Şora Batır Destanı

Şora Batır Destanı yada Çora Batır Destanı Tatar halqları arasında bilingen bir destandır.

"Kırım'ın Sesi Gazetesi" sitesinde tapılğan destan

Kırım'ın Sesi Gazetesi Dilde , Fikirde , İşte Birlik !

24 Mayıs 2021 Kırım'ın Sesi Gazetesi

Çora Batır Destanı, şora batır destanı

Enver Mahmut ve Nedret Mahmut’nıñ yazğanı Bozcigit kitabından…

Bir zamanda bar eken,

Şora Batır er eken,

El işinde bir eken,

Cav qaytarır er eken,

Bozqır degen yerinde

At otlatıp cürgende

Duşman kele dalağa

Qazan qalesin almağa

Bonı tuygan Şoraşıq

Qılışın beline quşanğan

Oq sadagın taqınğan

Qazan colına qapınğan.

Bir düldüldiy uşa eken,

Şal atı şapqanda,

Qaya taşnı cara eken,

Atqışından atqanda.

Caviriñe oq tiyse,

Cavın cava, diy eken.

Şekesiñe oq tiyse,

Şıbın tişliy diy eken.

Şekesinden qan şıqsa

Terim şığa diy eken

Celkesinden qan şıqsa

Celler ese diy eken,

Şora Batır er eken,

Mingen atı ter eken,

Elge kelgen cavlarğa

Qarşı şığar er eken.

Mına şonday etip, men sizge Şora Batır’nıñ masalın aytayım.

Aytayım ama, bo bir masal tuvul, kerşekten bolıp keşken bir misal. Zaten, bolmağan bolsa, aytılmaz edi, derler.

Aytacağım bir zamandabir han bar eken. Onıñ otuz doqız kizmetqarı bar eken. Bonların üstünde de qırqıncısı Narik adlı birsi baş kizmetqar eken. Künlerniñ birinde, han öziniñ bir veziri men barabar, saraynın bahşasında kezip cürgende, Narik’niñ onlarıñ qatından başın iyip, selam berip keşkeniñ köre de, vezirine qarap: “Bo Narik bek şalışqır hem bek doğrı bir kişi. Yazıq ki, bo yaşına kelip, taa üylenmiy,bekar bolıp cüre. Onı üylendirmege bek canım istiy.”diy. Sora, han sözine devam etip, vezirine: “Vezir yarın Narik bir alaşanı iyerlesin, sende iyerle bir alaşa; ketiñiz de bir dolaşıñız şo menim memleketimni. Kimnin qızın begense,onı aldırırman” dep, emir ete.

Ertesi küni,vezir erten erte tura da Narik’ni şaqırtıp:

– İyerlebir alaşa öziñe, birsin de mağa, diy.

Mineler atlarına,keteler. Aqşam bola, baralar bir köyge, onda qalıp qonalar. Saba turalar da kene colğa şığalar. Keteler, keteler, qaş qararmağa başlağanda, başqa bir köyge barıp yetişeler. Bo kece de bo köyde qalıp qonalar. Ertesi küni, kene turıp,atlarına atlanıp colğa şığalar. Ana şonday etip, oy-oydan, kır-kırdan,köy-köyden kün keteler, ay keteler, boşı boşına kezip cüreler. Künlerin birinde heş birşiyden qaberi bolmağan Narik, vezirge qarap:

– Vezirim,biz özbaşına nişlep cüremiz şo? Dep soray.

– Hanımız seni üylendirmek istiy. Barıñız, Narik men memleketni bir dolaşıñız da, oğa birqız tabıñız! dep, emir etti, diy.

– Onday bolsa biz boşı boşına, caba cürmiyik. Hannıñ emiri bolsa, qaleniñ kenarındakı avlak bir üyde cañız ösken, öksiz birqız bar. Onı ayttırıp mağa berse,quvanırman, diy Narik.

Bonı eşitken soñ,vezir Narik men qalege qaytıp keleler. Vezir hannıñ qarşısına şığıp, Narik’niñ niyetin bildire. Han emri balaban: ayttırğan qıznı, qırq kün qırq kece toy yasatıp, bergen Narik’ke.

Şo künkeşi bo qız fıqarelikten sade camavlı entariler kiygeni üşin, kimse oğa aylanıp qaramağan.Partal işinde incidiy güzel bir qıznıñ saqlanğanın Narik’ten başqa birev farqına barmağan. Aqıyqatten de, bo qız onday güzel eken ki, boyı bir selbidiy,yüzi aynıñ ondördüdiy, qara qaşları qaytanday, eki yanağı canı aşqan eki qırmızı güldiy, ela közlerinden de nurlar ağıp tura eken. Qıznıñ toyı bolayatırğanda, onıñ şonday güzel bolğanıñ körgen hannıñ asrav ulı, mırza oğa köz sala.

Kel zaman, ketzaman. Künler keşe, aylar keşe, altı ay tola. Narik’niñ üyinde şıraq sönmiy.Onıñ penciresiniñ qarşısında bir otlaq şayır bar eken. Onda da hannıñ bek pinti bir hergelecisi at bağıp tura eken. Bo hannıñ asrav ulı, mırzanıñ her saba,”Hergeleni dolaşmağa keldim.” Dep, sıltav etip, aslında Narik’niñ apaqayın körmege kelgenin anlay. Künlerniñ birinde, mırza ep şonday dolaşıp cürgende,hergeleci mırzağa yaqın kelip:

– Mırzam,toqta tiyran, sağa bir sözim bar, diy.

– Ne o,qayır mı? Dep soray mırza.

– Qayırı qayır ama, mırzam, mına men bo kece bir tacipke qaldım, diy.

– Neşinya, ayt baqalım! dey mırza.

– Mınav sizniñ Narik’niñ altı aydır toyı bolğanı, heş şırağınıñ söñenin körmedim. Bo kece kettim de penciresinden qaradım, diy. Penciresiniñ bir köşesi aşıq qalğan.Apaqayı bir töşekte catır edi. Qolnıñ üstinde, ot cana, alimolla! Mağa köre bo apaqay heş Narik’ke layıq tuvıl, diy.

– Onday bolsa, qatermiz onı şimdi? diy anav mırza.

– Narik sizniñ qulıñız tuvıl mı? Bir mektüp yaz da ciber onı uzaq bir yerge. Qısqayaqlı tuvıl mı? Şaşı uzın, aqılı qısqa, derler. Narik ondan qaytıp kelgeşi qandırırsıñ! diy.

Şo yerde mırza birşiy aytmay tura. Qaytıp sarayına kete. Barar barmas, Narik’ni şaqırtıp, oğa:

– Narik iyerle bir at! Qomşı memleketiniñ hanına bir mektüp aketeceksiñ. Qaytqanda da,Qaf tavına barıp, mağa bir iyer işün qavıy bir ağaş alıp qaytarsın, diy.

Narik damğa bir at iyerlemege kete. Mırza da mektübin yazmağa başlay. Yazıp bitirgen sora,barıp, Narik’ke bere de:

– Saqbol, şalt qaytaman dep, qaza belağa oğrama. Keyfiñ men ketip, keyfiñ men kel,qaytmağa aşıqma! dep, nasiyat bere.

Narik mektüpni alıp atına atlay da colğa şığa. Ketip barayatırğanda, Narik tüşinmege başlay:

”Men ketip barayatırman, ama apaqayımnıñ birşiyden haberi yoq. Üyge barayım da, oğa qayda ketyatırğanımnı aytayım. Onıñ da haberi bolsıñ. Bir de savlıq man qal alayım”,diy.

Diy de, atın aylandırıp, qaytıp kele kerisi kerisine. Üyine barıp apaqayına:

– Meni üş-dört küñe qadar qarama! diy de, qayda hem neşin ketyatırğanın añlatıp bere.

Apaqayı biraz tüşinip tura da:

– Sen ketsen ket, ama kece yarısından soñ saat eki-üşlerde qaytıp illa bir kere kelip üyni dolaş! diy.

Şondan soñ, Narik colğa şığa. Ketyatırğanda onı kene de bir tüşinme ala:

“Ay anasını!Neşin apaqayım mağa şonday degen eken?! Özim de uzaq bir yerge ketip barayatırman. Nasıl bolır da her kece qaytıp kelip üyimni dolaşayım”? diy.

Onıñ şonday tüşinip turğan yeri bir şayırlıq eken. Bara da cata bir şimenlikke. Kece tura.Saat eki-üş mallerinde üyine qaytıp kele de atın damğa baylay. Üyiniñ penciresiniñ qarşısına kelip işkerge qaray. Bir de qarasa ne körsin? İşerde hannın asrav ulı otura. Apaqayına laf qata. O da mırzanıñ lafın qabletmiy, keri qağa. Bir malden, mırza bir canavar, vaşşiy hayvanday apaqayın tartqışlamağa başlap, namısına toqınmaq üşin zor ete. Apaqayı baqırmağa şaqırmağa başlay.Bonı körip, Narik dayanalmay, pencireni şerte. Apaqayı mırzanıñ pançaday qollarından özin qurtarıp, cuvırıp, qapını aşa. Mırza qutırğan ittiy nişlemesin bilmiy, ayatğa şıqa. Narik te ayatqa kirip, qapı artındaqı satırın alıp mırzanıñ başın şo satırman şavıp ala.

– Şimdi bonı qatmeli? Dep soray Narik apaqayından.

– Qateceksin onı? Boqtan kelgen boqqa, aket köm onı qoqqa! diy.

Narik mırzanı süyrep alıp, arqadaşınıñ aytqanınday, aketip azbardaki qoqqa köme. Özi de atına atlanıp, mırzanıñ mektübin aketmege colğa şığıp kete.

Bir kün keşe, eki kün keşe, qaraylar, mırza yoq bolğan! Soñ han vezirlerin şaqırıp onlardan:

– Bizniñ mırzamız qayboldı. Birşiy sezmediñiz mi? dep soray.

– Yoq,hanım. Senden ızınsız bir yerge ketmez edi, dep cevap bereler.

Han vezirleriniñ işinde birisi bek bilimatlı eken. O:

– Hanım!Ülkeñde ne qadar kişi barsa, epsini şaqırtıp bir soraştırıp közden keşireyik,diy.

Ülkeniñ er köşesinde tellallar ciberip, herkesni vezirin qarşısına şaqıralar. Vezirvsıramen epsinden:

– Hannıñvulı mırzanı körmediñiz mi? dep soraştıra. Lakin, “kördik bildik”, degen birkişi de şıqmay. “Taa kim qaldı” dep, tüşinip turğanda, vezir:

– Senin otız dokız kizmetqarıñ taa bar, onlarnı da şaqırtıp soraştırayıq! diy.

Onlarnı da şaqırtalar. Hepsi keleler. Aralarından da: “kördim, bildim!” degen birev şıqmay.

– Taa kim qaldı? Dep tüşinip turğanda:

– Bir Narik qaldı degen cevap alalar.

– Şaqırıñız Narik’ni de, ondan da sorayıq, diyler!

Ana, şaqıralar Narik’ni de. O qapıdan kiryatırğanda, vezir onıñ öttirgenin tuyıp doğrudan doğru:

– Narik!Mırzanı qattiñ? dep, suray.

– Öttirdim,dep cevap bere Narik.

Soñ, ne sebep men öttirdiñ onı? dep, soray vezir.

– Bir kün erten saray azbarında cüre edim. Mırzam meni şaqırıp odasına aldı da:”Narik iyerle atıñnı, qomşu memleketniñ hanına bir mektüp aketeceksiñ!” dep,ayttı. Men başladım atımnı iyerlemege, mırzam şıqtı mektüpni alıp; aldım mektüpni, mindim atıma, şıqtım colğa. Birde ketip barayatırğanda özbaşıma tüşinmege başladım. “Ay anasını! Men alcığan kişidiy üyüme kaber maber etmeden qayda barayatırman! Qaytayım da, barıp üyime qayda ketiyatırğanımnı kaberetiyim, bir savlıq man qal alayım”, dedim. Coldan kerisi kerisine qaytıp, üyime keldim de apaqayıma: “Men uzaq bir yerge ketiyatırman, meni üş dört kün qarama!” dedim. O da mağa: “Ketseñ ,ket ama, illa kece saat eki üşlerde qaytıp bir üyni dolaş!” dep ayttı. Sora savlıq man qal alıp, atıma atladım da şıqtım kettim. Ketiyatırman ama, meni qayta baştan bir tüşince aldı. “Ay anasını!dedim men öz özime. Aceba , bo menim apaqayım neşin kece saat eki üşlerde qaytıp bir üyni dolaş! dep ayttı. Bo qadar uzaq yerden qatip qaytıp kelirmen,dedim”. O zaman bir şayırda edim. Sekirip tüştim atımdan, ciberdim atımnı otlaqqa, özimde şimenlik işine uzanıp cattım. Men apaqayımnıñ qaytqan sözlerine tüşine tüşine yuqlap ketkenmen. Keceniñ bir malinde yansam, kene öz özime tüşinemen. Sekirip mindim atıma, üyime qaytıp keldim. Atımnı damğa bayladım,özim de, apaqayıma bile tuydırmay, damıñ bir köşesine tayanıp beklep otırdım.Saat eki üş qararları edi. Mırza yavaş üyimniñ qapısına kelip, apaqayıma: “Aş qapını! ” dep zor ete. Men kene bir şiy aytmay pısıp otıraman. O zor ete,apaqayım aşmay! O taa bek zor ete, apaqayım kene de: “aşmayman!” dep, işkerden cevap bere. Taa soñunda qapını köterip alıp, işeri kire. Men turıp, pencireniñ aşıq qalğan bir köşesinden: “baqalım bonıñ niyeti ne eken?” dep qarar turdım.Mırza ayaqta apaqayım catır, oğa laf qata. Apaqayım qabıl etmiy. Sora, bir canavarday saldırıp, apaqayıma toqınmaq istiy. Dayanalmadım. Şerttim pencireni.Apaqayım catqan yerinde uşıp tura kelip qapını aştı. Mırza da ayatqa şıqtı. Mende kirdim. Qapı artından satırım alıp, o man kestim aldım onıñ başın. Dep Narik añlatqan sora, vezir:

– Qayttıñ onı sora? dep soray.

– Apaqayımnıñ:”boqtan kelgen boqqa, aket köm qoqqa!” dep, aytqanınday, aqettim, kömdim onı azbardaki qoqqa, diy Narik.

Bo memleketniñ hanı bek doğrı kişi eken. Öziniñ asrav ulınıñ yapqan colsızlıqların, Narik’niñ avızından seslep pitirgen soñ, han tura da:

– Ayse, qabaat menim balamda eken, diy. Sora, Narik’ke köz yaşıman qarap, sağa da cezam bukinden itibaren közime körinme! Eki at bir araba beriyim. Yükle pala-pırtıñnı, al apaqayıñnı da, şekil de ket, başqa memlekette yaşa. Mında qalsañ, seni körgen saytın balam közim aldına kelecek. Menim bo sözlerime gücenme saqın! Aydı, tez, defol qarşımdan! Dep, hükim ete.

Narik ertesi küni erten men tura,arabasın, özi men alıp ketecek kizmetqarı man yükliy, apaqayın qatına otırta da colğa şıqıp kete.

Anav köy señki, mınav köy meñki,dep kete kete, bir malden, qaş qararıp aqşam bola, qaranlıq şöge. O kece colda qalalar. Apaqayı bir tüş köre: bir suv ağıp kete, ot bolıp canmağa başlay.Sora, bir cavın kelip, bo otnı söndire. Ertesi küni turğanı man, apaqayı Narik’ke:

– Bizden bir evlad tuvacaq, ateş ot bolıp canacaq, eceli de suvdan bolacaq, diy.

Hakikatten de apaqayı avır ayaqlı eken. Bir kün hep şaytıp colda ketiyatırğanda, Alla’nıñ qula şölliginde apaqayı loqsa bola, bir ul taba. Balanı cuvmağa suvları bolmay. Narik, arabadan tüşip,suv qaramağa başlay. Qaray qaray, bir ayvan tuyağı şuqırında toplanğan biraz suv taba. Balasın quşağına alıp, o yerge akete de, onı şo suv man cuvmağa başlay. Başlay ama, balasınıñ bir ayağınıñ ökşesi birden cerge tiye. Balanıñ ökşesi tiygen yerden birden Haq tarafından, şapdırılıp suv şıqmağa başlay.Balanı tertemiz etip cuvalar. Qatlarında bez bolmağanı üşin, arabanıñ işindeki cünge orap, qundaqlaylar. Narik, bek quvanıp, balasına qarap qarap toyalmay:”Batır balam, batır, cün cabınıp catır!” diy de, ulımnıñ atı Şora Bolsın, Batır bolsın, diy. Ondan soñ, özleri de barıp hep şo suvda cuvınıp, temizleneler. Ceñilleşip arabalarına minelerde collarına devam eteler. Kete kete keceniñ bir malinde balaban bir köyge barıp yatişeler. Baralar da, bir azbar qapını qağıp:

– Allah misapiri, alasız mı? diyler.

O üyniñ sabısı da bek mert bir aci eken.

– Qoş-sepa keldiñiz, buyrırıñız! dep, olarğa azbarnın köşesindeki bir odalıq bir üyşikni körsete de:

– Cüriniz, mina bo üy boş, siznin ki bolsın! diy.

Narik , acınıñ bo üyinde bir eki kün qoñan soñ, üşinşi küni ketecek bolıp, arabasın yüklemege tutına. Aci de camige namaz qılmağa ketken eken. Qaytıp kelse ne körsin! Narik’niñ arabasın yükleyatırğanın köre de:

– Narik,qardaşım, sen nişliyatırsın? dep soray.

– Ey,acaqam! Bir kün misapir, eki kün misapir, üşinci küni ket qapir! derler. Bir eki künden beri aşap işip cattıq, Alla binbir bereket bersin, sav bolıñız! Endi ketip bir qısmetim qararman taa! diy.

– Qayda keteceksin, qardaşım? Bondan da balaban qısmet bolır mı yav. Otır qal mında! Şo otırğan üy sağa anamnıñ sütinden elal bolsın! Caş balañ bar, o man qayda ketersin? diy.

– Savbolıñız, acaqam, bolmaz. Men mında qalmam! Han menim mında yerleşkenimni eşite qalsa, kişilerin ciberir de seni cezalar, diy.

– Qaysı han, qardaşım? Bo yer o seniñ qorqqan Qazan Hannın toprağı tuvıl. Onıñ mında höcimi cetmes. Bo Qırım Hanlığına ait bir topraqtır. Şonday ki, sen eş qorqma.Ana, azbar tolı malım bar. Sağa bir sıyır da beriyim. Sav da sütin iş! Sen de mağa ırğatlarımnıñ üstinde baş küz bolırsıñ. Arqadaşıñ da üy işine yardım eter,diy.

Şo man Narik acinniñ üyinde quvana quvana otırır qalır. Bek şalışqır em bek tertipli bolğan Narik’ni aci,öziniñ qan qardaşınday süye eken.

Künler, aylar, seneler suvday ağıp keşe. Şora da bek bir atik hem de bek cesaretli bala bolıp yetişe. O zamanları köyniñ bızavların baqmağa ayırı kişi bolmağanı işün, ballar bağa ekenler. Şora da, özinin birden bir bızavın aciniñ bızavlarına qoşıp, köydeki başqa ballar man barabar bızav baqmağa kete eken. Bir Cuma küni üyle üstünde ballar şölde bızav bağıp, aşıq oynap otırğan vaqıtta, bir taylı biye minip:

– Alla misapiri alasız mı? dep, qatlarına bir sopaqay kele.

– Qoş-sepa keldiñ sopaqam, buyırıñız! diy Şora.

Ondan soñ, cuvırıp barıp,ballarnıñ tayaqların toplap ala da, başların bir birlerine baylap, üstine bir şepken serip, bir kölgelik yasay.

