Medeniyet
Medeniyet - bütün tarih boyu insaniyet tarafından yaratılğan maddiy ve maneviy qıymetler toplulığıdır; içtima qorçalanması ve aenkleştirilmesi içün tarihiy olaraq qazanılğan qaidelerniñ taqımıdır. Medeniyet, barlıqnıñ mürekkep sistemasıdır.
XX asırda A. Kreber ve K. Klakhon alimleri, bütün dünyada yaşağan medeniyetşınaslarnıñ yeñişini birleştirmege tırışaraq, öz ilmiy eserlerinde (inglizce «Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions», 1952) «medeniyet» añlamınıñ 180 tarifini berdiler.
1983 senesi Torontodaki «Felsefe ve medeniyet» meselelerine bağışlanğan XVII Bütündünya Kongressinde «medeniyet» añlamınıñ bir qaç yüz tarifi misal etip ketirildi.
«Medeniyet» añlamı, ilim (tehnologiyalarnen beraber) ve tasil, sanat (edebiyat ve diger saalarnen beraber), ahlâq, ömür tarzı ve dünyabaqışnı qaplap ala.
Medeniyet gumanitar ilimler taqımı, birinciden medeniyetşınaslıq, içtimaiyat, qavmiyat, medeniy beşeriyat, ruhiyat, tarih tarafından ögrenile.
Medeniyetniñ vazifeleri
[deñiştir | kodunı deñiştir]İçtimaiy-tarihiy bir adise olğan medeniyetniñ çoq vazifelilik hususiyeti bar.
- bilgi arttırıcı vazifesi ( er bir içtimaiy-tarihiy devirde insaniyetniñ yeñişlerini tayin ete);
- malümat berüv vazifesi (pek çoq içtimaiy tecribeni em 'boyuna' - evelki nesillerden yañısına berüv, numayış etüvni, em de 'enine' - halqlar arasında maneviy degerliklernen almaşuvını becere);
- bildirişüv vazifesi (medeniyet mirasçılığı maqamlığı ve bunıñ esasında insanlar arasında türlü-türlü qonuşuv usul ve yollarını şekillendirüv vastasınen nesillerni tarihiy tecribe ile temin ete);
- tertip etici vazifesi belli qaideler yardımınen yerine ketirilip, er bir kişige menimsemesi cemiyette muvafaqiyetli uyması içün kerek. Adetler, ananeler, urf-adetler, merasimler şeklinde qaideler, degerliklerni belli tarihiy ölçüde ayat talabına uyuv vastası ola);
- aksiologik vazife insanda belli degerlikli qararlarnı, ahlâqiy belgilevni, medeniy damlarnı şekillendirüvden ibaret. O, medeniyetniñ keyfiyetli vaziyetini tasvir ete;
- medeniyetniñ dünyabaqışlı vazifesi, şahısnıñ maneviy dünyasınıñ bilgi arttırıcı, is-duyğulı, qıymet kesici, ğayret doğurıcı kibi amiller sistemasını bütün ve yekünlengen bir şekilge icatilegeninde izar etile. Dünyabaqışnı şekillendirüvinen şahıs türlü içtimaiy-medeniy muntazamlıqlar saalarına kirgeni, insanğa esas medeniy tesir usulı ola;
- hasselik ve bediyat vazifesi insanğa etraftaki müitni menimsemege ve añlamağa, çeşit duyğularnı is etmege, işlep çıqaruv faaliyetine, icadiy faaliyetke ilhamlandırmağa yardım ete;
- diagnostika ve keanet vazifesi cemiyette olıp keçkenine qıymet kesmege, vaqtında deñişüv ve esnaslarğa tesirlenmege, em de vaqialarnıñ ilerilemesini ve kelecekniñ perspektivasını ögünden körmege yardım ete.