Abbasiy halifeligi
| Abbasiy halifeligi arapça الدولة العباسية | |
| 750—945 ve 1194—1258 | |
|
Devlet bayrağı | |
 | |
| Paytaht | Qufa (750—762) Bağdat (762—836) Samarra (892—1258) Bağdat (892—1258) |
| Resmiy til | Arap tili (halq, ilim, sülâle), Türk tili (halq, ordu) |
| Resmiy din | İslâm |
| Devlet qurumı | Halifelik |
Abbasiy halifeligi (arapça الدولة العباسية) ya da Bağdat halifeligi — Yaqın Şarq, Orta Aziya ve şimaliy Afrikada 750—945 ve 1194—1258 senelerde bar olğan tarihiy musulman devletidir. Devlet başı - halife, ükümran sülâle — Abbasiyler, paytahtı - Bağdat edi. Bugünki arap devletleriniñ topraqlarını, İran ve cenübiy Orta Asiyanı bu devletniñ topraqları edi. Abbasiyler devletinde ilim, şiiriyet, nesir gür inkişaf etti.
Abbasiy halifeligi 1055 senesinde selçuqlılarnıñ Bağdatnı fetih etkenine qadar mustaqil bir devlet edi. Ondan soñra siyasiy quvet halifelerniñ elinden ketti. IX asırda halifeler türk yalçılarına tabi oldılar. 1258 senesi Hulagunıñ tatarları Bağdatnı alğanınen halifelik tarihı soñuna yetti, halife unvanı Mısırda ükümsürgen memlüklerge keçti.
Tarihy[deñiştir | kodunı deñiştir]
Hamadan, Ğarbiy Persyanı temizlemek ve Horezm ile qane olmaq. Xorazmşah, onıñ mülkiyeti, atta İraqnı qoşqan olsa bile, onıñ çoq sayılı ordusını saqlamaq içün yeterli degil, dep bildirdi ve haliften oña Huseystannı da bermesini rica etti. Tekesniñ ölümi vaqtında (1200 senesi) İraqta hususiyetler xorazmiylerge ait edi, amma bu vaqia aqqında haber alğan soñ, sakinler isyan etip, öz vilâyetlerinde bulunğan bütün xorazmiy askerlerini öldürdiler. Düşüv idare etmek 1258 senesi fevral ayında moğol knâzi Hulağ ordusı Bağdadnı zapt etip, şeerni yoq etti. Bağdatnıñ tüşmesinden 10 kün keçken soñ, soñki halife al-Mustasim idam etildi. Onıñ soyundan, Hulağnıñ apayınıñ ricası ile, tek kiçik oğlu sağ qaldı; soñkisiniñ oğlu ve torunı aqqında XIV asırnıñ başında söz yürsetile. İlhanlar İslâm dinini qabul etken soñ bile bu Abbasidlerniñ Moğol sarayında emiyeti yoq edi. Al-Mustasim sülâlesiniñ ne zaman toqtatılğanı belli degil.
1261 senesi mömlük sultanı I Beybars, özüni Zahirniñ (1225 ⁇ 1226) soyundan olğanını bildirgen Bağdattan qaçaq olğan halife al-Mustansırnı Qahirege yerleştirdi. Tezden al-Mustansır moğollarnen uruşta ğayıp oldı, amma El-Hakim I, al-Mustarşidniñ soyundan biri (1118 ⁇ 1135) Kairde halife olaraq tanıldı. Kelecek asırlarda Qahireniñ halifeleri sultanlarnıñ iradesini yerine ketirip, saray ve diniy merasimlernen sıñırlana ediler. Olar bu vazifeni Mısır Osmanlı İmperatorlığı tarafından zapt etilgenine (1517) qadar eda ettiler, Osmanlı sultanı I Selim halife unvanını qabul etip, III Mutavakkilni İstanbulğa sürgün etti.