– Buyırınız sopaqam! Yorılıp, terlep pitkensiñiz! Minav kölgelik astında biraz dinlenirsiñiz! diy.

– Savbol, ulım! Sen bek becerikli bir bala ekensiñ! dep, sopaqay kölgelikke kire.Şora da bütin ballarnı toplay:

– Bizge Alla misapiri keldi! Nasıl kördim, bek bir uzaq yerden kele. Onı sıylamaq kerek, diy. Ondan, bir balağa:

– Seniñ on baş bızavıñ bar, onın birsin soyayıq ta sopaqaynı sıylayıq! diy.

– Men babamdan qorqarman, diy anav bala.

Ondan , başqa bir balağa ayta. O da razı, bolmay. Tuta da, öziniñ mal degen birden bir bızavın soya. Bir qaç arqadaşın da qazan, oyşaq ketirmege köyge cibere. Özi de bızavnıñ terisin sıdırmağa başlay. Mina endi sıdırıp pitirdim degende , ballarda qazan, oyşaq alıp keleler. Bızavnıñ yarı başın parlap, qazanğa asalar, töşinden de kesek kesek et alıp qızartalar. Şorba man qızartılğan et azir bolğan soñ, yorğınlıqtan yuqıga dalıp ketken sopaqay da yuqısından yana. Şora onıñ qatına barıp:

– Sopaqay, buyırıñız sıprağa, qoş-sepa keldiñiz! dep, sıprağa buyıra. Bütin ballar sopaqay man barabar sıprağa otıralar, qarınların toydırğan soñ, sopaqay bi duva oqıy da:

– Ey ballar! Meni sıylağanıñız üşin, sav bolıñız! Col colşığa yaraşır, colşı da colğa yaraşır! derler. Men de colıma qarayım endi. Minav yaqta bir köy bolacaq, onda da menim Narik degen bir yaqın arqadaşım bar, men ona barmağa aşığaman, diy.

– Ayse, sopaqam, avırsınmasañ minav bızavnıñ yarısın salayım atıña al ket onı da babama ber, aqşamğa seni sıylar. O Narik degeniñ menim babam bolar, diy Şora.

– Bek aruv, ulım. Sal, aketirmen, diy sopaqay.

Ondan soñ, Şora bızav etinin yarısın sopaqaynıñ atına baylay. Endi sopaqay atına minecek bolayatırğanda, ballarğa aylanıp:

– Ey ballar! Sizge bir oyun üyreteyim mi? diy.

– Üyret, sopaqam, üyret! dep, baqırışalar ballar.

– Mina men şo belimdeki qılışımnı minyerge qadayım. Siz oğaşıq epiniz artıñız man aylanıp turıñız. Men “Aylanıñız!” degende, qaysı biriñiz şonın üstüne kelip catsa, şo qılış man şo tay onıñ bolacaqtır, diy.

Ballar artları man aylanıp turalar. Şo vaqıt, sopaqay qılışın qoynına saqlap, onıñ yerine bir tayaq qaday, üstüne de şepkenin caba. “Aylanıñız!” degende, ballar aylanıp , cuvrışıp kelip şepkenniñ üstine catmağa keleler. Keleler ama, hepsi qorqudan, toqtap qalalar. Sade Şora, birşiyden qorqmay, şepkeniñ üstine cuvırıp uzana.

– Apperim, Şoram! Bolacaq bala boğından belli bolır, derler. Sen batır bolacaqsıñ. Şo qılış man şo tay seniñkidir. Şimdilik sen taa bek caşsın. Vaqtı zamanı kelgende, bonlarnıñ ekisinde men sağa ketirip teslim etermen. Şimdilik savlıq man qalıñız! diy de, sekirip atına minip kete.

Kete kete, aqşam üsti Narik’nin üyine barıp yetişe.

– Narik, Narik! dep , baqırmağa başlay.

Narik qaray. Qarşısında tanığanday bir kişi tura, ama kim bolğanın bile almasa da:

– Buyır, kir işeri! Qoş-sepa keldiñ! diy.

– Qayır mı? Ne boldı? ,diy.

– Qayır, qayır! diy sopaqay. – Mında mında kelmes burın, bir şöllikte birtaqım ballarnıñ bızav bağıp cürgenlerine ras keldim.

Onlarğa: “Alla misapiri, alasız mı?” dedim.

– Alla misapirini kim almas yav! diy Narik.

– Diyeceğim, şo ballarnıñ arasında bir kişkenesi bar edi. Cuvırıp cürip ballarnıñ tayaqların topladı da, bir başlarından baylap, mağa şo yerde bir kölgelik yasadı. Üstüne bir şepken captı, astına da bir şepken töşep: “Sopaqam, buyır, kir işeri” , dedi. Kirdim işeri. Soñ , bala tışarı şığıp, ballarnı topladı da: “Bizge Alla misapiri keldi, bir bızavnı soyıp onı sıylayıq” dedi. Ballarnıñ epsi: “Babamızdan qorqamız!” dediler. Anav tiri balanıñ öziniñ birden bir bızavı bar eken. Soydı onı, ballarnı qazan, oyşaq akelmege ciberdi. Özi de bızavnı sıdırmağa başladı.Oğaşı ballar qazan, oyşaq alıp yetiştiler. Bızavnıñ başın parlap, bir qazanğa astılar. Etin de kesek, kesek etip, otnıñ qorısında qızarttılar. Soñ meni buyırdılar. Hepimiz otırıp aşadıq, qarnımıznı toyırdıq. Sora, Narik’ke qarap:

– Ay, Narik, o da seniñ ulıñ eken. Ana, bızavnıñ da yarısın atnıñ üstine salıp, sizge ciberdi, diy.

Narik men apaqayı barıp etni alalar. Kesek kesek etip parşalaylar da qazanğa asalar. Sopaqay:

– Ay, Narik menim üşin qazan asıp tedarik etmeñiz. Men sade sen men bir körişip tanışmağa keldim, diy.

Narik men apaqayı:

– Qon bizde, sopaqam! dep calbarsalar da:

– Bolmas, qaş, men endi ketiyim. Savlıq man qalıñız! diy de sopaqay qonmay, atına minip şığıp kete.

Şo arada, Şora şölden qaytıp kele de:

– Babay, babay! dep, baqırmağa başlay.

– Ne bar? diy Narik.

– Mında bir sopaqay keldi mi? dep soray da: – Men oğa bızavnı soyıp yarısın ondan sizge cibergen edim, diy.

– Keldi, ulım, keldi. Bek aruv etkensiñ, diy de, barıp Şora’nı quşaqlap alıp süymege başlay.

Kün artından kün quvar, ay artından ay quvar, diyler. Seneler keçe. Narik özin toplap, mal-mülk cıygan sora, köyni taşlap: “Ne bolır ne bolmas, memleketime yaqın bolayım” dep, sınır boyındaki Kökişli Tama degen bir köyniñ kenarına üy yasap barıp yerleşe. Şora da ön dört, ön beş yaşlarına kelgen bola. Künlerniñ birinde sopaqay mingen atına baylap, güzel bir düldülge uşağan tayın iyerletip kele:

– Narik, Narik! Şora üyde mi? dep baqırmağa başlay.

– Buyır, sopaqam, üydedir, cür, kir! demekte bolsın Narik, sopaqay oğa:

– Ayt Şora’ğa, mağa bir tasma ketirsin, diy.

Şora üyden bir tasma ketirip sopaqayğa bere.

– Mina, ulım! Sen endi vaqtı-kemalıña keldin: al sağa emanetiñi ketirdim, diy. Şora quvana quvana, tasmanı alıp, güzel taynın moynına baylay da: “Bonıñ adı Tasmager bolsın!” diy. Ondan soñ, sopaqay qılışın şığarıp, Şora’nıñ beline quşandıra da:

– Endi, ulım, eş qorqmadan, qayerge canın istese, şo yerge kete bilirsiñ! dep, arqasından bir kere sıypalay. Şo yerde de sopaqay:

– Savlıq man qalıñız! dep atı man barabar közden coğala. Onı bir taa eş köre almaylar.

Sopaqay ketken soñ, askerlikke yazıp cürmege başlaylar. Şora babasına kele de:

– Baba men de askerlikke yazılayım da dep, calbarmağa başlay.

– Sen taa vaqıtına kelmediñ, ulım. Vaqıtı zamanı kelgende, seni qaldırmazlar, diy babası.

Şora, babasınıñ aytqanlarına razı bolmay:

– Ketemen de ketemen! dep, zor ete.

– Ayse balam, ketseñ ketersiñ taa, qatiyik? Bar ket, colıñ aşıq bolsın! diy babası.

Şora quvanıp , damdan Tasmager adlı tayın şığara, aruv etip iyerliy. Ondan soñ, oq sadağın, atqışın alıp, nenesi azirlegen torba man aşaytlığın moynına ile, sopaqay bergen qılış man quşanıp, atına sekirip mine de:

– Savlıq man qalıñız! Onlar meni yazmaq istemeseler, men tabarman yerin! dep, şığıp kete.

Kete kete, aqşam üstü bir askeriye qışlasına barıp cete. Qışlanıñ bir köşesinde bir taqım beylerniñ talim alıp cürgen askerlerni denep, qarap otırğanların köre de, qatlarına barıp:

– Selammaliykim! diy.

Baylarnıñ arasında Şora’nı tanığan birisi:

– Sen nişlep cüresin, Şoram? Qayda ketesiñ, ulım? dep soray.

– Askerlikke yazılmağa keldim, bey aqam! dep, cevap bere Şora.

– Ay-hay, ulım, sen taa bek caşsın da? diy anav bey.

– Caş bolsam da, özimdiy etken birqaş tanesin cenermen! diy.

– Onday bolsa, qani köreyik! Seni denep qarayıq! diy, beylerniñ birisi.

– Atqışın qolına al da, tart şondan oğıñ man qışlanıñ anav köşesindeki qazıqqa, diy.

Şora atqışından oğın sozıp cibergende, qazıqnı teşip, onıñ artındaqı qaya taşqa bara da, onı ekige carıp taşlay. Bonı körgen beylerniñ arasındaki bir yaramaz Aqtaşlı Ali bey adlı birisiniñ cüregi birden “şuv!” ete, çünki köpten oğa bir palcı: “Qara, saq bol, Şora degen birsi tuvacaq, bek bir batır cigit yetişecek. Sen şo Şora Batır’nıñ qolından öleceksin!” degen eken. “Aceba şo bolmaydı?” diy özine. Diy, ama onıñ işine bek balaban telaş, bir qorqu tüşe. “Qatıp qutılayim eken şondan?” dep, keşe kündiz tüşine, taşına. Şora’den qutılmaq şaresin qaramağa başlay.

Şonday etip, bir qaş sene taa keşe. Şora haqıyqatten bek batır bir cigit bolıp yetişe. Onıñ namı bütin hanlıqlarğa celdiy cayılıp kete. Künlerniñ birinde, Şora Batır ana-babasın, qızqardaşı, Aysıluv’nı em qomşı köydeki balalıqtan oynaşıp-külişip ösken Altın adlı qıznı bek sağına. Beylerniñ qarşısına şığa da:

– Bey ağalarım! diy. Men anam-babam, köyimizni bek sağındım. İmqan bolsa, sizden izin istemege keldim! dep, beylerden bir aylıq üşin ızın alıp kete.

Şora kete tursın. Aqtaşlı’nıñ Ali beyi, öziniñ cigit-askerlerinden onavın bir kenarga şaqıra da, olarğa:

– Şora’nıñ aldına şığınız! Sögiñiz, kötekleñiz, sade öttirmiy, onı colından keri qaytarıñız. Bir taa sizniñ qarşıñızda şalım satmasın. Bir aqıl oynatayıq şoğa! diy de Şora’nıñ artından cibere. Aqtaşlı Ali beyniñ askerleri colnı qısqartıp, atların şavıp, Şora Batır’nıñ keşecek colındaki bir şayırğa barıp, pısıp otıralar. Bir malden soñ, Şora Batır:

Ay, tuvğan yer, tuvğan yer,

Anam babam turğan yer,

Sınır boyı eki haña

Qazıq bolıp turğan yer.

Toğayları töşektiy,

Terek dalı beşiktiy,

Oynap külip ösken yerim

Cayrap catqan şeşektiy.

dep, cırlay, cırlay kelyatır eken. Birden Ali beyniñ askerleri aldına şığa da, Şora Batır’ğa “Toqta” diyler, o toqtamay. “Qayt” diyler, o qaytmay. Ondan sora, başlaylar onı yaman yaman laflar man sökmege. Şora Batır kene qulaq asmay, colına devam ete. Atlarına atlanıp, Şora Batır’nıñ artından yetişeler. Onı qamşılacaq bolıp sarıp alalar. Şora Batır kümiştiy qılışın qınından suvırıp şığara da on askerden doqızınıñ başların şavıp ala. Onıncısınıñ da celkesinden tutıp ala da :

– Sizni kim ciberdi? Şalt ayt! Aytmasañ, seniñ de başıñı uşırırman, diy.

– Bizni Aqtaşlı Ali bey ciberdi, onıñ kişilerimiz, dep cevap bere, qorqısından qaltırap, af tilep anav asker.

– Seni affettim, ama bir taa qarşıma şıqqanıñı körmiyim. Bar, ket Aqtaşlı Ali beyine körgenlerñi ayt. Bir de buginden itibaren menim qarşıma sizniñ kibi şapqınların cibermesin! Eger o sizdiy itlerin zapt ete almay eken, men zapt etermen! Diy de, askerni serbes bıraqıp cibere. Şora Batır!nıñ özi de Tasmager’iñe atlanıp, kene cırlay cırlay köyiniñ colın tuta.

Asker, Ali beyge qaytıp bara da körgenin, bolıp keşkenlerni Şora Batır’nıñ selamın birliy, birliy aytıp bere. Bonı eşitken soñ, Ali beyniñ cüregine taa beter qorqı tüşe: “Şora Batır şığacaq, diy ediler. Ayse Şora Batır bo eken. Bonı vaqtına kelmez burın bir sıltav tabıp öttirmeli!” diy. Ertesi küni askeri qatına alıp, Qırım’nıñ hanına bara. Arağa fitne tıqmaq üşin de şonday dep ayta:

– Sayğılı hanım! Senden soramay soqmay, ızınsız Qazan hannıñ ulın öttirgen soñ, seniñ hanlığıñ sınırında Kökişli Tama’ğa Qazan hanlığından qaşıp kelip, Narik adlı bir hayın kelmeşik yerleşken. Kelgenine onca sene bolmasına qaramastan, şimdige qadar eş vergi ödemiy, malın-mülkin otlatıp özbaşına ailesi men yaşap otırğanın eşittim. “Hayından hayın tuvar! ” derler. Bo kelmeşikniñ özine uşağan Şora adlı bir ulı bar. Qulağıña şalınğanı bardır. Bek bir şapqın cigit. Birevni seslemiy, biysinmiy. Bo cigit qışlağa kelip, talim almağa başlağandan beri, qışladaki askerler büyikleriniñ sözlerin seslemiy başladılar. Hepisi onıñ artından iyerip, baş kötermege avesler. Mina, tek tinevin menim eñ güvengen askerlerimden doqızın başın kesip ala da, onıncısın serbes bıraqıp mağa qattı qattı selamlar cibergen. İnanmasañ, özin de şo askerden Şora’nın neler aytqanın bir soraştırıp qara, diy.

– E soñ, neler aytqan o cigit? diy han.

– Neler aytmağan, sayğılı hanım. “Siz ordularıñıznı zapt ete alamasañız, men zapt etermen”, dep aytqan. Bir de bizniñ en güvengen askerlerimizni “Şapqınlar” dep atağan, diy Ali bey.

Han askerge qarap:

– Onday dep ayttı mı?

– Onday, büyik hanım! dep cevap bere asker.

Ondan sora, Ali bey lafın devam etip:

– Saygılı hanım! diy. Bo Şora, nasıl körine, bizge bir iş şığaracaq. Eger bonıñ aldın almasaq, babası Narik’tiy, bizniñ başımızğa bir bela ketirmese arüvdir. Bir şaresin qaramaq kerek. Söz sırası kelgende, sonı da bildirmek istiymen sizge, hanım. Bo Şora’nıñ Tasmager adlı bek yaman yaqşı bir cüyrik atı bar. O at sizge layıq. Emir etiñiz! Onca seneden vergi bermiy yaşağanı üşin, men yarından tezi yoq, şo Narik men ulı Şora’ğa bir oyın oynatayım: onıñ şo Tasmager adlı cüyrigin alıp keleyim! diy.

Bonlarnı eşitken han, Ali beyge qarap:

– Onday bolsa bar ket, istegenniñ yap ta mağa şo Tasmager degen atnı alıp kel! dep emir bere.

Ertesi küni Ali bey, qatına qırq asker alıp, toz dumanlatıp, Narik’niñ üyine barıp yetişe. Şora Batır üyde bolmay. O qomşı köydeki qıymasın körmege dep, bir cıyınğa ketken eken. Ali bey qamşısın sallap, aşuv şığartmaq meramı man, Narik qartnıñ başına közine yalla ete: “Qırqımızğa qırq qısraq tabacaqsıñ, em şalt man şalt qırq türli yemek azirleceksiñ!” dep cekire. Narik’ke semiz semiz qoyların sotdıra, Şora’nıñ anası Meñlisıluv’ğa göñilden ketmez yaman yaman laflar qatıp, qazan qazan yemekler astırıp, sıpra saldıra. Qızqardaşı Qanibek’ni qarşısına şaqırıp, qadesine ballı boza süzdirte. Ondan soñ Narik’ke atların ketirtip, aralarından Tasmager’ni saylap ala da, atına atlanıp, qamşı man Narik’niñ başına közine vere ver etip, baqıra şaqıra, şığıp kete.

O kete tursın, Narik qart başı-közi qan işinde, bir atğa atlanıp qomşı köyge bara da ulı Şora’ni qaramağa başlay. Lakin qıdırıp taba almağan soñ, “belki menim sesim eşitir!” dep, sesin köterip şonday aytmağa başlay:

Şora’m Şora bolmanda,

Şompayıp atqa minmende,

Aqtaşlı Ali beyi,

Cavirinde meñli bey,

Cav körgende deli bey,

Şekeleri şiliktiy,

Atqan oqı bilektiy.

At beline miñen bey,

At beline miñeş te

Ilav almağa şıqqan bey.

Ilav almağa şıqqaş ta,

Elniñ şeti Narik dep,

Qart Narik’ke kelgen bey.

Şoram Şora bolmanda

Şompayıp atqa minmende

Aqtaşlı’nıñ Ali beyi

Ilav tilende kelmediñ,

Qonaq tilende kelmediñ.

Bizge aman bermiy turdı

Qamşısın sallap turdu,

Baş-közine qart Narik’niñ

Ver yansın dep urıp turdı.

Azbardakı qoylarımdan,

Semizlerin soydırttı.

Qartayıp ketken ananğa,

Qazan qazan et astırıp,

Qırq türli yemek pişirtip,

Sıralar sıpra qondırttı.

Qızqardeşıñ Qanibek’ke

Bardaqlarnı tontırtıp,

Ballı boza süzdirtti.

Qırq yemekten yemedi,

Ballı bozadan işmedi,

Atınıñ üstinden tüşmedi.

Arğamaqtan altav berdim, almadı,

Gebeden yedev berdim, almadı,

Celcetmez’ni cetip berdim, almadı,

Quşcetmez’ni qoşıp berdim, almadı,

Tuyağı bağar’nı tüyep berdim, almadı.

Dört tuyağı toğalı,

Mañnayı ayday tamğalı,

Quyrığı, calı qınalı,

Torını berdim, almadı.

Erişkende tav buzğan,

Şabışqanda cav ozğan,

Öneri men cılqığa bitkisiz,

Qulağına qamış boylap cetkisiz,

Tuyağına şöyin collar tütkisiz,

Ayaqları qaytanday,

Cuvırğanı şaytanday,

Tasmager seniñ atıñnı,

Tartıp alıp ketti bey.

