyleki:
- ekinci sozuq sesi qalın (a, ı, o, u) ise mu- yazılır,
- ekinci sozuq sesi ince (e, i, ö, ü) ise mü- yazılır.
| Doğru | Yañlış | ||
| mubarek | mübarek | ||
| mudafaa | müdafaa | ||
| munasebet | münasebet | ||
| mustaqil | müstaqil | ||
| muracaat | müracaat | ||
| mücize | mucize | ||
| müsibet | musibet | ||
| müthiş | muthiş | ||
| müit | muit | ||
| müessise | muessise |
Arap sıfatlarınıñ soñunda -İY birikmesi
[kodunı deñiştir]Arapça nispiy sıfatlarnıñ soñunda kelgen uzun [i] –iy şeklinde yazılır.
Qırımtatar imlâsında î işareti yoqtır!
| Doğru | Yañlış | ||
| samimiy | samimi, samimî | ||
| siyasiy | siyasi, siyasî | ||
| milliy | milli, millî | ||
| edebiy | edebi, edebî | ||
| cenübiy | cenübi, cenübî |
Ğarbiy tillerinden alınma sözlerde -İYA birikmesi
[kodunı deñiştir]Zemaneviy qırımtatar tilinde türk -ya yerine -iya yazamız, -syon yerine -tsiya ya da -siya
| Doğru | Yañlış | ||
| coğrafiya | coğrafya | ||
| kampaniya | kampanya | ||
| amfibiya | amfibya | ||
| Almaniya | Almanya | ||
| federatsiya | federasyоn | ||
| versiya | versyоn |
Söz soñunda C, V ve NK
[kodunı deñiştir]- Soñunda c bulunğan arapça-farsça sözler türk tilinden farqlı olaraq ç ile yazılmazlar.
| Doğru | Yañlış | ||
| tac | taç | ||
| ilâc | ilâç | ||
| borc | borç | ||
| muhtac | muhtaç |
- Fars tilinden alınma sözler soñundaki nk birikmesi sozuqnen başlanğan yalğama arttırğanda nk > ng dönüşimi olmaz.
| Doğru | Yañlış | ||
| renki | rengi | ||
| cenki | cengi | ||
| Frenki | Frengi |
- Ğarbiy halqlar tillerinden alınma sözler soñunda kelgen v söylevde f kibi eşitilse de aslında olğanı kibi yazılır.
| Doğru | Yañlış | ||
| aktiv | aktif | ||
| pozitiv | pozitif | ||
| kollektiv | kollektif |
Qoşma ve ayrı yazılışı
[kodunı deñiştir]-mı / -mi affiksi
[kodunı deñiştir]Türkçeden farqlı olaraq -mı / -mi affiksini sözge qoşıp yazamız.
| Doğru | Yañlış | ||
| barmı? | bar mı? | ||
| doğrumı? | doğru mı? | ||
| bilesiñmi? | bilesiñ mi? | ||
| duşmandırmı? | duşmandır mı?, duşman mıdır? |
bir, ep, er, iç sözlerinen birikmeler
[kodunı deñiştir]Türk tilinden farqlı olaraq bir, ep, er, iç sözlerinen birikmeler ayrı-ayrı yazıla.
| Doğru | Yañlış | ||
| ep bir | epbir | ||
| er kes | erkes | ||
| iç bir | içbir | ||
| bir qaç | birqaç | ||
| bir çoq | birçoq |
çift sözler
[kodunı deñiştir]Türk tilinden farqlı olaraq çift sözler defis vastasınen yazıla.
| Doğru | Yañlış | ||
| bir-birini | birbirini, bir birini | ||
| bir-de-bir | birdebir, bir de bir | ||
| dos-doğru | dosdoğru | ||
| bem-beyaz | bembeyaz | ||
| bom-boş | bomboş | ||
| yavaş-yavaş | yavaşyavaş, yavaş yavaş |