Aşqabat

şeer Aşqabat türkmence Aşgabat Tuğra Tuğra Memleket Türkmenistan Coğrafik koordinatalar 37.95, 58.38333337°57′00″ ş. e. 58°23′00″ ş. b.37.95° ş. e. 58.383333° ş. b.    İçki bölünüv 5 Akim Shamuhammet Durdylyyev[d] Temeli qoyulğan tarihı 1881 Şeer statusı 1881 berli Meydanlıq 765 km² Yükseklik 219 m (deñizge nisbeten) İklim qıtaviy Eali 1.030.063 kişi (2022) Eali sıqlığı 1346,49 kişi/km² Saat quşağı UTC+5 Poçta indeksleri 744000 - 744040 Avtomobil kodu AG Aşqabat Vikianbarda Aşqabat

Aşqabat (türkmence Aşgabat, farsça عشق آباد‎) – Türkmenistannıñ paytahtıdır. 773 400 (01.01.2004) kişinen Türkmenistannıñ eñ balaban şeeridir. İran sıñırı yanında, Qopet Dağlarınıñ eteginde, Qaraqum Çölünde bir oazistedir. "Aşqabat şeeri" adlı özüne ait vilâyette, memleketniñ Ahal vilâyetinde bulunır. Aşqabat,Türkmenistannıñ cenübinde, İran sıñırından 26 km-de yer ala. 1881-de bu vilâyet Rus işğal quvetleri tarafından alınğandır. İrannıñ eñ balaban ekinci şeeri Meşhedden 920 km uzaqlıqtadır.

Aşğabad bir paytaht olaraq çeşitli idare binalarınen bezengendir. Bular özelliknen şeerniñ eñ müim caddesi olğan Türkmenbaşı caddesinde toplanğandır. Şeer bir liman ve milletlerara bir ava limanına saiptir, ayrıca müim bir sanayı merkezidir. Hususan maşna, elektrotehnika, tekstil ve ğıda sanayı pıtaqları sıqlıqtadır. Şeerde bir medeniyet merkezi, universitet, çeşit yüksek mektepler, teatr, müzeyler ve bir ayvanat bağçası bardır.

Etimoloji

Aşqabat

Aşqabat Panoraması

Aşqabat türkmence Aşgabat, farsça عشق آباد‎, rusça Ашхабад olaraq biline. Evelâ daa Ashkabat, Ashgabad, ve `Ishqábád qullanımları da körülmekte edi. Adnıñ Farsça Aşq-ābād, "Arsaces Şeeri"nden tür etilgeni sayıla. Başqa bir açıqlama da adnıñ Farsçadaki عشق (eşq:"aşq") ve آباد (ābād: "yerleşim yeri" ya da "şeer"), sözleriniñ birleşmesinden "aşq şeeri" añlamında olğanıdır.

Tarih

Aşqabat 1818-de kervan yollarınıñ kesişme noqtasında bir köy olaraq qurulğandır. Nisa köyünden (qadimiy paytaht Parfia) ve Yipek Yolundaki qadimiy şeer Konjikalanıñ (Moğollar tarafından XIII asırda yoq etilgendir) arabelerinden ziyade uzaqta degildir.

1881 senesi vilâyetteki bir Rus Ordu Bazasınıñ etrafında inkişaf etmege başlağandır. Transkaspiy Demiryoluna bağlantısı, Qazahistan, Özbekistan ve Hazar deñizinen bağlanmasını ve bunıñ neticesinde şeerniñ 1885 senesinden itibaren devamlı kenişlemesine sebep olğandır. 1919-1927 senesleri arasında şeerniñ adı Poltoratsk edi.

1919 senesi Aşqabatta dünyanıñ ilk Bahai mabeti yasalğandır. 1938-de zaruriyetten sanat galereyasına çevrilgen ve 1963 senesi de yıqılğandır.

1924-te Aşqabat Türkmenistannıñ paytahtı olğandır. 1948 senesi oktâbr 5-deki yıqıcı yer tepremi neticesinde şeer tamamen zarar körgen ve daa soñra yañıdan inşa etile. 1962-de Aşqabatnıñ Qara Qum Kanalıına bağlantısı kerçekleştirilgendir. Bu suv kanalı, dünyanıñ eñ uzun suv kanallarından biri olıp, 600 kilometr şarqtan aqqan Amu Derya özeninen bağlanğandır.

1991 senesi oktâbr 27-de Türkmenistannıñ mustaqilligini ilân etmesinen Aşqabat paytaht olğandır.

Anav qalıntıları

Anav vilâyetinde 1904, 1905 sneleri yasalğan qazuvlarda M.E. 9000 yılında başlağan bir Neolitik medeniyetine rastkelgendir. Bu medeniyet M.E. 8000 yıllarında ayvancılıqtan ve M.E. 6000 yıllarında ise madencilikten faydalanğandır. Bilingen eñ eski medeniyetini mında qurulğanı ve dünyağa medeniyetniñ mından cayılğanı atiqiyatçılar tarafından açıqlanğandır. Atiqiyatçılar, tapılğan şeylerniñ ilk Orta Asiyalı ög-türklerge ait olğanını ve medeniyetniñ Çinge ve İranğa mından cayılğanını aytalar.

Eali

Aşqabat, 773 400 (01.01.2004) kişinen Türkmenistannıñ eñ balaban şeeridir. Şeerniñ ealisi esasen Türkmenlerden ibaret. Daa soñra sırasınen Rus, Ermeni ve Azeri kibi qavmiy azlıqlar kele. Şeerniñ büyük çoqluğınıñ sünniy musulman olmasınıñ yanında, hristian azlıqlar da buluna. Ayrıca Aşqabat keçmişte Bahai azlığınıñ da müim bir yerleşim yeri edi.

Körülmege lâyıq yerler

1948 senesindeki 7,3 büyükligindeki zelzel neticesinde eski şeer merkezi tamamen yoq olğandır. Bu sebepten diger Orta Asiya şeerlerinde tipik olğan şarqiy tarz eski şeer yoqtır. Aşqabat şeer merkezi zelzelege dayanıqlı zemaneviy çelik-beton ve cam binalarnen donatılğandır.

Müim Şahsiyetler

• Sergey Balassanân, Türkmen Komponist
• Saparmırat Nıyazov, ilk Türkmenistan devlet başı
• Dmitriy Şçepilov, sovet siyasetçi ve tış işleri naziri
• Gaygisiz Atabayev, sovet siyasetçi
• Cüneyit Han, Türkmenlerniñ soñ qaramanı, Hive Hanı