Qartlığım qarşıma kelgende,

Caşlığım başımdan kelgende,

Qamşısın duv başıma tarttı bey,

Qılışın qıl moynıma örtti, bey.

Elal sütin emgen anaña

Göñilden ketmez sözler ayttı, bey

Qızqardaşıñ Qanibek’ke

Temirden suvıq sözler qattı, bey.

Bo qarlıqnı körgende,

Qaynar qazanday eki közüm qaynadı.

Aqtaşlı’nıñ Ali degen beyleri

Ayağınıñ astında bizni taptap otırdı.

Til men aytılmaycaq laflar qoşıp,

Üşimizniñde mıyımıznı totırdı.

Şoram Şora bolğanda,

Şompayıp atqa miñende,

Sadağınğa bolat qılış salmasañ

Şırıldatıp qan öşimni almasañ,

Arslan ulı Beygazi

Onıñ ulı Er-Tölek

Onıñ ulı Narik’ten

Sen ul tuvmay , qız tuvdıñ.

Bo sözlerni eşitkeni men, Şora şalt man şalt, babasınıñ qatına kelip, aşuvlanıp, şonday dep ayta:

Şorañ Şora bolğanda,

Şompayıp atqa miñende,

Qart babama, Narik’ke,

Kelmes qorlıq ketirdim.

Tez tez üyge ketiyim,

Celcetmezin miniyim,

Aldaşmanım alayım,

Avıma tartıp baylayayım,

Aq qılışım alayım,

Aş belime tağayım,

Aq kürevkem alayım,

Önsen etke kiyiyim.

Aqtaşlı’nıñ Ali beyin

Barıp quvıp cetiyim,

Şortlap ayan kesiyim.

Toram toram etiyim,

Şerik şerik etiyim.

Börtken qoyday qırqayım

Böridiy tutıp cırtayım,

Toralğan ettiy torayım.

Aşuvıñ ondan sorayım.

Bo degenim etmesem,

Mıradıma cetmesem,

Narık ulı, men Şora

Anamdan aram tuvğan bolayım.

Bolarnı ayta ayta Şora Baıt:

Yaman qızdı, qızardı,

Yaman qattı bozardı,

Buğazlandı, boşandı,

Buzday temir quşandı,

Celcetmez’ni cetip ketti,

Quşcetmez’ni minip ketti,

Şo ketüy men kete ketti

Ögiz Töbe’ge barıp cetti.

Qıbla bayınıñ curtında,

Ali beyge barıp cetti.

Şora Batır’nıñ toz duman bolıp, azbar qapısına kelgenin körip, Ali bey onı qapı aldına şığıp qarşılay. Şora Batır atların toqtatıp, Quşcetmes’niñ üstinden tüşmiy, başta Ai Beyge şonday dep ayta:

Selam aliykim, Ali bey

Cavirini meñli bey

Tasmağer atımnıñ başına

Qalay sıydı noqtañız?

Aqtaşlı’nıñ Ali Beyi

At beline miñen beyi,

Menim atam Narik’niñ,

Azbarına kirmegen,

Bal bozasın işmegen.

Qırq qazan astırıp qırq yemek,

Pişirtken son cemegen.

Ey, bey ulı, Ali bey

Celcetmez’im beriyim,

Quşcetmez’im beriyim,

Qara künde qatıñda,

Can qoruvcıñ bolayım;

Sağa savlıq tiliy tiliy,

Cav aldında öliyim.

Aruvlik men aytayım,

Men öfkemden qaytayım,

Ber Tasmager’im qaytayım

Atımnıñ başın tartayım.

Calbarıp sağa aytaman:

Aytqan sözime kelsene,

Tasmager’im bersene!

Şora Batır’nıñ arüvlik men calbarıp körip, Ali bey öz özine: “qorqıttım şonı” dep, kibarlanıp şonday diy:

Mem mendirmen, mendirmen,

Can qutarmas erdirmen,

Qan taşmalı bo künde,

Qarager’iñ bermem men.

Atıñnıñ başın tartıp ket,

Seniñ üşin tuvıl,unıtma,

Boş boşına qarşımda turıp,

“Tasmager’ni alırman” dep,

Eş te turma, ket, avızıñnı qurıtma.

Bonday sert laflarnı eşitken Şora Batır, Ali beyge qızıp, şolarnı ayta:

Ey, Aqtaşlı Ali bey

Cavirini meñli bey

Qoy körgende taşqan bey,

Cav körgende qaşqan bey,

Qapayıp kökke qoñan bey,

Yüziñ, betiñ toñan bey

Halqnı cılatıp oñğan bey,

Bonı qalay ödersiñ?

Aqtaşlı’ñdan atlanıp,

Bizim atay Narik qartqa

Qonaqlıqqa barğansıñ,

Atam menim Narik qartnıñ

Qamşıñnı sallay sallay

Baş közine şalğansıñ,

Bonı qalay ödersin?

Qazan qazan et astırıp

Anam menim Menlisıluv’ğa

Kökrekten ketmes laflar aytqansıñ,

Onı qalay ödersiñ?

Ballı boza süzdirtip

Qız qardaşım Qanıbek’ke

Temirden suvıq sözler aytqansıñ,

Bonı qalay ödersiñ?

Arğamaqtan altaw bergen, almağansıñ,

Gebeden yedev bergen, almağansıñ,

Celcetmiz’ni cete bergen, almağasıñ,

Quşcetmez’ni qoşa bergen, almağansıñ,

Tuyağı bağar’nı tüyep bergen, almağansıñ.

Sürip barıp cılqı işinde kirgensiñ,

Tasmagerim’ni tutıp alıp,

Üstine sekirip miñensiñ,

Küfir laflar aytıp aytıp,

Anam, babam, qardaşıma

Toz şañğırtıp colıña şığıp ketkensiñ.

Ey, bey ulı, men senden,

Bir tileymen, bermiysiñ,

Eki tiliymen, bermiysiñ,

Köp tiliymen, qoymaysıñ,

Balşıbıñnı öttirmiy,

Balın qalay aşarsıñ?

Atımnıñ başın tartmaycaqman , Ali bey!

Men bo yerden soğışmadan qaytmacaqman, Ali bey!

Sora, Ali bey, Şora Batır’ğa şonday diy:

Köşerli tavğa şıq, Şora,

Körkiñ sen köriyim,

Kök kölegiñni kiy, Şora,

Öneriñni biliyim.

Köşerli tavdan artılma,

Ali beyge qatılma,

Köşerli tavdan artılsañ,

Ali beyge qatılsañ,

Ölgende yaman ölersiñ.

Qara cerniñ tübine,

Bir coqlavsız ketersiñ.

Şora Batır’nıñ Ali beyge cevabı:

Ey , bey ulı, Ali bey

Taşqan suvdan deli bey,

Qaf tavınday köñiliñ,

El işinde saylı bey,

Saqlavım menin sandır, dep,

Köp maqtanma, Ali bey,

Saqlavın senin san bolsın,

San cetmegen köp bolsın,

Sen saqlavdan köşersiñ,

Tasmager’imden tüşersiñ,

Tasmager’imni alırman,

Sendiy şaşma beylerni

Irğağım man tartarman,

Qılışım man torarman.

Şondan soñ, Ali bey men Şora Batır Köşerli tavğa baralar. “Atışayıq mı, tutışayıq mı?” dep sorağan soñ, Ali bey: “atışayıq!” diy. Sora, Şora Batır:

Yaş soraştı Ali beyden

Atışmağa sayğı man,

Yaş üykeni bey boldı.

Beyniñ cayıp atqan oqı,

Şora’nıñ iyer qaşına qadaldı.

Narik ulı Şora attı,

Ali beyniñ omızına qadaldı.

Şalım satqan Ali bey

Bir ögizdiy ökirip,

Şalqasından cıgıldı.

Ondan soñ, Şora Batır ırğağı man Ali beyni atınıñ üstinden tartıp ala da cerge tüşirip, qılışı man gevdevsin qırq torap, başın şavıp ala. Qatındaqı qırq saqlavın da qoyday qırqıp, Tasmager’ine atlanıp, Quşcetmes men Celcetmes’ni cetip, Kökişli Tama köyine qaytıp kete. Uzaqtan, toz dumanlatıp, ulınıñ qaytıp kelyatırğanın körip, Narik şonday dep ayta:

Anav qara köriñen,

Qaraquş qara tuvıl mı?

Han saqlavın öttirgen

Qademsiz Şora tuvıl mı?

Qademsizni qattı qayrap ciberdik,

Bo yazmışnıñ qarşısında,

Qara öttirgen qaralmas,

Töre öttirgen qutılmas,

Endiden soñ, ulım er Şora,

Bo Qırım’nıñ işinde

Qayda qaşsa qutılmas.

dep aytıp, pitirer pitirmes, Şora Batır qaytıp kele de, babasına şonday diy:

Al, al atam, al atam,

Atların başın tut atam,

Ali bey bugin ölgende,

Seniñ yüziñ külgende

Başın şavıp qaqqanda,

Irğağıma taqqanda,

Atlarımnı aydaştırıp,

Quvanıp üyge qaytqanda,

Tav işinden keşkende,

Serin bir cel eskende,

Caşlığım aqlıma ketirdim:

Şölde Şoray cürgenim,

Aşıq oynay cürgenim,

Boz at, bızav baqqnım,

Şimenlikte catqanım,

Aqşam küneş batqanda,

Yıldızlar cayrap catqanda,

Ballar masal aytqanın,

Sızılıp tañlar atqanın,

Quvanıp üyge qaytqanım,

Aqlımdan keşmiycek.

Şimdi kene qaytaman,

Sizni muğaytıp aytaman,

Bo kelişim soñ keliş,

Ketsem, bir taa qaytamam.

Qara öttirgen qaralmay,

Babam sağa aytaman,

Şorañ Qırım’da qalalmay.

Ana şonday etip, Şora Batır öziniñ Qırım’da rahat yaşayalmaycağın añlap, “qayda ketiyim de, qayda barayım! ?” dep, tüşinip tura, tura, yorgınlıqtan yuqığa dalıp kete. Bir tiş köre. Tişinde Qazan’ğa barğanın köre. Yuqısından yañan soñ, Şora Qırım’dan qaşıp Qazan’ğa ketmekşi bola. Şo oyı man barıp babası Narik’ten ızın istep, şonday dep ayta:

Al, al atam, al atam,

Al savlıq man qal atam,

Aqtaşlı’nıñ Ali beyin öttirdim.

Başıma ketmez qorlıq ketirdim.

Qazan degen el bar dep,

Baş tasalar yer bar dep,

Qaznalı Qırım’nı qaldırıp,

Men Qazan’ğa bararman,

Halqına yardımcı bolaman.

Men Qazan’ğa barğaşıq,

Qan cavmasın, qar cavsın

Men Qazan’ğa barğan soñ,

Qar cavmasın, qan cavsıñ

Men Qazan’ğa bararman,

Qazan’nı qazaq almasın,

Aydap colğa salmasın,

Taqtasın otqa caqmasın.

Taşların suvğa atmasın.

Altmışqa kelgen qartların

Top aldına salmasın.

Kün körmegen arüvşeler,

Qazaq’qa kelin bolmasın.

Men Qazan’ğa baraman,

Qazan batırı bolaman.

Babası Şora’nıñ ketmesine razı bolıp, şonday diy:

Bar, ket ulım, ket ulım,

Barğanda bahtıñ aşılsın,

Qazan eliniñ qapısı

Küneşli yerden aşılsın.

Doqız ay, on kün kötergen

On ay, on kün emizgen

Tartmalı beşikke tayanğan,

Tañ seheri men uyanğan,

Tañ yuqısın dört bölgen

Seni bavırına bastırıp,

Elal sütin emizgen,

Meñlisıluv anañdan,

Razılıq alıp ket, ulım!

Bonı eşitken anası, cuvırıp üyden şığıp kele de şonday dep ayta:

Ketmeşi balam, ketmeşi

Bo terslikni etmeşi,

Qartqayğanda atanıñ

Belin yaman bükmeşi.

Qarıp anañ qarlendirip

Kökreklerin sökmeşi,

Qanibek degen qızqardaşıñ

Köz yaşların tökmeşi

Şora anasına ayta:

Al, al anam , al anam

Al savlıq man qal, anam,

Doqız ay, on kün kötergen,

On ay, on kün emizgen

Tartmalı beşikke tayanğan,

Tañ seheri men uyanğan,

Tañ yuqıñnı dört bölip,

Tartıp sütin emgenmen,

Meni bavırına bastırıp,

Can cüregiñe siñgemen.

Bugünki halimni körsene,

Emgen sütin elal etsene,

Men ketiyim anayşığım

Razılığıñ bersene.

Bonı eşitip anası şonday diy:

Bar, ayse , balam, bar, balam,

Barğanda bahtıñ aşılsın.

Qazan eliniñ qapısı

Küneşli yerden aşılsın.

Kel balam seni süyeyim,

Emgen sütiñ elal etiyim,

Başıñ, közin sıypayım,

Oğırlı collar tilep qalayım.

Ondan soñ, qızqardaşı Qanibek cuvırıp üyden şığa da aqasınıñ moynına sarılıp, şonday dep taqmaqlap cılay:

Tasmager atına miñensin,

Quyrığı man calının

Yüpekler men tüygensiñ,

Aqam, qayda ketesiñ?

Oq cayınñı taqqansıñ

Oq batmağan küveñni

On omızıña asqansıñ,

Aqam, qayda ketesiñ?

Bolat qılış baylanıp,

Qırım’ğa ters aylanıp

Qarabaş süngiñ köterip,

Aqam , qayda ketesiñ?

Oyalı şapqan şepken kiygensiñ,

Oq sadagıñ ilgensiñ,

Sol qolınğa quş tutıp,

Aqam, qayda ketesiñ?

Qartayğanda ana, atamnı

Cılatıp qayda ketesiñ?

Qanibek, süygen qardaşıñ,

Kimge emanet etesiñ?

Şora Batır qızqardaşı Qanibek’ke qarşılıq etip, şonday cevap bere:

Tasmager’ime miñenmen,

Quyrığın , calın tüygenmen,

Toz qonmasın, degenmen.

Oqım cayım taqqanman,

Oq batmağan küvemni

On omızıma asqanman,

Cavlar körip qaşsın dep.

Bolat qılış baylasam,

Qırım’ğa qarşı aylansam,

Qara baş süngim köterip,

Oyalı şepken kiyip

Sol qolıma quş tutıp,

Qaznalı Qırım’nı qaldırıp,

Yetmiş şaqırımlıq Qazan’ğa

Yardım etmege bararman.

Men Qazan’ğa bargaşı,

Qan cavmasın, qar cavsın,

Men Qazan’ğa barğan soñ,

Qar cavmasın, qan cavsın.

Cılama qardaşım, cılama,

Oynap, külip ketiyim.

Men Qazan’ğa cetiyim

Halqıma yardım yetiyim.

Tüşsem şeyit tüşiyim

Ölim şerbetin işiyim.

Şondan soñ, Şora ketecek bolğanda, babası, Narik oğa şonday dep nasiyat bere:

Bay terekniñ şayqalması celdendir,

Qart terekniñ şart sınması beldendir,

Törelerniñ keşinmesi eldendir.

Aq kiyikniñ cuvırması meydandır.

Abdal bolsa, at ta cav,

Qıtımır bolsa, qurtqa cav,

Catağan bolsa, ul da cav,

Gezegen bolsa, kelin cav,

Oynaq bolsa, qız da cav.

Dumanlı kün tülki ozar,

Boranlı kün türlki ozar,

Beş bezeñen toyda ozar,

Belgili arüv künde ozar.

Qodalaq arba col bızar.

Yaman bike üy bızar.

“Küşim bar!” dep maqtanma,

Küşin keter kün bolır;

“Malım bar!” dep maqtanma,

Malın piter kün bolır;

“Tuvğanman!” dep quvanma,

Tuvğan ölgen kün bolır;

Keşken canıñ yerinden,

Qutılmastay kün bolır;

Bir öziñden başqasın,

Köñilge almas kün bolır;

Körgen yerde köz qalır,

Cürgen yerde ız qalır.

Qardaş ölse, qar qalır,

Sırdaş ölse, sır qalır,

Oynaş ölse, tul qalır,

Kimni süyse, şonı alır.

Cigit ölse namı qalır,

Atı ölse, nalı qalır;

Zengin ölse, malı qalır;

Mal artından köz qalır;

Qalğanlarğa qavğağa

Altın, kümiş, tal qalır;

Ecel cetmiy ölim yoq,

Ölim emirin, bilim yoq;

Ecel cetip, ölgen soñ,

Eş birevde qalmaq yoq.

Bo dünyağa kelgen soñ,

Ölmiy qalğan birev yoq,

Ecel cetse, emel yoq,

Qutılmağa temel yoq.

Cılasañ da fayda yoq.

Qadın qalsa, er tabar,

Qızıñ qalsa, yar tabar,

Ulıñ qalsa, mal tabar,

Miñen atıñ boş qalsa,

Minmege er tabılır,

Küygen tonıñ boş qalsa.

Kiymege er tabılır.

Ketgeñe ne tabılır?

Aytqanlarımdan şıqma sen

Aqşam üsti atqa atlanıp,

Carğalıq tavdan keşme sen.

Qazan’daki Giray hanıñ,

Sarayı aldından keşme sen.

Suvsağanda car boyından işme sen.

Qazan’daki qartlarnın

Tilegin keri qaqma, sen

Birevniñ buşığın kördim, dep

Cılanday barıp şaqma sen

Qazan’ğa barıp yetişseñ,

Yer tabalmay şegişseñ

Sali qartnı qara, sen.

“Seniñ ulın bolaman” dep,

Selamımnı ayt oğa, sen!

Sali qart sağa col tabar,

Col tabmasa, yer tabar,

Yerlilerden er tabar,

Dostlaşıp, sen men at şabar.

Ketseñ, ulım, atlan ket!

Aş aşamay, suv işmiy,

Keşe kündiz yuqlamay,

Seni sağınıp beklegen

Altın arüviñe oğray ket!

Şora Batır babasınıñ aytqanların seslep, ana babası, qızqardaşından savlıq man alıp, şonday diy:

Savlıq man qal, babayım

Aytqanlarıñ bek arüv,

Qulağıma küpe etermen!

Sali qartnı tabıp men

Selamiñni iltermen.

Men Qazan’ğa barğan soñ,

Han bolmağa barmayman,

Bey bolmağa barmayman,

Han etseler eş bolmam

Bey etseler eş qalmam.

Savlıq man qal, anayım,

Savlıq man qal, qardaşım,

Men Qazan’ğa barğan soñ,

Yıldızlar bolır yoldaşım.

Şora Batır atına atlanıp, qomşı köydeki nışanlısı bay qızı, Altın’dan da savlıq man qal almağa colğa şığa. Uzaqtan, Şora Batır’nıñ keliyatırğanın körip, Altın quvanıp, Şora’nı şonday taqmaq man qarşılay:

Anav şayır, minav şayır arasından,

Duman, şığa, budaq budaq,

Şoraşığım keliyatır, oğa quvnaq,

Şoraşığım, at beriyim, ton beriyim,

Aq şal atıñ iyerin salıp minsetteyim,

Tülki tonıñ özim tutıp kiysetiyim,

Gül terekniñ salqınında catqarayım,

On parmağım şartaş etip oynatayım,

Şinatiyim saqız etip şaynatayım.

Şora Batır süygilisi Altın’nıñ cırın cüregi carılğanday bolıp seslese de, oğa barıp şonday diy:

Al, aq Altın’ım, arüvim,

Al, savlıq man qal, arüvim,

Aqtaş’lınıñ Ali beyin öttirdim,

Başıma ketmez qorlıq ketirdim,

Minmege berseñ, tülpar ber,

Şapqan saytın yorılmas,

Kiymege berseñ, küve ber,

Tatqalaşsam, cırtılmas,

Süymege bersen, süygin ber,

Şoran seni unıtmas.

Qazan degen el bar, dep

Baş tasalar er bar dep,

Qaznalı Qırım’nı qaldırıp,

Seni arüvim muğaytıp,

Men Qazan’ğa baraman

Qazan’da batır bolaman.

Boğa qarşılıq etip, Altın Şora Batır’ğa şonday ayta:

Ay ne bolar künden soñ?

Kün ne bolar aydan soñ?

O ne bola eken dep sorasañ

Aynıñ anası deñiz bolar,

Tınıp turğan kölden soñ.

Qara qartal o ayvan,

Neler tutıp, ne aşar

Edil’den köp şöplegen

Qaz man quvlar pitken soñ?

Biydayaq quş o ayvan

Qanat qağıp uşalmas,

Şekke pitken eki ölen

Cavın cavıp ketken soñ;

Şaşaqlıqtan biy sarqar,

Bat üyinden toy darqar,

Eki totay qızdan soñ;

Törkinden kelgen bay qızı

Tirkemege tana tapmas,

Ayırı tuyaq maldan soñ;

Maqtanşılık bolmay eken,

Devlet baştan tayğan soñ;

Batırcılıq bolmay eken,

Elesleñen eki arğamaq attan soñ;

Minaresi kökke yetişken kök saray,

Qarap bolıp kete eken,

Töbesinden yıldırım urıp buzğan soñ;

Qavrap ketken şeşekşik,

Qoray bolar solğan soñ;

Cıltırıp turğan qızıl yüpek

Şilter bolar tozğan soñ;

Qartayıp ketken güzeller,

Qurqa bolar, keşken soñ;

Ötmek aşamam nardan soñ,

Qazı aşamam qarden soñ,

Qocağa barmam senden soñ;

Künleşip turğan köp yaman,

Qışlada qoyğa köz atıp

Bek köp qorlıq tiygizer,

Sen arüvim keten soñ.

Ala ket meni Şoram, ala ket,

Atıñ calına sala ket!

Artıñdan sayısız cav quvğanda,

Altın adlı arüviñni

Irğağın man ilip

Qurban etip şala ket.

Şora colğa ketip barayatırğanda, şeleklerin suv man totırğan, omızındaki quyanaşqa asıp, suvdan keliyatırğan bir kelinşekke ras kele. Şora’nıñ kiyinip qulanıp ketyatırğanın körip, kelimşek onıñ kim ekenin biliyim dep, Şora’ğa söz qatıp, şonday dep soray:

Qara qaşlım, ciyren atqa otırıp,

Sadağınğa sayısız oqlar totırıp,

Oq batmağan küveñni,

On omızıña astırıp,

Qara baş süñiñ köterip,

Torbalarıñ ters ilip,

Oyalı şepken kiyinip,

Sol qolıña quş tutıp,

Aş beliñe qılış tağınıp,

Qaznalı Qırım’nı qaldırıp,

Carğalıq’nıñ boyı man atlanıp,

Cav qarşısına aylanıp,

Ekindiden el taşlap,

Törem qayda barasıñ?

Şora Batır kelinşekke şay diy:

Töre tuvıl, qaraman

Egiz tuvıl, daraman

Köyimniñ adın sorasañ

Kökişli Tama derler oğa

Ondan kelip baraman.

Soyımnıñ adın sorasañ,

Arslan ulı Baygazi

Onıñ ulı Er-Tölek

Şora ulı Şoraman.

Barır yerim sorasañ,

Yetmiş şaqırımlıq Qazan’ğa,

Qara künde quşanıp,

Yardım etmege baraman.

Men Qazan’ğa barğanşı,

Qazan’nı qazaq almasa,

Aydap colğa salmasa,

Taqtasın otqa caqmasa,

Taşların suvğa atmasa,

Altmışqa kelgen qartların

Top aldına salmasa.

Kün körmegen güzeller

Cavğa kelin bolmasa,

Sabiy-sübiy balları

Cılap özkis qalmasa,

Qara kiyiñen qazan’nıñ

Qalesiniñ işinde

Qapısınıñ tübinde,

Taşqa soqqan

Temirşigi bolarman.

Şonday etip, Şora Qazan’ğa barıp yetişe. Onı saray qızlarından biri körip, cuvırıp han biykesi Süyimbike’ge barıp, şonday dep ayta:

Qazan’nıñ saf soqağın keşkende,

Sarayıñnıñ qarşısına kelgende,

Astındaki ciyren atı sürindi,

Başındaki sozıq börkin tüşirdi

Qara qaşı, qara aydarı körindi,

Ayday yüzü ela kökke atıldı,

Mina şo kelgen misapir,

Aqtaşlı’nıñ Ali beyin öttirgen,

Özine ketmes qorlıq ketirgen

Han yeleli, hasretli,

Şora Batır’ğa bek uşay.

Şora Qazan’ğa kelip, han sarayında toqtamay, babasınıñ nasiyatı boyınca, Qazan’ıñ bir kenarında yaşağan Sali adlı qartnı taba, oğa barıp, şonday diy:

Ey Sali qart, Sali qart

Selam berdim sizlerge,

Selam berdim Sali atam,

Almaysıñ mı üyiñe?

Canıñ avırıp sen meni,

Alavqoysañ üyiñe,

Atam curtı Qazan’ğa,

Qalabalıq iş tuvsa,

Mıyığımnı burarman,

Men cavlarnı quvarman.

Sali qart Şora’ğa qarap, şonday diy:

Seksen beşke kelgenmen,

Seksen batır körgenmen,

Doqsan beşke kelgenmen,

Doqsan batır körgenmen,

Endigisi bo künde

Doqsan doquzını keşip bararman.

Kim ekeniñ bile almay

Şaşıp qalıp turaman.

Asılıñnı aytsana,

Soy-sopıñnı aytsana

Kim ekeniñ biliyim,

Üyime alıp kiriyim.

Şora , Sali qartqa ayta:

Men arğınman, yorğınman,

Qart qartalday qırğınman,

Asılımnı sorarsañ

Qırım’daki Kökişli Tama’nıñ

Köyinden kuvılğan ulıman.

Atamnıñ adın sorasañ,

Arslan ulı Baygazi,

Onıñ ulı Er-Tölek,

Onıñ ulı Er-Narik

Şora ulı Şoraman.

Ondan selam aytaman.

Bu künimni sorasañ?

Qaban kölinde yaşağan,

El qayırın aşağan

Sali qart seniñ ulıñman.

Sali qart Şora’ğa ayta:

Üyge kir dep aytmağa,

Qart atañnıñ şayi yoq,

Şayin aytıp qaytiyim,

Şayine salır şayi yoq.

Bir ulı yoq, qızı yoq.

Paqır miskin aqayman

Kökrekşigim şırıldap,

Cüregimniñ mayı yoq,

Üyge kirip sen, balam,

Qart anañnıñ qolın öp!

Şaytip, Şora Batır, Sali qartnıñ ulı bolıp, oğa yardım etip yaşamağa başlay. Künlerniñ birinde Sali qart Şora’nı Qazan batırlarınıñ toplantısına alıp bara da, şonday dep aytmağa başlay:

Kimler yoq ta, kimler bar,

Bo cıyınnıñ işinde,

Türli, türli baylar bar,

Türlenmegen batır bar,

Qaban kölinde qamış bar,

Köl işinde tanış bar,

Tanış işinde Şora bar,

İnanmasañ , qara , bar!

Bondan da ülken qale bar.

Qaban kölinde qulan bar,

Köl işinde cılan bar

Cılan başlı duşman bar.

Elden alım aldırmas

Iygi tuvğan Mamay bar,

Torbası man toğayda

Tentek köşken Noğay bar.

Hannıñ Qamber ulı bar,

Özden bolsañ oğa bar,

Biyeler minip toy etken

Tavda Qadı Mırza bar.

Ozañ bolsañ anda bar,

Sarayda Qulınşaq Batır bar,

Batır bolsañ oğa bar.

Alınşaq adlı dosı bar,

Ağa bolsañ oğa bar,

Qara süngi qolğa alğan

Qapı avızına tayañan

Şınayaq süyer eli bar,

Sali’niñ ulı Şora bar,

Arala qapınıñ arasıñ,

İnanmasañ, qara, bar!

Bo toplantıda ertesi küni soğışqa şığacaq batırlar sıylanıp, zevqlanıp oturalar. Qapığa tayanıp Şora’nı körmeyler. Şora öpkelenip, olarğa qarap, şonday diy:

Qulınşaq man Alınşaq,

Saray işinde yaşağan,

Maqtanmağa bek qoşaq

Sali qartnıñ üyinde

Altı ay boldı yaşayman

Boş boşına otırıp,

Ötmek, tuzın aşayman.

Tanımadı biriñiz;

Halq aytqanday bar eken,

Oysız eken hanıñız

Bo Qazan’nıñ hanı bar da namı yoq.

Qadısı bar da töre yoq,

Köremen de bilemen

Ballı boza tilermen

Qazan’nı basıp, cav kelse,

Netecegim bilermen.

Şonday soñ, Qulınşaq Batır özine kelip şonday diy:

Seheri tañdan biliñen,

Süyimbike sarayınıñ

Qarşısına kelgende,

Narik ulı sen mi edin?

Qaban kölinde yaşağan,

Altı ay misapir bolıp aşağan,

Narik ulı sen mi edin?

Oq, sadağın ilmegen,

Qorınıp eş cürmegen,

Qorınıp cürmiy tanışqan

Narik ulı sen mi edin?

Şonday soñ, Qulınşaq Batır yoldaşlarına qarap şonday diy:

Arğamağına arpa berip,

Dallı terekke baylañız,

Qolıñızman sıypañız.

Qara künde, qıyında,

Tatar atına col berip,

Tanavından qan kelip,

Tırpayıp tursa, körersiz!

Qazan artı boz qamış,

Boz qamış ta nar qamış,

Büginden başlap siz onı

Qısılğanda körersiz,

Sırağa kelgen batırğa,

Tostaqayın totırıp,

Sıradan yerin beriñiz.

Qazan adlı qalege,

Şarıldap asker kelgende

Qarap, tursa, körersiz.

Şora Batır olarğa qarap, şonday dep ayta:

Qabırğama pitken qattı ette

Qanın qaynap otırsa,

Qan şıqmağan süyekte,

Köşer quş üyvalap otıra.

Azizleñen bo canım,

Bo Qazan’ım özi üşin,

Şeyit bolmağa otıra.

Şondan soñ, Şora, Sali qartnıñ üyine qayta. Hem onda yaşavın devam ete.

Lakin , Qırım’da qalğan atası Narik’ni, han cezalap, malın-mülkin alıp, bir tilenşi aline ketirgen. Narik qart tilene tilene cürip, Qazan’ğa kelip şığa hem şonday dep ayta:

Qazna qazna mal kelse,

Qaznacılar quvanır,

Qapı aldına cav kelse,

Qulınşaq man Er Şora,

Qara qanğa boyalır.

Şondan batır Şora atası,

Endiden soñ bo künde,

Qırşavlı şelek qolğa alıp,

Elden elge qıdırır.

Şora babasın razı etip, ozğarıp cibere. Şondan soñ, Qazan üstine cav kele. Bo marebede Şora Batır cigitlerdiy soğışıp, cavnı keri qaytara. Şonday etip, Şora Batır nam qazanıp, doqız sene, doqız ay Qazan’ğa eş bir cav kirsetmiy, keri qağa. Ama, soñ seferi bek qanlı soğış bola. Cavlar Qazan’nı sarıp alalar. Cer astından da col qazıp, Qazan qalesiniñ astına metiyeler men barotı salıp, qaleni avağa uşıralar. Bo marebede halq zuv-şuv bolıp, qarma-qarışıp, qayda qaşıp can qutarmağa yer qaray. Her yer darma dağım, viyran işinde, batırlarnıñ bir talayı şeyit bolıp ölgen, bir talayı yesir tüşken bola. Şora Batır cañız qalıp turmadan cavlar man ceñk etse de, bir malden soñ, qaray, üş yağından cav askerleri men saruvlı, aldına qaşacaq yeri tek car boyındaqı Edil suvı. “Cav qolında yesir tüşip qor bolacağıma, taa arüv özimni carda Edil’ge atayım!” diy de, Tasmager atı man özin cardan Edil suvına atıp, onda atı man barabar buvılıp öle.

Künlerden bir kün, Şora’nıñ anası onı qarap, Qazan’ğa kele. O Qazan sokakların boylap cürip, köriñen kişiden Şora’nı soray. Ama, Qazan’da erkezniñ derti özine yetecek. Meñlisıluv’nı eske alıp, oğa qulaq salğan kimse yok. Eñ soñında o şonday dep ayta:

Ata deve aqırıp,

Boz tanalar bozlaşıp,

İñrağa turğan bir künde,

Şoram miñen Tasmager,

Aşuvlanıp, kürsinip,

Qara suvga bayqan künde,

Ayday parlaq Şoram’nı

Körgen bar mı, biykeler?

Bonu eşitken bir qız oğa:

Ay, ay qurtqa, ay qurtqa,

Torbañnı ilip moynıña

Sen de nege kelgensiñ

Bo qıyınlı Qazan’ğa?

Tiri bolıp cürseñ de

Sen, ey, qarip ölgensiñ

Başımızğa tarlıq kelgende,

Sen de kimge kereksiñ?

Meñlisıluv sözin devam etip:

Qarşığadan tuvğan torğayday

Hanımdan tuvgan sultanday

Ağalar divan toplağan.

Aydın qara töbediy

Qabırğadan onıñ özi,

Atıq şıqqan sabiydiy,

Artqa pitgen süyegi,

Er birisi arşınday,

Ey, biykeler, totaylar,

Qaysıñız ul tapqansız,

Qazan qalesin qazañan,

Qan caralı, Şoraday?

Parmamdaqı oymağım,

Aq kümiştiy tırnağım,

Ekisi birden mayışqan,

Şo qorlıqqa köne almay,

Botası ölgen devedey,

Bozlay bozlay kelgenmen.

Can bavırım Şoram’nıñ,

Bügin ölgenin bilgenmen.

Bo Qazan’nın qartından,

Yetim qalğan caşından,

Sorağandan fayda yoq!

Mağarağa barayım,

Abılqasım caş soqtadan,

Ulımnı barıp sorayım.

– Abılqasım caş soqta,

Meni qarap körsene,

Can bavırım Şoram’nıñ

Bir qaberin bersene!

Abılqasım caş sopqa oğa şonday dep ayta:

Ay ay anam, ay anam,

Ay cığılğanı körine,

Kün cığılğanı körine,

Ay man küneş qoşılıp,

Kölge cığılğanı körine,

Meñlisıluv anaynıñ,

Közi şıqqanı körine,

Hepisin aytıp qatiyim?

Seniñ ulın er Şora

Doqız sene, doqız ay,

Bo Qazan’da soğışıp,

Batırlığın nam etip

Ahırısı, ay medet,

Suvğa batqanı körüne.

Bonı eşitken Şora’nıñ anası Meñlisiluv şonday dep bozlay:

Ay ay künim, ay künim,

Can bavırım Şora ulım,

Qayğılar man dertleriñ

Esten ketmes oq bol

"Nogay Tili" sitesinde tapılğan destan

Nogayşa anlaytaan bolsanız mında Nogayşa söyleniz

Şora Batır Destanı

Ferhat ÇELİK

16 Ocak 2019 Destan

Bir zamanda bar eken Şora Batır er eken El işinde bir eken Cav kaytarır er eken Kırım degen yerinde At otlatıp cürgende Duşman keledi dalaga Kazan kalasın almaga Bunı esitgen Şoraşık Kılışın beline kuşangan Ok sadagın takıngan Kazan coluna kapıngan Bir düldüldey uşadıken Şal atını şapkanda Kaya tasdı caradıken Atkışından atkanda Cavurnuna ok tiyse Cavun cavadı diydiken Şekesine ok tiyse Şıbın tisledi diydiken Şekesinden kan şıksa Terim şıgadı diydiken Celkesinden kan şıksa Celler esedi diydiken Şora Batır er eken Mingen atı ter eken Elge kelgen cavlarga Karşı şıkkan er eken

Mına sonday etip men sizge Şora Batır’dın masalın aytayım. Aytayım ama bu hayallep aytılgan tuvul kerşekten bolıp keşken bir masal. Zaten bolmagan bolsa aytılmaz edi derler. Aytıyagım bir zamanda bir han bar eken. So hanga şalışgan otuz toguz adam bar eken. Bunlardın üstünde de kırkınşısı Narik degen birevü bar eken. Künlerdin birinde han özinin bir beziri men barabar saraydın bakşasında kıdırıp cürgende Narik’din olardın kasında basın iyip selam berip keşkenin köredi, bezirine karap:

-Bu Narik bek şalışkır em bek tuvru bir kisi. Yazık ki bu yaşına kelip taa üylenmey bekar bolıp cüredi. Onı üylendirmege bek tileymen dep aytadı. Sora han sözine davam etip bezirine:

-Erten Narik bir alasadı iyerlesin, sende al bir alasa; ketiniz de bir dolaşınız so menim elimdi. Kimdin kızın begense sonı aldırırman dep emir etedi

Ertesi küni bezir erte turadı. Narik’di şakırtıp:

– İyerle bir alasa özine biröv de maga diydi.

Minediler atlarına ketediler. Aksam bolup baradılar bir avulga, sonda kalıp konadılar. Erttemen turadılar da kene colga şıgadılar. Ketediler ketediler, kas kararmaga baslaganda baska bir avulga barıp yetediler. Bu kece de üyerde kalıp konadılar. Ertesi küni tagı da turıp atlarına atlanıp colga şıgadılar. Sonday etip oy-oydan, kır-kırdan, köy-köyden kün ketediler, ay ketediler. Boşı boşına kıdırıp cürediler. Künlerin birinde heş birşiyden kabarı bolmagan Narik bezirge karap:

– Bezirim biz özbaşına neylep cüremiz so dep soraydı.

– Hanımız seni üylendiriyek boladı. Barınız Narik men memleketdi bir dolaşınız da oga bir kız tabınız dep emir etti diydi.

– Onday bolsa biz boşı boşına şabalap cürmeyik. Handın emiri bolsa kaladın şetinde avlak bir üyde calgız ösken öksiz bir kız bar. Atına Menlisıluv derler. Onı ayttırıp maga berse kuvanırman diydi Narik. Bunı esitken son bezir Narik men kalege kaytıp kelediler. Bezir handın kasına barıp Narik’din amalın bildiredi. Han emirimen ayttırgan kızdı kırk kün kırk keşe toy yasatıp aladılar Narik’ke.

So künkeşiym bu kız carlılıktan sade camavlı tonlar kiygeni üşin kimse oga aylanıp karamagan. Partal işinde incidey gözel bir kızdın saklanganın Narik’ten başka birev parkına barmagan. Akıykatten de bu kız onday gözel eken ki boyı bir selbidey, mannayı aydın on dörtündey, kara kasları kaytanday, eki beti canı aşkan eki kızıl güldey eken. Kızdın toyı bolayatırganda onın sonday gözel bolganın körgen handın asrav ulı Mırza oga köz saladı. Kel zaman ket zaman künler keşedi, aylar keşedi, altı ay toladı. Narik’nin üyinde şırak sönmeydi. Onın terezesinin kasında bir otlak şayır bar eken. Onda da handın bek kırlı bolmagan bir hergelecisi at bagıp turadıken. Bu, handın asrav ulı Mırza’dın her kün erte şekten “Hergelendi dolaşmaga keldim.” dep sıltav etip aslında Narik’din pişesini körmege kelgenin anlaydı. Künlerdin birinde Mırza süytüp dolaşıp cürgende hergeleci Mırza’ga yakın kelip:

– Mırzam tokta bürtüküy. Saga bir sözim bar diydi.

– Ne o kayır ma? dep soraydı Mırza.

– Kayır kayır ama Mırzam mına men bu keşe bir bargıda kaldım dep aytadı.

– Nevşün eken ayt bakalım diydi Mırza.

– Mınav sizin Narik’nin altı aydır toyı bolganı heş şıragının söngenin körmedim. Bu keşe kettim de terezesinden karadım. Pişesi bir tösekte catırı edi. Kolunın üstinde ot canadı alimolla! Maga köre bu bike heş Narik’ke layık tuvıl diydi.

– Onday bolsa kaytermiz onı şimdi? diydi Mırza.

– Narik sizin kulınız tuvıl ma? Bir mektup yaz da ciber onı erek bir yerge. Kıskayaklı tuvıl ma? Şaşı uzın akılı kıska derler. Narik ondan kaytıp kelgeşiym kandırırsın dep aytadı.

So yerde Mırza indemey turadı. Kaytıp sarayına ketedi. Barır barmaz Narik’di şakırtıp oga:

– Narik iyerle bir at! Komsu eldin hanına bir mektup aketiyeksin. Kaytkanda da Kaf tavına barıp maga bir iyer işün kavıy bir agaş alıp kaytarsın diydi.

Narik damga bir at iyerlemege ketedi. Mırza da mektubun yazıp baslaydı. Yazıp bitirgen sora barıp Narik’ke beredi.

– Sak bol, şalt kaytaman dep kaza belaga ograma. Keypinmen ketip keypinmen kel. Kaytbaga algasama! dep ögüt beredi.

Narik mektupdu alıp atına atlap colga şıgadı. Ketip barayatırganda tüsünüp baslaydı:

“Men ketip barayatırman ama bikemdin birşiyden kabarı yok. Üyge barayım da oga kayda ketyatkanımdı aytayım. Onın da kabarı bolsın. Bir de savlık man kal aytayım” diydi. Sonnan son atın aylandırıp kerisin keri kaytıp keledi. Üyine barıp bikesine:

– Meni üş-dört küngeşiym karama dep aytadı em nevşün ketyatırganın anlatıp koyadı. Bikesi biraz tüsüngen son:

– Sen ketsen ket ama keşe yarısından son saat eki-üşlerde kaytıp illa bir kere kelip üyündü bir aylan diydi.

Sondan son Narik colga şıgadı. Ketyatırganda onı kene de bir tüsünme aladı:

“Ay anasını! Nevşün Menlisıluv solay dep ayttı? Özim de erek bir cerge ketip barayatırman. Üyümdü kaydiy aylanıp ketiyek ekemen” dep oylanadı. Sonday tüsünüp ketyatganda şayırlık bir yerde toktaydı. Atından tüsüp şayırdın üstüne cantayıp catadı. Keşe eki üş sırasında yanıp üyüne kaytıp baradı.

Atını agılga baylaydı. Üyinin terezesinin şetine kelip işkerge karaydı. Bir de karasa ne körsin? İşgerde handın asrav ulı oturup turu. Bikesine birşiyler aytadı. O da mırzanın tilegenini keri kaytaradı. Haman sora Mırza bir kaskırday bikedi tartkışlap turup namısına tokınmak üşin zor etedi. Narik’nin bikesi bakırıp yardım tilep baslaydı. Bunı körip Narik şıdayalmay terezedi şertedi. Bikesi mırzanın pançaday kollarından özin kutarıp cuvırıp kapıdı aşadı. Mırza kutırgan ittey netyegini bilmey ayatüyge şıgadı. Narik te ayatüyge kirip kapı artındakı satırın alıp mırzanın basını so satırmınan şavıp alavuyadı.

– Şimdi bunı kayteyikbiz dep soraydı Narik bikesinden.

– Netiyek ekensin? Boktan kelgen bokka aket köm onı kokka dep aytadı.

Narik Mırzadı süyrep alıp bikesinin aytkanınday aketip azbardaki kokka kömedi. Özi de atına atlanıp Mırzadın mektubını aketbege colga şıgıp ketedi.

Bir kün keşedi, eki kün keşedi, karaydılar mırza cok. Sora han bezirlerin şakırıp onlardan:

– Biznin Mırzamız cok boldu. Sondan bir kabar esitgen cok ba?

– Yok hanım. Senden ızınsız bir yerge ketmez edi dep cavap berediler.

Han bezirlerinin işinde birevü bek bilimatlı eken. O:

– Hanım! Elde ne kadar kisi bar bosa barini şakırtıp bir soraştırıp tınlayık diydi.

Eldin her yagına tellallar ciberip halktın barını bezirdin aldına şıgaradılar. Bezir sıraman epsinden:

– Handın uvulı Mırzadı körmediniz me? dep soraydı. Lakin “kördik bildik” degen bir kisi de şıkbaydı. “Taa kim kaldı” dep tüsinip turganda bezir:

– Senin otız dokız adamın taa bar onlardı da şakırtıp soraştırayık diydi. Onlardı da şakırtadılar. Aralarından da: “kördim bildim!” degen birev şıkbaydı.

– Taa kim kaldı? dep tüsinip turganda:

– Bir Narik kaldı dep cavap aladılar.

– Şakırınız Narik’di de ondan da sorayık dep aytadı!

Mektupdu taslap kaytip kelgen Narik’di şakırtadılar. O kapıdan kiryatırganda bezir onın öltürgenin esitip duvrudan:

– Narik Mırzadı kayttin? dep soraydı.

– Öltürdüm dep cavap beredi Narik.

Sonı ne sebepten öltürdün dep soraydı bezir.

– Bir kün erttemen saray azbarında cürü edim. Mırza meni şakırıp odasına aldı da: “Narik iyerle atındı komsu eldin hanına bir mektup aketiyeksin!” dep ayttı. Men basladım atımdı iyerlemege dep baslap basından geşgenlerdi anlatadı, Mırza’dı kaydiy öltürgenini, sorasında aketip kömgenini aytadı.

Reklamlar

BU REKLAMI BİLDİRGİZLİLİK

Bo memleketnin hanı bek duvru kisi eken. Özinin asrav ulının etken camanlıgını Narik’din avızından tınlap pitirgen son:

– Ayse kabaat menim balamda eken diydi. Sora Narik’ke köz yaşıman karap saga da cezam bundan son közime körinme! Eki at bir araba bereyim. Cükle pala-pırtındı, al bikendi de şegip ket mından, baska yerde yaşa. Mında kalsan seni körgen saytın balam közim aldına kelir. Menim bu sözlerime gücenme! dep öküm etedi.

Narik ertesi küni ertteminen turup arabasın cükleydi. Bikesini de kasına oturtup colga tüsüp ketedi.

Anav yer seniki mınav yer meniki dep keteberdiler. Kas kararıp kün kavusadı. O keşe colda kaladılar. Menlisılüv naday bir tüs köredi: Bir suv agıp ketyatganda ot bolup canıp baslaydı. Sora bir cavın kelip bu otdu söndüredi. Erttemen turganıman Narik’ke:

– Bizim bir ulumuz boluyak. Ot bolup canıyak, eceli de suvdan boluyak diydi.

Hakikatten de Menlisılüv avır ayaklı eken. Toktamay col ketediler. Künler, aylar geşip ketedi. Bir kün kula tüzde bikesi loksa bolup bir ul tabadı. Baladı cuvmaga suvları cok eken. Narik arabadan tüsüp suv izlep cüredi. Karay karay bir mal tuyagı şukırında toplangan bürtüküy suv tabadı. Balasın kuşagına alıp ol yerge aketedi de onı so suvmunan cuvup baslaydı. Baslaydı da balasının bir ayagının ökşesi birden cerge tiyedi. Balanın ökşesi tiygen yerden birden Hak tarafından şapdırılıp suv şıkbaga baslaydı. Baladı tertemiz etip cuvadılar. Cavlukları bolmaganı üşin arabadın işindeki cünge orap kundaklaydılar. Narik bek kuvanıp balasına karap karap toyalmay: “Batır balam batır cün cabınıp catır, ulumdun atı Şora bolsın, Batır bolsın” diydi. Sondan son özleri de barıp so suvda cuvunadılar. Cengillesip arabalarına minip gene colga tüsediler. Kete kete kecenin bir şagında üyken bir avulga baradılar. Baradılar da bir azbar kapısın kagıp:

Reklamlar

BU REKLAMI BİLDİRGİZLİLİK

– Keşyakşı, Allah misapiri alasınız ba? dep soraydılar.

O üynin iyesi bek mert bir kisi eken.

– Keşte kelgen siz caksı. Koş-sepa keldiniz buyrırınız! dep olarga azbardın kuvusundakı bir göz kümaledi körsetip:

– Barınız mine nav salkın üyde kalınız diydi.

Narik, karttın bu üyinde bir eki kün konganson üşinşi küni ketiyik bolıp arabasın cüklep baslaydı. Kart da camige namaz kılmaga ketken eken. Kaytıp kelse ne körsin! Narik’din arabasın cükliyatırganın körüp:

– Narik kardaşım sen netibyatırısın dep soraydı.

– Ey acakam! Bir kün misapir eki kün misapir üşinci küni ket kapir derler. Eki künden beri aşap işip cattık. Alla binbir bereket bersin sav bolınız! Endi ketip bir nasibimdi kararman taa diydi.

– Kayda ketyekensin kardaşım? Bundan da üyken kısmet bolameken, otır kal mında! So otırgan üy saga anamdın sütindey halal bosun! Cas balan bar onumınan kayda ketersin, dep aytadı.

– Savbol acakam bolmaz. Men mında kalsam han menim mında yerleşkenimdi esitir, adamların ciberir de seni cezalar diydi.

– Kaysı han kardaşım? Kökişli Tama o senin korkkan Kazan Hanının topragı tuvıl. Onın mında ökümü cetbez. Bu yer Kırım Hanlıgının topragı boladı. Sonı aytayım; sen heş korkba. Ene azbar tolı malım bar. Saga bir sıyır da beriyim, sav da sütin iş. Sen de maga ırgatlarımdın üstinde bas-köz bolırsın. Kelin da üy işine kömek eter diydi.

Reklamlar

BU REKLAMI BİLDİRGİZLİLİK

Sonımınan Narik, karttın üyinde kuvana kuvana otırgan. Bek şalışkır em bek tertipli bolgan. Şora’dın artından bir de kızları bolgan. Onın atını da Kanıbek ataganlar. Üydün iyesi kart Narik’di öpöz kardaşınday süyedi eken.

Künler aylar seneler suvday agıp geşken. Şora da bek bir cigit bala bolıp ösgen. O zamanları köydün tanaların bakbaga ayırı şoban bolmaganı işün ballar bagadı ekenler. Şora da özinin bir tanasını karttıkılarga kosup köydeki baska ballarman barabar bakbaga kırga ketedi eken. Kündün birinde üyle vaktı ballar şölde tana bagıp asık oynap otırgan vakıtta bir taylı biye minip:

– Alla misapiri alasız ba dep canlarına bir sopakay keledi.

– Koş-sepa keldin sopakam buyır diydi Şora. Ondan son cuvırıp barıp ballardın tayakların toplap basların birbirevüne baylap üstine bir şepken cavıp bir terme yasaydı.

– Kel kölgege otur sopakam, Yaman arıpsın. Mınav kölgelik astında bürtüküy tınıslanırsın diydi.

– Savbol ulım! Sen bek epli bir bala ekensin dep sopakay kölgelikke kiredi. Şora da tutas ballardı basına cıynaydı:

– Bizge Alla misapiri keldi. Erek yerden kelipguy. Onı sıylamak kerek diydi. Sondan son bir balaga:

– Senin onbeş tanan bar, akel birevini soyayık da sopakaydı sıylayık diydi.

– Men babamdan korkarman dep cavaplaydı aytganı bala.

Reklamlar

BU REKLAMI BİLDİRGİZLİLİK

Ondan baska bir balaga aytadı. O da razı bolmaydı. Karaydı bolyagı yok. Islap özinin mal degen birden bir tanasını soyadı. Bir kaş arkadaşın da kazan akelmege köyge ciberedi. Özi de teridi sıdırıp baslaydı. Mina endi sıdırıp boldum degende ballar da kazandı alıp kelediler. Tanadın cartı basın parşalap kazan asadılar. Tösünden de kesek kesek et alıp pisirediler. Sorpamınan pisgen et azir bolgan son arıganından kalgıp kalgan sopakay da yukısından yanadı. Şora:

– Sopakay buyur kel sıpraga otur asımızdı işeyik diydi. Bütin ballar da sopakay man barabar sıpraga oturup karınların toyuradılar. Sondan son sopakay bi duva okup:

– Ey ballar! Meni sıylaganınız üşin sav bolınız. Col colşıga yaraşır colşı da colga yaraşır derler. Men de colıma karayım endi.

– Aşe sopakam anyerdeki avuldan geşiyek bolsan avırsınmasan minav tanadın kalgan yarısın salayım atına alıp ket onı da babama ber, akşamga seni sıylar. Babamdın atı Narik dep aytadı Şora.

– Bek aruv ulım. Sal aketirmen diydi sopakay.

Ondan son Şora tanadın etinin kalgan yarısın sopakaydın atına baylaydı. Endi sopakay atına miniyek bolayatırganda ballarga aylanıp:

– Ey ballar! Sizge bir oyun üyreteyim me dep soraydı.

– Üyret sopakam üyret dep bakırsadı ballar.

– Mine men so belimdeki kılışımdı minyerge kadayım. Siz bariniz onun şetinde artınız man aylanıyak bolup turınız. Men “aylanınız” dep bakırganda aylanıp baslanız. Kaysınız sonun üstüne kelip catsa so kılış mınan anav tay onın boluyak diydi.

Reklamlar

BU REKLAMI BİLDİRGİZLİLİK

Ballar artlarıman aylanıp tonkayadılar. So vakıt sopakay kılışın koynına saklap onın yerine bir tayak kadaydı, üstüne de şepkenin cabadı. “Aylanınız” degende ballar aylanıp cuvruklap kelip şepkendin üstine catyak boladılar. Kelediler amma hepsi korkudan toktap kaladılar. Sade Şora birşiyden korkbay şepkenin üstine cuvırıp catadı.

– Apperim Şoram! Boluyak bala bogından belli bolır derler. Sen batır boluyaksın. So kılışman tay seniki. Amma şimdilik sen taa bek cassın. Vaktı zamanı kelgende bunlardın ekövünü de akelip saga teslim etiyekben, so küngeşiym maga amanat diydi. Savlık man kalınız dep şorşup atına minip ketedi. Kete kete akşam basta Narik’din üyin tabıp baradı.

– Narik, Narik! dep bakıradı.

Narik üyünden şıgıp karaydı. Kasındakını birövge usatsa da kim bolganını şıgaralmaydı.

– Koşgeldin, kusura kalma sen menim atımdı bilesin ya… İşgerge buyır etgen son kayır ma dep soraydı.

– Kayır kayır! diydi sopakay. Mında kelmez burın tömen betteki şöllikte tana bagıp cürgen ballarga coluktum dep ballardın özünü sıylaganın uzun uzun anlatadı.

– Ay Narik so yerdeki cigit bala senin ulın eken. Tanadın da kalgan yarısın atımdın üstine salıp sizge ciberdi diydi.

Menlisılüv barıp attan etdi aladı. Kesek kesek etip parşalap kazanga iledi. Sopakay:

– Ay Narik menim üşin kazan asıp zahmet etbeniz. Men sade senimen bir körisip tanısmaga keldim diydi.

Reklamlar

BU REKLAMI BİLDİRGİZLİLİK

Narik men bikesi:

– Kon bizde sopakam dep calbarsalar da:

– Bolmas kaş men endi keteyim. Savlık man kalınız diydi, kalmay atına minip şıgıp ketedi. So arada Şora kırdan kaytıp kelip:

– Aka, aka dep bakıradı. Mında bir sopakay keldi me dep sorap men oga tanadı soyıp yarısın ondan sizge cibergen edim dep aytadı.

– Keldi keldi. Bek aruv etkensin dep barıp Şora’dı alıp kuşaklap süyedi.

Kün artından kün kuvar ay artından ay kuvar degenler. Seneler geşken. Narik özin toplap mal-mülk cıygan. Şora da on dört on bes yaşlarına kelgen. Künlerdin birinde sopakay mingen atına baylap arüv bir attı ceteklep akeledi:

– Narik Narik! Şora üyde me dep bakıradı.

Narik:

– Buyır sopakam üyde, kel işkerge kir diyatkanda sopakay oga:

– Ayt Şora’ga maga bir tasma tabıp akelsin diydi.

Şora da bir tasma akelip sopakayga beredi.

– Mina ulım! Sen endi vaktı-kemalına erdin. Al saga amanatındı akeldim diydi. Şora kuvana kuvana tasmadı alıp arüv attın moynına baylap: “Bunın adı Tasmager bolsın!” diydi. Ondan son sopakay kılışın şıgarıp Şora’dın beline kuşandırıp turup:

– Endi ulım eş korkbadan kayerge canın tilese so yerge ket dep arkasından bir kere sıypalap savlukban kal aytıp kelgen atımınan kerisin geri kaytıp ketedi. Sondan son o sopakaydı bırtta heş körmeydiler.

So aralar hanlık askerlik işin her yakga habar cibergen eken. Şora Narik’ge barıp:

– Aka men de askerlikke yazılayım diydi.

– Sen taa vakıtına kelmedin ulım. Vakıtı zamanı kelgende seni kaldırmazlar diydi Narik. Şora akasının aytkanlarına razı bolmay ketiyekben şa ketiyekben dep üsteley beredi.

– Balam ketsen ket taa kayteyik aşe? Bar ket aşe colın aşık bolsın! diydi akası.

Şora zavklanıp kuvanıp agıldan Tasmager atını şıgarıp aruv etip iyerleydi. Ok sadagın, atkışın alıp anası azirlegen torba man aslıgını moynına iledi. Sopakay bergen kılışdı kuşanıp atına mingen son:

– Savlık man kalınız! Onlar meni almıyak bolsalar da men tabarman bir yolunu dep şıgadı. Kete kete akşam basta kışlaga barıp yetedi. Kışladın bir kuvusunda bir takım biylerdin talimdi bolup otırganların köredi. Kaslarına barıp:

– Keş yakşı diydi.

Baylardın işinde Şora’dı tanıgan birevü:

– Keşte kelgen sen yakşı. Netip cürüsün biyerde Şoram? dep soraydı.

– Askerlikke yazılmaga keldim bey akam! diydi Şora da.

– Yaşa ulım, yalınız sen taa bek cassın.

– Cas bolsam da üyken adamlardan kalmam dep aytadı Şora. Konuşganı bey de:

– Onday bolsa kane köreyik! Seni bir sınap karayık. Atkışındı kolına al da tart sondan ogın man kışladın argı yagındakı kazıkka at.

Şora atkışından sozıp cibergende ogu kazıkdı tesip artındakı kaya taska baradı da onı ekige caravuyadı. Bonı körgen beylerdin işinde bek de kırlı bolmagan Aktaşlı Ali bey degen birevünün cüregi birden “şuv” etedi. Şünkü seneler avel oga bir palcı: “Kara sak bol. Şora degen birövü tuvuyak, bek bir batır cigit bolup ösüyük. Sen so Şora Batır’dın kolından ölüyeksin” dep pal aytkan eken. “Palcıdın aytkanı so bolmagayedi” diydi özü özine. Diydi amma onın işine bek üyken bir telaşe tüsedi. “Kaytip kutulur ekemen sondan?” dep uzun uzun oylanadı.

Aradan bir yıl keşedi. Şora hakıykatten bek batır bir asker boladı. Namı bütin hanlıklarga celdey cayılıp ketedi. Künlerdin birinde Şora Batır anasını, akasını, kızkardaşı Kanıbek’di em balalıktan oynasıp-külüsüp barabar öskeni arüvü Altın kızdı bek sagınadı. Beylerdin kasına barıp:

– Bey agalarım! Men anamman akamdı, avulumuzdu bek sagındım. İmkan bar bolsa sizden izin tilep keldim dep beylerden bir aylık üşin ızın alıp colga şıgadı.

Şora kete tursın Aktaşlı Ali bey özinin cigit askerlerinden onavın bir avlakga şakırıp olarga:

– Şora’dın aldına şıgınız! Sogunuz, sopalanız arüv etip. Yalınız öltürmey colından keri kaytarınız. Bir taa sizge şalım satbasın. Aklını bir basına toplayık sonun dep Şora’dın artından ciberedi. Aktaşlı Ali beydin askerleri coldu kıskartıp atların şavıp Şora Batır’dın geşiyegi colda bir şayırga barıp pısıp otıradılar. Bir zamandan son Şora Batır’dın:

Ay tuvgan yer tuvgan yer Anam babam turgan yer Sınır boyı eki hanga Kazık bolıp turgan yer

Togayları tösektey Terek dalı besiktey Oynap külip ösken yerim Cayrap catkan şeşektey

dep cırlay cırlay kelyatır eken. Birden Ali beydin askerleri aldına şıgıp “tokta” diydiler. O toktamaydı. “kayt” diydiler, kaytbaydı. Sondan son baslaydılar yaman yaman laflar aytbaga. Şora Batır kene indemey colına devam etiyek boladı. Atlarına atlanıp artından yetediler. Kamışgılıyak bolup ortalarına alıp dögerek boladılar. Şora Batır kümüsten kılışını kınından suvırıp şıgaradı. Askerlerge kollarını bile kötermege pırsat bermey toguzavının basını şavıp aladı. Onıncısını da mısıktay etip celkesinden ıstap:

– Sizdi kim ciberdi? Şalt ayt! Aytbasan senin de basını uşırırman dep cekiredi. Bagışlanma tilep korkısından kaltıragan asker:

– Bizdi Aktaşlı Ali bey ciberdi. Onın adamlarımız dep aytadı sesi dirildep.

– Seni bagısladım amma bir taa karşıma şıkba. Bar ket Aktaşlı Ali beyine körgenlerindi ayt. Bundan son maga sizdey şapkınlardı cibermesin dep askerdi taslap ciberedi. Şora Batır’dın özü de Tasmager’ine atlanıp tagı da cırlay cırlay avulunun colın tutadı.

Askeri Ali beyge kaytıp baradı. Körgenlerini, bolup keşkenlerdi, Şora‘dın degenlerini birley birley aytadı. Bunı esitken son Ali beydin cüregine taa beter korku tüsedi. “Şora Batır şıgıyak degen ediler. Endi şek şüphe yok Şora Batır bu. Bunu bir ebini tavıp öltürmeli” dep oylanadı. Ertesi küni askerin canına alıp Kırım’dın hanına baradı. Bakıl etip hanga sonday dep aytadı:

– Sıylı başlı hanım! Kazan handın ulın öltürgen son senden soramay sokbay ızınsız senin hanlıgında, Kökişli Tama’ga kaşıp kelip kongan Narik degen bir hayın bar. So Narik onca yıl bolmasına karamastan şimdige diyim eş bergi bermey malın-mülkin cıyıp kününü kün etedi. “Hayından hayın tuvar” derler; bu kelmeşikdin özine usagan Şora degen bir ulı bar. Kulagına şalınganı bardır bek bir şapkın cigit. Birevdi dakbaydı. Bu cigit bıltır kışlaga kelip talim almaga başlagandan beri askerler üykenlerinin sözlerin tınlamap basladılar. Barısı onın artından iyerip bas kötermege avaslar. Mina tek tinevin menim en güvengenim askerlerimden toguzavının basını kıyıp, onıncısın taslap maga katı katı sözler cibergen. Menim aytkanıma inanmaytagan bolsan özün bir soraştırıp kara.

– Saga ne dep aytkan dep soraydı han.

– Neler aytmagan hanım. “Siz ordularınızdı zapt ete almazsınız, men zapt etermen” dep aytkan Bizim en güvengen askerlerimizdi “şapkınlar” dep karalagan degen Ali bey. Han askerge karap:

– Solay dep be ayttı?

– Onday büyik hanım dep cavap beredi asker.

Ondan sora Ali bey sözüne devam etip:

– Sıylı hanım, bu Şora basımızga bir iş şıgarıyak. Eger bunun aldın almasak babası Narik’dey bizim basımızga bir bela akelmese arüv birşiy. Bir şaresin karamak kerek. Söz sırası kelgende sonı da bildireyim dedim hanım. bu Şora’dın Tasmager degenleri bek yaman yakşı bir ciyren atı bar. O at saga layık. Emir ber, onca yıldır bergi bermey yaşaganı üşin men ertenden tezi yok so Narik men ulu Şora’ga bir oyun oynatayım. Olardın so Tasmager degen ciyrenini alıp keleyim diydi.

Bonlardı esitken han Ali beyge karap:

– Aşe heş turma ket de netersen et, maga so Tasmager degen atdı alıp kel dep emir beredi. Ertesi küni erteşekten Ali bey canına kırk asker alıp toz dumanlatıp Narik’din üyine yetip baradı. Şora üyde cok eken. O komşı avulda bir toyga ketken eken. Ali bey aşuvunu şıgartıyak bolup kamışgısını Narik karttın basına basına yalla etgen.

– Kırkavımızga kırk kısrak tabıyaksın em şalt man şalt kırk türli as asıp bizdi sıylıyaksın! dep cekirgen. Narik’ke semiz semiz koyların soydurtgan. Şora’dın anası Menlisıluv’ga kökrekten ketmez yaman yaman laflar saydırıp kazan kazan aslar astırıp sıpra saldırgan. Kızkardaşı Kanıbek’di kasına şakırıp arakıman bal kuydurgan. Aldılarına salıngan heş birşiyge de tiymegenler. Ondan son Narik’ke atların akeldirip aralarından Tasmager’di saylap algan. Atına atlanıp kamışkıman Narik’din basına közine dahlep bakıra şakıra adamları mınan şıgıp ketgen.

O kete tursın Narik kart bası-közi kan işinde bir atga minip komşı avulga barıp ulu Şora’dı karap cürgen. Lakin kıdırıp tabalmagan son “belki menim sesim esitir” dep sesin köterip sonday tolgap baslagan:

Şora’m Şora bolmanda Şompayıp atka mingende Aktaşlı Ali bey Cavurunu menli bey Cav körgende deli bey Şekeleri şiliktey Atkan okı bilektey At beline mingen bey At beline mingende Aluv almaga şıkkan bey Aluv almaga şıkkanda Eldin şeti Narik dep Kart Narik’ke kelgen bey

Şoram Şora bolmanda Şompayıp atka mingende Aktaşlı’nın Ali beyi Aluv tilende kelmedin Konak tilende kelmedin

Bizge aman bermey turdu Kamışgısın sallap vurdu Bas-közine kart Narik’din Dahleyberip sogup turdu

Azbardakı koylarımdan Semizlerin soydırttı Anan Menlisıluvga Kazan kazan et astırıp Kırk türlü as pisirtip Sıralar sıpra kondırttı Kızkardaşın Kanıbek’ke Bardakların tolturtup Arakı balın kuydurttu

Kırk yemekten yemedi Arakı balın işbedi At üstünden tüsbedi

Argımaktan altav berdim almadı Gebeden yedev berdim almadı Celcetbez’di cetip berdim almadı Kuscetbez’di koşıp berdim almadı Tuyagı bagardı tüyep berdim almadı

Dört tuyagı togalı Mannayı ayday tamgalı Kuyrıgı calı kınalı Torudu berdim almadı

Eriskende tav bızgan Şabışkanda cav ozgan Öneri men cılkıga bitkisiz Kulagına kamıs boylap cetkisiz Tuyagına şöyun collar tütkisiz Ayakları kaytanday Cuvırganı şaytanday Tasmager senin atındı Tartıp alıp ketti bey

Kartlıgım karsı aldıma kelgende Caslıgım basımdan ötgende Kamışgısın duv basıma tarttı bey Kılışın kıl moynıma attı bey

Anan Menlisıluv’ga Kökrekten ketbez sözler ayttı bey Kızkardaşın Kanıbek’ke Temirden suvık sözler etti bey

Bo korluktu körgende Karşıgaday eki közüm kaynadı Aktaş’dın Ali degen beyleri Ayagının astında bizdi taptap oturdu Til men aytılmıyak laplar kosup Üşövmüzdün de mıyımızdı tolturdu

Şoram Şora bolganda Şompayıp atka mingende Sadagınga bolat kılış salmasan Şırıldatıp kan öşimdi almasan Arslan ulı Beygazi Onın ulı Er-Tölek Onın ulı Narik’ten Sen ul tuvmay kız tuvdın

Bu sözlerdi esitkenimen Şora şalt man şalt babasının kasına barıp aşuv mınan sonday dep tolgaydı:

Şoran Şora bolmanda Şompayıp atka mingende Kart babama Narik’ke Kelmes korlık ketirdim

Tez tez üyge keteyim Celcetbezge mineyim Aldasmanım alayım Avıma tartıp baylayayım Ak kılışım alayım Aş belime tagayım Ak kürevkem alayım Önşen etke kiyeyim Aktaş’tın öktem etken beylerin Barıp kuvıp ceteyim Şortlap ayagın keseyim Tuvram tuvram eteyim Tuvralgan ettey tuvrayım Bölik bölik eteyim Börtken koyday kırkayım Böridey alıp cırtayım Börktey alıp kiyeyim Aşuvın ondan sorayım Bo degenim etbesem Mıradıma cetbesem Narik ulı men Şora Anamdan aram tuvgan bolayım

Bulardı ayta ayta Şora Batır Yaman kızdı kızardı Yaman kattı bozardı Bugızlandı bosandı Buzday temir kursandı Celcetmez’di cetip ketti Kuscetmez’di minip ketti So ketüvmen men kete ketti Ögiz Töbe’ge barıp yetti Yöney baydın curtına Ali beyge barıp cetti

Şora Batır’dın toz duman köterip azbar kapısına kelgenin körip Ali bey onı kapı aldına şıgıp karşılaydı. Şora Batır atların toktatıp Kuscetbez’din üstinden tüsbey turup Ali beyge solay tolgaydı

Salam aliykum Ali bey Cavurunu menli bey Tasmager atımdın basına Kalay sıydı noktanız Aytısıyak toktanız

Aktaşlı Ali Bey At beline mingen bey Menim atam Narik’din Otavına tüsbedin Arakı balın işbedin Kırk kazan astırıp kırk yemek Pisirtken son cemedin

Ey bey ulı Ali bey At üstünden cekirip Aluv tilep turgan bey Tasmager menim atımdı Tartıp alıp mingen bey

Bey uvulu men saga Celcetbez’im bereyim Kuscetbez’im bereyim Kara künde canında Can saklavın bolayım Saga savluk tiley tiley Cav aldında öleyim Arüvlik minen aytayım Men öfkemden kaytayım Ber Tasmager’im kaytayım Atımdın basın tartayım Calbarıp saga aytaman Aytkan sözime kelsene Tasmager’im bersene

Şora’dın caksılık ban tilevine Ali bey öktemlik etip bulay tolgaydı:

Men mendirmen mendirmen Can kutarmas erdirmen Kan tasbalı bu künde Tasmager’indi bermem men

Atındın basın tartıp ket Ekidi berip birdi almak Senin işin tuvuldur Boş boşına kasımda turma Tasmager’di alırman dep Eş te turma ket avızındı kurıtba

Bunday aşuv laplardı esitken Şora Batır Ali beyge kızıp naday tolgaydı:

Ey Aktaşlı Ali bey Cavurunu menli bey Koy körgende taşkan bey Cav körgende kaşkan bey Kapayıp kökke kongan bey Köşerli tavga köşgen bey Bet-benizi tongan bey Halkdı cılatıp ongan bey Bonı kalay ödersin

Aktaş’tan atlanıp Bizim atay Narik’ke Konaklıkka bargansın Kamışgındı sallay sallay Atam menim Narik kartdın Basına basına şalgansın Bonı kalay ödersin

Kazan kazan et astırıp Anam menim Menlisıluv’ga Kökrekten ketmes laplar aytkansın Onı kalay ödersin

Arakı balın kuydurtup Kız kardaşım Kanıbek’ke Temirden suvık sözler aytkansın Bonı kalay ödersin

Argamaktan altav bergen almagansın Gebeden yedev bergen almagansın Celcetbez’di cete bergen almagansın Kuscetbez’di koşa bergen almagansın Tuyagıbagar’dı tüyep bergen almagansın

Aydap barıp cılkı işinde kirgensin Tasmagerim’di tartıp alıp Üstine sekirip mingensin Aytılmaz sözler aytıp Anam akam kardaşıma Toz şıgartıp şıgıp ketkensin

Ey bey ulı men senden Bir tileymen bermeysin Eki tileymen bermeysin Köp tileymen koymaysın Balşıbının öltürmey Balın kalay aşarsın Atımdın basın tartbıyakban Ali bey Men bu yerden sogısbadan kaytbıyakban Ali bey

Sondan son Ali bey Şora Batır’ga bunday tolgaydı:

Köşerli tavga şık Şora Körkindi sen köreyim Kök köylegin kiy Şora Önerindi bileyim Köşerli tavdan artılma Ali beyge katılma Köşerli tavdan artılsan Ali beyge katılsan Ölgende yaman ölersin Kara cerdin tübüne Bir coklavsız ketersin

Şora:

Ey bey ulu Ali bey Taskan suvdan deli bey Kaf tavınday könilin El işinde sıylı bey

Saklavım menin sandır dep Köp maktanma Ali bey Saklavın senin san bolsun San cetmegen köp bolsun Sen saklavdan köşersin Tasmager’imden tüsersin

Tasmager’imdi alırman Sendey şaşpav beylerdi Sapaldas pan kolga alıp Kılışım man conarman

Sondan son Ali bey men Şora Batır Köşerli tavga baradılar. “Atısayık ba tutısayık ba?” dep soragan son Ali bey: “atısayık” degen. Sora Şora Batır:

Yaş soraştı beyminen Atısbaga yaymınan Yaş üykeni bey boldı Beydin sozup atkan okı Şora’dın iyer kasına kadaldı Narik ulı Şora attı Omrav yarıp ok tiydi Şalım satkan Ali bey Bir ögizdey ökirip Onkasından cıgıldı

Ondan son Şora Batır ırgagı man Ali beydi atının üstünden tartıp alıp cerge tüsürüp kılışı mınan gevdevsin kırk tuvrap basını şavıp aladı. Tasmager’ine atlanıp Kuşcetbez men Celcetbez’di cetip Kökişli Tama avuluna tamaan aydaydı. Colda sandıraklaganday etip özü özüne sonday söyleydi:

Aktaşlı Ali bey ölgen kün Ak davıtgay üyken kölü bülgen kün Takıya börkim sıngan kün Şölde aksam bolgan kün Bulganıp öris etken kün Karip atam kart Narik Kagay sarda katkan kün

Kandavızım kozgalma Kayratlı künde ilermen Cas cüregim tebinme Caksı tilek tilermen Kılışım kından köp şıkba Kızıl taska bilermen Anam karip munayma Elimdi kölge etermen Ak Altın’ım munayma Kavgalı künde yetermen Alganşıgım kürsünme Kumideki babana Bölek savkat etermen

Uzaktan toz dumanlatıp ulunun kaytıp kelyatırganın körgen Narik:

Anav kara körüngen Karakus kara tuvıl ma Han kazagın öltürgen Kademsiz Şora tuvıl ma

Kademsizdi katı kayrap ciberdik Bu yazuvdun boyunda Kara öltürgen karalmaz Töre öltürgen tutulmaz Menim ulum er Şora Bu Kırım’dın işinde Kayda kaşsa kutılmaz

dep aytıp pitirgen son Şora Batır kelip akasına sonday tolgaydı:

Al al atam al atam Atlardın başın tut atam Ali bey bugün ölgende Senin yüzin külgende Basın şavıp kakkanda Irgagıma takkanda Atlarımdı ceteklep Kuvanıp üyge kaytkanda Tav işinden keşkende Serin bir cel eskende Caslıgımdı esime tüsürdüm Şölde şoray cürgenim Asık oynap cürgenim Boz at tana bakkanım Şayırlıkta catkanım Aksam künes batkanda Yıldızlar cayrap catkanda Ballarga ertek aytkanın Sızılıp tanlar atkanın Kuvanıp üyge kaytkanım Aklımdan ketbiyek Şimdi kene kaytaman Sizdi mugaytıp aytaman Bu kelişim son keliş Ketsem bir taa kaytamam Kara öltürgen karalmaz Akam saga aytaman Şoran Kırım’da kalalmaz

Kayda keteyim dep cürgen künlerde bir catkanda tüs köredi. Tüsünde Kazan’ga bargan boladı. Sondan son Şora Kırım’dan kaşıp bas tasalar işin Kazan’ga ketüvge bel buvadı. So oymınan akasına kelip bulay tolgaydı:

Al al atam al atam Al savlık man kal atam Aktaşlı Ali beyin öltürdüm Basıma ketmez korlık keltirdim

Kazan degen el bar dep Bas tasalar yer bar dep Kaznalı Kırım’dı kaldırıp Men Kazan’ga barırman Halkına yardımcı bolurman

Men Kazan’ga bargaşiym Kan cavmasın kar cavsın Men Kazan’ga bargan son Kar cavmasın kan cavsın Men Kazan’ga barırman Kazan’dı kazak almasın Aydap colga salmasın Taktasın otka cakbasın Tasların suvga atbasın Altmışka kelgen kartların Top aldına salmasın Kün körmegen arüvşeler Kazak’ka kelin bolmasın Men Kazan’ga barırman Kazan batırı bolurman

Narik:

Bar bar balam bar balam Barganda baktın aşılsın Kazan elinin kapısı Künnük yerden aşılsın

Dokız ay on kün kötergen On ay on kün emizgen Tartbalı besikke tayangan Tan manı man uyangan Tün uykusun dört bölgen Seni bavırına bastırıp Ayrı emşekten süt bergen Menlisılüv anana Ugray berip ket balam

Anasına baradı. Şora’dı kasında körgen Menlisılüv:

Ketbeş balam ketbeş Bu terslikdi etbeş Kartayganda atandın Belin yaman bükbeş Karıp anandı karlendirip Kökreklerin sökbeş Kanibek degen kızkardaşın Köz yaşların tökbeş

Şora anasına:

Al al anam al anam Al savlıkban kal anam Dokız ay on kün kötergen On ay on kün emizgen Tartbalı besikke tayangan Tan manıman uyangan Tün uykusun dört bölgen Tartıp sütin emgenmen Men bavırına bastırıp Can cüregine singenmen Bugünki halımdı körsene Sütün halal etsene Men keteyim anayşıgım Razılıgın bersene

Bonı esitip anası sonday tolgaydı:

Bar aşe balam bar balam Barganda baktın aşılsın Kazan elinin kapısı Künlük yerden aşılsın Kel balam seni süyeyim Sütüm halal eteyim Basın közin sıypalap Ogırlı collar tilep kalayım

Ondan son kızkardaşı Kanibek cuvırıp üyden şıgadı. Akasını kuşaklap solay tolgap cılaydı:

Tasmager atına mingensin Kuyrıgı man calının Cibeklermen tüygensin Akam kayda ketesin

Ok yayındı takkansın Ok batpagan küvendi On omızına salgansın Akam kayda ketesin

Bolat kılış baylanıp Kırım’dı ters aylanıp Karabaş süngin köterip Akam kayda ketesin

Oyalı şepken kiygensin Ok sadagın ilgensin Sol kolında kuş tutup Akam kayda ketesin

Kartayganda anav atamdı Cılatıp kayda ketesin Kanibek süygen kardaşın Kimge amanat etesin

Şora Batır kızkardaşı Kanibek’ke solay cavap beredi:

Tasmager’ime mingenmen Kuyrıgın calın tüygenmen Toz konmasın degenmen Okım yayımdı takkanman Ok batmagan küvemdi On omızıma salganman

Cavlar körip kaşsın dep Bolat kılış baylasam Kırım’ga karşı aylansam Kara baş süngim köterip Oyalı şepken kiyip Sol kolıma kuş tutup Kaznalı Kırım’dı kaldırıp Yetmiş şakırımlık Kazan’ga Kömek etbege baraman

Men Kazan’ga bargaşiym Kan cavmasın kar cavsın Men Kazan’ga bargan son Kar cavmasın kan cavsın

Cılama kardaşım cılama Oynap külip keteyim Men Kazan’ga ceteyim Halkıma kömek eteyim Tüşsem şeyit tüseyim Ölim şerbetin işeyim

Şora şıgıyak bolganda babası Narik oga sonday dep ögüt beredi:

Bay terekdin şaykalması celdendir Kart terekdin şart sınması beldendir Törelerdin keşinmesi eldendir Ak kiyikdin cuvırması meydandır

Aptal bolsa at da cav Kıtımır bolsa kurtka cav Catagan bolsa ul da cav Kezegen bolsa kelin cav Oynak bolsa kız da cav

Dumanlı kün tülki ozar Boranlı kün türlü ozar Bek bezengen toyda ozar Belgili arüv künde ozar Kodalak arba col bızar Caman bike üy bızar

Küşim bar dep maktanma Küşin keter kün bolur Malım bar dep maktanma Malın piter kün bolur Tuvganman dep kuvanma Tuvgan ölgen kün bolır Keşken canın cerinden Kutılmastay kün bolır Bir özinden başkasın Könilge almaz kün bolır

Körgen yerde köz kalır Cürgen yerde ız kalır Kardaş ölse kar kalır Sırdaş ölse sır kalır Oynaş ölse tul kalır Kimdi süyse sonı alır Cigit ölse namı kalır Atı ölse nalı kalır Bayıgan ölse malı kalır Mal artından köz kalır Kalganlarga kavgaga Altın kümis tal kalır

Ecel cetbey ölim yok Ölim emirin bilim yok Ecel cetip ölgen son Eş birevge kalmak yok Bu dünyaga kelgen son Ölmey kalgan birev yok Ecel cetse emel yok Kutılmaga temel yok Cılasan da payda yok

Biken kalsa bay tabar Kızın kalsa yar tabar Ulın kalsa mal tabar

Mingen atın bos kalsa Minmege er tabılır Kiygen tonın bos kalsa Kiymege er tabılır Ketgenge ne tabılır

Aytkanımdan şıkba sen Akşam şaktan atlanıp Cargalık tavdan ötbe sen Kazan’dakı Kazı Giray handın Sarayı aldından keşbe sen Suvsaganda car boyından işbe sen Kazan’dakı kartlardın Tilegin keri kakba sen Birevdin buşıgın kördim dep Cılanday barıp şakba sen Kazan elde han bolsan Habarın elge dan bolsa Kartayganda atandı Bir yoklamay koyma sen Yer tabalmay şegişsen Sali karttı kara sen Senin ulın bolaman dep Selamımdı ayt oga sen

Sali kart saga col tabar Col tapbasa yer tabar Yerlilerden er tabar Dostlaşıp senimen at şabar Ketsen ulım atlan ket As aşamay suv işbey Keşe kündüz yuklamay Seni sagınıp beklegen Altın arüvine ogray ket

Şora Batır akasının aytkanların tınlap anası man akasına, kız kardaşına savlukban kal aytıp sonday tolgaydı:

Savlık man kal can akam Aytkanların bek arüv Kulagıma küpe etermen Sali kartdı tabıp men Selamındı aytarman

Men Kazan’ga bargan son Han bolmaga barmayman Bey bolmaga barmayman Han etseler eş bolmam Bey etseler eş kalmam

Savlık man kal anayım Savlık man kal kardaşım Men Kazan’ga bargan son Yıldızlar bolır yoldaşım

Şora Batır atına atlanıp komsu avuldakı alganşıgı Altın’ga savlukban kal aytıyak bolup colga şıgadı. Uzaktan Şora Batır’dın keliyatırganın körip Altın kuvanıp Şora’dı sonday takmak man karşılaydı:

Anav şayır mınav şayır arasından Duman şıgadı budak budak Şoraşıgım keliyatır oga kuvnak Şoraşıgım at bereyim ton bereyim Ak şal atın iyerin salıp mingizeyim Tülki tonın özim ıslap kiygizeyim Gül terekdin salkınında catgızayım On parmagım şartaş etip oynatayım Şinatayım sakız etip şaynatayım

Şora süygeni Altın’dın cırın cüregi carılganday bolıp tınlasa da oga sonday diydi:

Al ak Altın’ım arüvim Al savlık ban kal arüvim Aktaşlı Ali beydi öltürdüm Basıma ketmez korlık ketirdim

Minmege bersen tülpar ber Şapkan saytın yorılmaz Kiymege bersen küve ber Tartkışlasam cırtılmaz Süymege bersen süygin ber Şoran seni mıtalmaz

Kazan degen el bar dep Baş tasalar er bar dep Kaznalı Kırım’dı kaldırıp Seni arüvim mugaytıp Men Kazan’ga baraman Kazan’da batır bolaman

Altın:

Kün ne bolur aydan son Ay ne bolur yıldan son Alangar közlü ak şortan O ne boladı dep sorasan

Aydın anası deniz bolur Tınıp turgan kölden son

Kara laşin o ayvan Ne kumsagan ne yegen Edil’den köp şöplegen Kazı mınan kuvdan son

Biydayak kus o ayvan Zarnap kökke şıgalmaz Şekke pitken eki ölen Cavın cavıp ketken son

Egirsektey oralıp pitgen kök oray Baylardın iyti otlar maldan son

Şaşaklıktan biy sarkar Bay üyinden toy darkar Eki totay kızdan son

Törkinden kelgen bay kızı Tirkemege tana tapbaz Ayırı tuyak maldan son

Maktanşılık bolmaydı eken Davlet bastan taygan son

Batirşilik bolmaydı eken Eleslengen eki argımak attan son

Menaresi kökke yetken kök saray Karap bolıp keter eken Töbesinden ayunduruk sogup bızgan son

Kubursıgan şeşekey Kavrap keter solgan son

Cıltırap turgan kızıl cibek Şilte bolur tozgan son

Kubırsıgan arüvler Kurtka bolur ozgan son

Öptek aşamam nardan son Kaz aşamam kardan son Bayga barmam senden son

Küymenlesgen köp yaman Kotanlı koyga kol sozup Bek köp korlık tiygizir Sen arüvim ketgen son

Al ket meni Şoram ala ket Atın calına sala ket Artından sansız dabır kuvganda Aldından sarı sazlar buvganda Altın adlı arüvindi ırgagın man ilip Kurban etip şala ket

Şora elden şıgıp barayatırganda şeleklerin suv man tolturgan omızındaki kuyanaska ilip keliyatırgan bir kelinşekke uşıraydı. So kelin Şora’dın savıtlanıp baryatkanın körip solay tolgap soraydı:

Kara-kaska arüv atka oturup Kandavızga sansız yebe tolturup Mergenindi onlı-sollu teris ilip Ok batmagan küvendi On omızına astırıp Kara baş sünin köterip Torbaların ters ilip Oyalı şepken kiyinip Sol kolına kuş alıp Aş beline kılış tagınıp Kaznalı Kırım’dı kaldırıp Cargalık’dın boyımınan atlanıp Cav karşı aldına aylanıp Ekindiden el taslap Törem kayda barasın

Şora:

Töre tuvıl karaman Egiz tuvıl daraman Avulumdu sorasan Kökişli Tama derler oga Ondan kelip baraman

Asılımdı sorasan Arslan ulu Baygazi Onın ulu Er-Tölek Narik ulu Şora’man

Barır yerim sorasan Yetmiş şakırımlık Kazan’ga Kara künde kuşanıp Kömek etmege baraman

Men Kazan’ga bargaşiym Kazan’dı kazak almasa Aydap colga salmasa Taktasın otka cakbasa Tasların suvga atbasa Altmışka kelgen kartların Top aldına salmasa Kün körmegen arüvler Cavga kelin bolmasa Kişkenekey balları Cılap özkis kalmasa

Kara kiyingen Kazan’dın Kalasının işinde Kapısının tübinde Taska sokkan Temirşigi bolurman

Solay etip Şora Kazan’ga barıp yetedi. Onı saray kızlarından birövü körip cuvurup han biykesi Süyimbike’ge barıp sonday tolgaydı

Kazan’dın saf oramın ötkende Saraydın karsı aldına kelgende Astındaki ciyren atı süründi Basındagı suvsar börkin tüsürdü Karkıraday kara aydarı köründü Ayday beti ala kökke atıldı

Sosu kelgen misapir Aktaşlı Ali beyin öltürgen Özüne ketmez korlık keltirgen Han yalalı kayratlı Şora bolganga usaydı

Şora Kazan’ga kirip han sarayına toktamay Kazan’dın bir şetinde yaşagan Sali degen kartga barıp bulay tolgaydı:

Ey Sali kart Sali kart Selam berdim sizlerge Selam berdim Sali atam Almaysın ma üyine Can avırıp sen meni Ala koysan üyine

Atam curtı Kazan’ga Kalabalık iş tuvsa Mıyıgımdı burarman Men cavlardı kuvarman

Sali kart:

Seksen beşke kelgenmen Seksen batır körgenmen Doksan beşke kelgenmen Doksan batır körgenmen

Endigisi bu künde Doksandan toguz ötüp baraman Kim ekenin bile almay Şaşıp kalıp turaman

Asılındı aytsana Kim ekenin bileyim Üyime alıp kireyim

Şora Sali kartka sonday tolgaydı:

Men argınman yorgınman Ak sunkarday kırgınman Asılımdı sorarsan Ay tamgalı tamaman

Atamdın adın sorasan Arslan ulu Baygazi Onın ulu Er-Tölek Onın ulu Er-Narik Narik ulu Şora’man

Ondan selam aytaman Bu künimdü sorasan Soltan kölde yaşagan El kayırın aşagan Sali kart senin ulunman

Sali kart:

Üyge kir dep aytbaga Kart atandın şayı yok Şayın aytıp kayteyim Şayına salır mayı yok Öptegi yok tuzu yok Bir ulu yok kızı yok

Carlıdan carlı akayman Kökiregim sırıldap Cüregimde mayım yok Düniya mınan payım yok Üyge kirip sen balam Kart anandın kolın al

Sondan son Şora Sali karttın üyünde toguz yıl yaşaydı. Bir kün Sali kart Şora’dı batirlerdin cıyınına alıp baradı em özü bulay tolgaydı:

Kimler yok ta kimler bar Bu cıyındın işinde Türlü türlü baylar bar Türlenmegen batır bar Kaban kölinde kamış bar Köl işinde tanış bar Tanış işinde Şora bar İnanmasan kara bar Bondan ülken kala bar Kaban kölinde kulan bar Köl işinde cılan bar Cılan baslı duşman bar Sekerli kölde sunkar bar Suv işinde majar bar Majar basta İban bar Elden alım aldırmaz Iygi tuvgan Mamay bar Degerşigi yazıda Torbası man togayda Tentek köşken Nogay bar Handın Kamber ulu bar Özden bolsan oga bar Biyeler minip toy etken Tavda Kazı Mırza bar Şeşen bolsan onda bar Sarayda Kulınşak Batır bar Batır bolsan oga bar Şılbırlı süngi kolga algan Alınşak degen dosı bar Aga bolsan oga bar Kara süngi kolga algan Kapı avızına tayangan Sali’din ulu Şora bar Sınık süyem eli bar Arala kapıdın arasın İnanmasan kara bar

Bu cıyında sogıska barmazdan aldın sıylanıp zavk etip oturgan batirler Şora’dı körmeydiler. Sondan son Şora öpkeley berip olarga karap bulay tolgaydı:

Kulınşak ban Alınşak Soltan kölde yaşagan Maktanmaga bek koşak Sali kartdın üyünde Men toguz yıl yaşadım Tanımadı birövünüz Boş boşuna oturup Öptek tuzın aşayman Halk aytkanday bar eken Oysız eken hanınız Bu Kazan’dın hanı bar da danı yok Kadısı bar da töre yok Köremen de bilemen Arakı ballar tilermen Kazan’dı basıp cav kelse Neterimdi bilermen

Şonday son Kulınşak Batır namuslanıp bulay tolgaydı:

Seher tandan bilingen Süyimbike sarayının Karşı aldına kelgende Tasmager atdı sürüngen Narik ulu sen me edin

Kaban kölinde yaşagan Toguz yıl konak bolıp aşagan Narik ulu sen me edin

Sadaktı belge ilmedin Saklık mınan yürmedin Saksızlıkta tanıskan Narik ulu sen me edin

Sondan son Kulınşak Batır yoldaslarına karap solay tolgaydı:

Argımaktı arpa berip Dal terekke baylanız Ayanızban sıypanız

Kıstavlıda kıyında Tatar atına col berip Tannayından kan kelip Tarbayıp tursa körersiz

Kazan artı boz kamış Boz kamış ta nar kamış Endigiden sonıra Kısılganda körersiz

Sıraga kelgen batırga Tostakayın tolturup Sıradan ornın beriniz Kazan adlı kalege Şurkıldagan avur asker tolganda Karap tursa körersiz

Şora:

Kabırgama pitken bavır et Kanım töger usaydı Kan şıkmagan süyekte Keter kus uyalar usaydı Azizlengen bu canım Bu Kazan’ım özü üşün Şeyit keşer usaydı

Sondan son Şora Sali karttın üyüne kaytadı em onda yaşap kaladı. Ama Kırım’da kalgan atası Narik’di han cezalap malın-mülkin alıp tilenşilikke kaldırgan. Narik kart tilenip el kıdıra yüre Kazan’ga kelip şıgadı em bulay tolgaydı:

Kazna kazna mal kelse Kaznacılar kuvanır Kapı aldına cav kelse Kulınşak mınan Er Şora Kara kanga boyalır

Sondan bolgan batır Şora atası Endiden son bu künde Kırşavlı şelek kolga alıp Elden elge aylanır

Şora akasın razı etip ozgarıp ciberedi. Sondan son Kazan üstüne cav keledi. Bu soguşta Şora Batır cigitlerdey sogışıp cavdı keri kaytaradı. Sonday etip Şora Batır nam kazanıp dokız sene dokız ay Kazan’ga eş bir cav kirsetbey keri kagadı. Ama son seperi bek kanlı sogış boladı. Cavlar Kazan’dı sarıp aladılar. Cer astından da col kazıp Kazan kalasının astına köbetip barut salıp kaladi uşıradılar. Bu soguşta halk uzun şuv etip karma-karısık bolup kaşıp can kutarmaga yer karaydı. Her yer darma duman bolgan. Batırlardın bir talayı şeyit bolup ölgen, bir talayı esir tüsken. Şora Batır calgız kalıp turmadan cavlar man soguşsa da bir zamandan son karaydı üş yagından cav askerleri minen saruvlı kalgan. Aldında kaşıyak yeri tek car boyındakı Edil suvı eken. “Esir tüsüp cav kolunda kor boluyagıma özümdü cardan Edil’ge atayım taa arüv” dep Tasmager atı mınan barabar Edil suvına atılıp batıp öledi.

Künlerden bir kün Şora’dın anası Menlisıluv onı karap Kazan’ga keledi. Ol Kazan yürüp körüngen birövden Şora’dı soraydı. Ama Kazan’da halktın barının derti özüne yetedi, Menlisıluv’du esge sanga algan kisi cok. Sondan son solay tolgaydı

Atan tüye akırıp Boz tanalar bozlasıp İnraga turgan bir künde Şoram mınan Tasmager Aşuvlanıp kürsinip Kara suvga batkan kün Kökte yaltız Şora’mdı Körgen bar ma biykeler

Bonu esitken bir kız

Ay ay kurtka ay kurtka Korcındı ilip moynına Sen de nege kelgensin

Bu kıyınlı Kazan’ga Tiri bolıp cürsen de Sen şe karip ölgensin

Bizge kıyın kelgen son Sen de kimge kereksin

Menlisıluv:

Karşıgadan turgan torgayday Totaydan tuvgan sultanday Agalar divan etgen Aydın kara töbedey Kabırgadan onın özü Artık şıkkan sabiydey Artka pitgen süyegi Er birövü arşınday

Ey biykeler totaylar Kaysınız ul tapkansınız Kazan sarda duvlagan Kan caralı Şoramday

Kolumdakı oymagım Ak kümistey tırnagım Ekövü birden mayırılıp Sol korlıkka köne almay Düniyaga betim berip yüralmay Botası ölgen tüyedey Bozlay bozlay kelgenmen Can bavırım Şoram’dın Ölgenin bugün bilgenmen

Bu Kazan’dın kartından Yetim kalgan casından Soragandan payda yok Magazıga kireyim Abılkasım cas soktadan Ulımdı barıp sorayım

Abılkasım cas sokta Meni karap körsene Can bavırım Şoram’dın Bir habarın bersene

Abılkasım cas sopka oga sonday dep tolgaydı:

Ay ay anam ay anam Ay yıgılgan usaydı Ay da kün de kosulup Ten yıgılgan usaydı

Kart atası Narik’din Beli sıngan usaydı Menlisıluv anaydın Közi şıkkan usaydı

Barin aytıp neteyim Senin ulın er Şora Dokız sene dokız ay Bu Kazan’da dav etip Batirligin nam etip Ahırısı ay medet Suvga ketgen usaydı

Bunu esitken Menlisiluv sonday bozlaydı:

Ay ay künim ay künim Suvga ketgen usaydı

Can bavırım Şora ulum Kaygın mınan kıyının Esten ketbez ok boldun Cok boldun Şoram cok boldun

Endi kalay eteyim Botası ölgen tüyedey Bozlay bozlay keteyim

"Arzublog" sitesinde tapılğan destan

ŞORA BÄTİR

Aktajıdıñ Ali-biy At beline mingen biy, At beline mingeş te, Ilaw ala şıkkan biy, Ilıw ala şıkkaş ta, Eldiñ şeti Narik dep, Kart Narikke kelgen biy. Aktajıdıñ Ali-biyi keldi dep, Awlağına kart Narik, Süyrep otaw kondırdı, Emegine kart Narik, Semiz koylar soydırdı. Suwsınına kart Narik, Arakı-ballar kuydırdı. Otawına tupedi, Koyınıñ etin yemedi Arakı-balın işpedi, At üstinnen akırıp, Ilaw sorap turdı biy. Arğımaktai altaw berdi – almadı, Ebeden yetew berdi – almadı, El yetpesti yete berdi – almadı, Kus yetpesti kosa berdi – almadı, Dört tuyağı tağalı, Kuyrığı yalı kınalı, Bozdı berdi – almadı.

Narik:

Erikkende dabır buzağan, Şapkanda maytak ozağan, Bar öneri mıñ yılkığa bitkisiz, Kulağına kamıs boylap yetkisiz, Tuyağına şoyın yollar tütkisiz, Karager seniñ atıñdı, Tartıp alıp ketti biy. Kartlığım karsı aldıma kelgende, Yaslığım bu basımnan ötkende, Kamışısın duw basıma tarttı biy, Kılışın kıl moynıma arttı biy. Anañ Meñli – sıluwğa, Kökirekten ketpes sözler ayttı biy, Adanasıñ Lalyüge, Bu korlık körgende Karşığaday eki közim kaynadı, Aktajıdıñ Ali degen biyleri, Yaağınıñ astında taptaw etim oltırdı, Sağağına bolat kılış saomasañ, Şırıldatıp onnan öşim almasañ, Esebiy ulı Narikten. Ulan tuwmay kız tuwdıñ.

Bu sözlerdi esitken soñ, Şora kaarlanıp bulay tolğaydı:

El yetpesim äkelşi, Awım tartıp mineyim Aldaspanım äkelşi, Aş belimeye ileyim. Ak kürewkem äkelşi, Öñşeñ etke kiyeyim. Aktajıdıñ öktem ketken biylerin, Kuwırıp barıp yeteyim, Tuwram-tuwram eteyim, Tuwrağan ettey eteyim Bölik-bölik eteyim, Börken koyday eteyim, Böridey alıp yırtayım, Börktey alıp kiyeyim, Bu aytkanım etpesem, Mıradıma yetpesem, Narik ulı men Şora, Anamnan aram tuwğan bolayım.

Karlandı bätir karlandı, Katı yaman şamlandı, Buğızlandı, bosandı, Buzday temir kursandı, El yetpes iygi atta mindi endi, Kus yetpes ärüw attı yetti endi, Bu ketkennen keti endi, Ögiz töbe boyına, Yöney baydıñ yürtına, Ali-biyge yetti endi.

Şora:

Asselyam aleykum, Aktajıdıñ Ali-biy, Karager ärüw attıñ basına Kalay sıydı noktañız, Aytısayık, toktañız. Aktajıdıñ Ali-biy At beline mingen biy, Bizim atay Nariktiñ Otawına tüspediñ Araklı-balın işpediñ Koyınıñ etin yemediñ, At üstinnen akırıp, Ilaw tilep turğan biy. Karager menim atımdı, Tartıp alıp mingen biy, Biy uwılı, men sağa, El yetpesim bereyim, Kus yetpesim bereyim, Yanıñdağı bu kunde, Yan saklawıñ bolayım, Yaw aldında öleyim, Aytkan sözge kelsene Karagerim bersene.

Şoradıñ yahşılık an tilewine Ali-biy öktemlik etip bulay tolğaydı:

Men mendir men, mendir men, Yan kutarmas endir men, Kann taspalı bu künde Karagerdi bermem men, Ekidi berip birdi almak, Seniñ isiñ tuwıl dı.

Şora:

Aktajıdıñ Ali-biy Köşerli tawğa köşken biy, Kök arayğa konğan biy, Aktajıdıñ atlanıp, Bizim atay Narikke, Konaklıkka tüsken biy, Atam menim Narikke, Kamışıñdı tartkan biy, Kılışıñdı kıl moynına artkan biy, Meñli-Sıluw anama, Kökirekten ketpes sözler aytkan biy, Adanasım Lyalyüge, Temirden suwık sözler aytkan biy, Karager menim atımdı, Tartıp alıp mingen biy. Biy uwılı, men sennen, Bir tileymin, bermeysiñ, Köp tileymen, koymaysıñ, Balşıbının öltirmey, Balın kalay aşarsın?

Ali-biy:

Köşerli tawğa şık, Şora, Körkiñdi seniñ köreyim, Kök kübeñdi kiy, Şora, Öneriñdi bileyim, Köşerli tawdan artılma, Ali-biyge katılma, Köşerli tawdan artılsañ, Ali-biyge katılsañ, Ölgende yaman ölersin, Kara yerdiñ tübine, Bir yoklawsız ketersiñ.

Şora:

Aktajıdıñ Ali-biy, Ağınlı suwday deli biy, Arapa tawdan Seniñ köñiliñ biyik biy, El işinde sıylı biy, Köpten köñiliñ tolı biy, Saklawım menim san dı dep, Köp maktanma, Ali-biy, Saklawıñ seniñ san bolsın, San yetpegen köp bolsın, Sen saklawdan küsersiñ, Karagerim ärüw attan tüsersiñ, Karagerdi alarman, Seniñ kimik kızıl şaşpaw kanlardı, Sapaldas pan kolğa alıp, Kılışıma yonarman.

Sonnan soñ ekewi ok atıspağa baslaydı.

Yas sorastı biy minen, Atıspağa yay mınan, Yas ükeni biy boldı. Biydiñ atkan yayı Şoradıñ iyer kasına kadaldı, Narik ulı Şora attı, Omraw yarıp ok tiydi, Aktajıdıñ Ali-biy, Oñkasınnan yığıldı.

Narik:

Anaw kara köringen, Karağus kara tuwıl dı. Han kazağın öltirgen, Kademsiz bizim Şora uwıl dı. Kademsizdi katı kayrap yiberdik, Bu yazıdıñ boyında, Töre tuwıl, kara öltirgen kutılmas, Menim ulım er şora, Kayda mekan eter ol.

Sonnan soñ Şora öziniñ Kırımda tınış turalmayasın bilip, kaşpağa äzirlenedi.

Aktajıdıñ Ali-biy ölgen kün, Ak dawıtğay üyken köli bülgen kün, Takıya börkim sınğan kün, Okada aksam bolğan kün, Bulğanıp öris etken kün, Kärip atam kart Narik, Kağay sarda katkan kün. Kandawızım kozğalma, Kayratlı künde ilermen, Yas yüregim tebinme, Yahşı tilek tilermen. Kılışım kınnan köp şıkpa, Kızıl taska bilermen, Annam kärip muñayma, Elimdi Kasay kölge eltermen, Ak Lyülyüwim muñayma, Kawğalı künde yetermen, Alğanşığım kürsinme, Kumidegi babaña, Bölek sawkat etermen.

Sonnan soñ Şora kayda keteyim dep yürgende, bir kere tüs köredi. Tüsinde Kazanğa barğan boladı. Sonnan soñ Şora Kırımnan kaşıp bas tasalar üşin Kazanğa ketüwge bel buwadı. Sol oy mınan atasına kelip bulay tolğaydı:

Al-al atam, al atam, Al sawlık pan kal atam, Aktajıdıñ Ali-biyin öltirdik, Basımızğa ketpes bäle keltirdik, Kazan degen el bar dep, Bas tasalar yer bar dep, Kaznalı Kırım kaldırıp, Kazak şığa baraman.

Narik:

Bar-bar, balam, bar, balam, Barğanda baktıñ aşılsın, Kazan degen ellerdiñ, Kapısı künnik yerden aşılsın. Tartpalı besik tayanğan Tañ mañı man uyanğan, Tün uykısın dört bölgen, Ayrı emşekten süt bergen, Meñli-Sıluw anaña Bir yolığa ket, balam.

Anasına barıp, Şora:

Al-al, annam, al, annam, Al sawlık pan kal, annam, Aktajıdıñ Ali-biyin öltirdik, Basımızğa ketpes korlık keltirdik, Kazan degen El bar dep, Bas tasalar yer bar dep. Kaznalı Kırım kaldırıp, Kazak şığa baraman.

Meñli-sıluw:

Bar-bar, balam, bar, balam, Barğanda baktıñ aşılsın, Kazan degen ellerdiñ Kapısı künnik yerden aşılsın, Alğanşığıñ Ärüwge, Bir yolığa ket, balam.

Hatına barıp, Şora:

Al-al, Ärüw, al, Ärüw, Al sawlık pan kal, Ärüw, Aktajıdıñ Ali-biyin öltirdik, Basımızğa ketpes korlık keltirdik, Kazan degen El bar dep, Bas tasalar yer bar dep, Kaznalı Kırım kaldırıp, Kazak şığa baraman.

Altın (Ärüwi):

Ay ne bolğan, künnen soñ, Kün ne bolğan aydan soñ, Alañğar közli ak şortan, Ol ne bolğan ekendi, Anasın aydıñ teñiz Kölden soñ. Kara laşın ol aywan, Ne kumsağay, ne yegey, Edilden kök şöplegen, Kazı mınan kuwdan soñ. Biydayık kus ol aywan, Zarnap kökke şığalmas, Şetke bitken eki kıyak Nuwdan soñ, Egirsektey oralıp bitken kök oray, Baylardıñ iyti otlar maldan soñ, Bay üyinnen toy tarkar, Oñ yaktağı eki totay kızdan soñ, Törkinnen kelgen bay kızı, Tirkemege tana tappas eken di, Ayırı tuyak maldan soñ, Maktanşılık bolmaydı eken, Dawlet bastan tayğan soñ, Bätirşilik bolmaydı eken, Eleslengen eki arğımak Attan soñ. Menarası bulıtka yetken kök saray Emsik bolğan eken di, Töbesinnen dawıl urıp Buzğan soñ. Kubırsığan şeşekey, Kuwray bolar solğan soñ, Kubılama dariye, Şüberek bolar tozğan soñ. Kubırsığan ärüwler, Kurtka bolar eken di, Zamanınnan ozğan soñ, Atan yekpen nardan soñ, Kazı yemen yaldan soñ, Erge barman sennen soñ, Küymeñlesken köp yaman, Kotanlı koyğa kol sozıp Korlığın köp tiygizer Sennen soñ. Ala ket iyem, ala ket At yalına sala ket, Artıñnan sansız dabır kuwğanda, Aldıñnan Sarı sazlar buwğanda, Altın atlı ärüwdi, Kurmanlıkka şala ket.

Sonnan soñ şora keteyekte, atası oğa bulay tolğap ügit beredi:

Aksam şaktan atlanıp, Talpınıp Tarlan tawdan ötpe sen, Kazandağı Kazı-gerey hanlardıñ, Kapısınıñ karsı aldında turma sen, Kazandağı kartlardıñ Tilegin keri salma sen, Kazan elde han bolsañ Habarıñ elge dan bolsa, Kartayğanda atañdı, Bir yoklamay koyma sen.

Şora elden şığıp barğanda, suwdan keleyatkan bir kelinşek uşıraydı. Şoradıñ sawıtlanıp barayatkanın körip, kelinşek tolğaydı: Kelinşek:

Kara-kaska ärüw atka oltırıp, Kandawızğa sansız yebe toltırıp, Mergeniñdi oñlı-sollı teris ilip, Okalı şekpey oñ kiyip, On kolıña kus alıp, Yarğalıktıñ boyı mınan atlanıp, Yawlardıñ karsı aldına aylanıp, Ekindiden el taslap, Törem, kayda barasıñ?

Şora:

Töre tuwıl karaman, Anadan egiz tuwmay daraman, Asılımdı sorasañ, Nökis ulı tamaman. Öz atımdı sorasañ, Narikten tuwğan Şoraman, Kazandı tabır äsker aldı dep, Katı yaman baraman. Men barğanşa Kazandı, Tabır äsker almasa, Aydap yolğa salmasa, Kaznalı yürt Kazannıñ, Kalasınıñ işinde, Kapısınıñ tübinde Taska sokkan Temir şege bolarman.

Solay etip Şora Kazanğa barıp yetedi. Onı saray kızlarınıñ birisi körip tolğaydı:

Kazannıñ saf oramın ötkende, Saraydıñ karsı aldına kelegende, Astındağı Karageri sürnikti, Basındağı suwsar börkin tüsirdi, Karkıraday kara aydarı körindi, Ay beti ala kökke atıldı. Sosı kelgen misapir, Aktajıdıñ Ali-biyin öltirgen, Alidiñ Arıslan atlı biyine, Ketpes korlık keltirgen, Han yalalı kayratlı, Şora bolar usaydı.

Şora Kazanğa kirip te, han sarayına toktamay, Kazannıñ bir şetinde yaşağan Sali atlı kartka barıp bulay tolğaydı:

Salam bolsın sizlerge Ey Sali kart, Sali kart, Salam berdim Sali atay, Almaysıñma konakka. Yan awırıp sen meni, Ala koysañ konakka, Atañ yürtı Kazanğa, Kalabalık is tuwsa Mıyığım murtıp köterip, Men salarman yorıkka.

Sali kart:

Seksen beske kelgenmen, Seksen bätir körgenmen, Toksan beske kelgenmen, Toksan bätir körgenmen. Endigisi bu künde, Toksannan toğız ötip baraman, Kim ekeniñ bilealmay, Kayran bolıp turaman, Inamıñdı aytaşı, Asılıñdı tolğaşı.

Şora:

Men arğan man, arğın man, Ak sunkarday kırğıy mann, Asılımdı sorasañ, Ay tamğalı Tamaman Arğı atamdı sorasañ, Astıñ ulı Bay-ğazı, Onıñ ulı er Tölek, Narik ulı Şoraman. Bu küngidi sorasañ Soltan kölde yaşağan, El hayırın aşağan, Sali kart seniñ ulıñman.

Sali kart:

Üyge kir dep aytpağa, Kart atañnıñ şayı yok, Şayın aytıp kayteyim, Şayına salar mayı yok. Ötpegi yok, tuzı yok, Uwılı yok, kızı yok, kızı yok, Pakır miskin ağayman, Kökiregim sırıldap, Yüregimde mayım yok, Dunıya mınan payım yok, Üyge kirip sen, balam, Kart anañnıñ kolın al.

Sonnan soñ Şora Sali karttıñ üyinde toğız yıl yaşaydı. Bir kün Sali kart Şoradı bätirlerdiñ yıyınına alıp baradı em özi bulay tolğaydı:

Neler yok ta, neler bar, Bu yıyınnıñ işinde, Türli-türli baylar bar, Tülenmegen bätir bar. Sıralı koblde sunkar bar, Suw işinde bulan bar, Kazan sarda Şora bar. Inanmasañ, kara bar. Bulay, bulay, bulay bar, Munnan da üyken sarlar bar, Sekerli kölde sunkar bar. Suw işinde majar bar, Majar basta İban bar Elden alım aldırmas, İygi tuwğan Mamay bar, Degerşigi yazıda, Tentek köşken noğay bar. Handa Kambar ulı bar, Özden bolsañ onda bar, Biyeler minip toy etken, Tawda Kazı mırza bar, Şeşen bolsañ onda bar. Kırımda ärüw Ali bar, Ağa bolsañ onda bar, Şılbırlı süngi kolğa alğan, Karı awızına tayanğan, Salidiñ ulı Şora bar. Sınık süyem eli bar, Eki kasınıñ arası, Inanmasañ kara bar.

Bu yıyında soğıska barayak aldında sıylanıp zawk etip oltırğan bätirler Şoradı körmeydiler. Sonnan soñ Şora öpkeley berip, olarğa karap bulay tolğaydı:

Kulınşak pan Alınşak, Soltan kölde yaşağan, Maktanmağa bek kuşak, Sali karttıñ üyinde, Men toğız yıl yaşadım, Men kelgeli toğız yıl, Tanımadı biriñiz Halk aytkanday bar eken, Oysız eken hanıñız, Bu Kazannıñ hanı bar da danı yok, Kadısı bar da töre yok, Kömen de bilemen, Arakı ballar tilemen, Kazan basıp yaw kelse, Neterimdi bilermen.

Sonnan soñ Kulınşak bätir namıslanıp bulay tolğaydı:

Saar tañnan bilingen, Sapı hanım biykediñ, Sarayınıñ karsı aldına kelgende, Karager äurüw atı süringen, Narik ulı senme ediñ? Saadat kölde yaşağan, Toğız yıl konak bolıp aşağan. Narik ulı senme ediñ? Sadaktı belge ilmediñ. Saklık mınan yürmediñ Saksızlıkta tanıskan, Narik ulı senme ediñ?

Sonnan soñ Kulınşak yoldaslarına karap bulay tolğaydı:

Arğımaktı arpa berip, Tal kurıkka baylañız, Ayañız mann sıypanız, Kıstawlıda, kıyında, Tatar atka yol berip, Tanawınnan kann kelip, Tarbayıp yolda tursa körersiz. Kazannıñ aldı bos kamıs, Endigiden soñıra, Kalınlakta körersiz. Sırağa kelgen bätirge, Şıñ ayağın kuyıñız, Sıradan ornın beriñiz, Kazan atlı şaarğa, Şurkıldağan awır äsker tolğanda, Karap tursa körersiz.

Şora:

Kabırğama bitken bawır et, Kanım töger usaydı, Kabırğamnan kann şıkpağan süyekke, Keter kus uyalar usaydı. Äzizlegen bu yanım, Bu Kazannıñ özi üşin, Şeyit keşer usaydı.

Sonnan soñ Şora Sali kart üyine kaytadı. Em onda yaşap kaladı. Ama Kırımda kalğan atası Narikti han yazalap tilenşilikke kaldırğan. Narik kart tilenip el kıdıra yüre, Kazanğa kelip şığadı em bulay tolğaydı:

Kazna, kazna mal kelse, Kaznaşı karajılar süyiner. Kapı aldına yaw kelse, Kulınşak mınan er Şora Kara kanğa boyalar. Sonday bolğan bätir Şora atası, Endigisi be künde, Kırsawlı şelek kolğa alıp, Elden-elge kıdırar.

Şora atasın razılatıp uzatıp yiberedi. Sonnan soñ Kazan üstine yaw keledi. Bu soğısta Şora bötir yigitlerşe sigısıp, Karager atı mann Edil suwına batıp öledi. Künnerde bir kün Şoradıñ anası balasın izlep Kazanğa keledi. Ol Kazan yürip, köringen birewden Şoradı soraydı. Ama Kazanda är kimniñ bası aylanıp, Meñli-sıluwdı eske sanğa alğan kisi yok. Ahırında ol bulay tolğaydı. Meñli-sıluw:

Atan türe akırıp, Boz taylaklar bozlasıp, Iñırasa turğan kün. Şoram mingen Karager, Üş ımtılıp kürsinip, Kara suwğa batkan kün. Zıyada yaltız Şoradı, Kördiñizbe, biykeler.

Bir kız:

Ay, ay kurtka, ay kurtka, Korjın ilip moynıña, Sen de nege kelgensiñ, Bu kıyınlı Kazanğa. Tiri bolıp yürseñ de Sen şe kärip ölgensiñ Bizge kıyın kelgen soñ Sen de kimge kereksiñ.

Meñli-sıluw:

Karşığadan tuwğan tuyğınday, Hanımnan tuwğan soltanday, Ağalar diywan etken. Aydımnı kara töbedey. Kabırğadan ol özi, Artık şıkkan sübedey, Şarkka bitken müyegi, Är birisi arşınday. A, biykeler, totaylar, Kaysıñ uwıl tapkansız, Kazan sarda duwlağan, Kann yaralı Şoramday.

Kolımdağı oymağım, Ak kümistey tırnağım, Ekisi birdey mayırılıp, Sol korlıkka köne almay, Dunıyağa betim berip yüre almay, Botası ölgen tüyedey, Bozlay-bozlay kelgenmen, Kann yaralı Şoramnıñ, Ölgenin bügün bilgenmen. Bu Kazannıñ kartınnan Etim kalğır yasınnan, Sorağannan payda yok. Mağazığa kireyim, Abıl-Kasım yas sokta, Meni karap körsene, Kann yaralı Şoramnıñ, Bir habarın bersene.

Abıl-Kasım yas sokta, Özim aytıp küyleydi.

Abıl-Kasım:

Ay-ay, anam, ay anam, Ay yığılğan usaydı, Ay da, künde kosılıp, Teñ yığılğan usaydı, Kart atası Nariktiñ, Beli sınğan usaydı, Meñli-sıluw anaydıñ Közi şıkkan usaydı, Bärin aytıp neteyim, Seniñ ulıñ er Şora, On segiz yıl bu Kazanda daw etip, Btirligin dan etip, Ahırısı, ey medet, Suwğa ketken usaydı.

Meñli-sıluw:

Ay, ay künim, ay künim, Suwğa ketken usaydı, Kann yaralı Şora ulım. Kayğıñ mınan kıyınıñ, Esten ketpes ok boldıñ, Yok boldıñ, Şoram, yok boldıñ Endi kalay eteyim, Botası ölgen tüyedey, Bozlay-bozlay keteyim.

kaynak: Nogay Türkleri bülteni

BÖLÜM: Dəstan, Dil: Noqay Türkcəsi |Blogçı: Abbas Elçin |Görüş:2970 Baxış