Vikipediya:İmlâ/Umumiy qaideler
â işareti
[kodunı deñiştir]â işaretiniñ yerine a arfi ya da ya birikmesini yazmaq mümkün degil.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| selâm | selam, selyam | ||
| kâğıt | kağıt, kyağıt | ||
| ilâc | ilac, ilyac |
с arfi
[kodunı deñiştir]c (kiril elifbesinde дж) arfiniñ yerine dj birikmesini yazmaq mümkün degil.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| can | djan | ||
| olacaq | oladjaq | ||
| ilâc | ilâdj |
h arfi
[kodunı deñiştir]h arfi tek [x] sesini (eski arap elifbemizde خ) ifade ete. Şunıñ içün “oqulmağan h” (arap elifbesinde ح ve ﻩ) yazılmaz.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| er | her | ||
| uquq | huquq | ||
| areket | hareket | ||
| şeer | şeher | ||
| eali | ehali | ||
| paalı | pahalı | ||
| qave | qahve | ||
| saba | sabah |
İstisnalar
| Doğru | Yañlış | ||
| cumhuriyet | cumuriyet | ||
| ilham | ilam | ||
| levha | leva | ||
| mahsul | masul | ||
| ruh | ru | ||
| sulh | sul |
ilk ecada mu- ve mü- birikmeleri
[kodunı deñiştir]Türk tiliniñ imlâsından farqlı olaraq arap tilinden keçme sıfatfiiller ald yalğaması olğan ötreli mimniñ ötresi (u,ü) tañlay çekimine tabiy tutulır, şöyleki:
- ekinci sozuq sesi qalın (a, ı, o, u) ise mu- yazılır,
- ekinci sozuq sesi ince (e, i, ö, ü) ise mü- yazılır.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| mubarek | mübarek | ||
| mudafaa | müdafaa | ||
| munasebet | münasebet | ||
| mustaqil | müstaqil | ||
| mücize | mucize | ||
| müsibet | musibet | ||
| müteber | muteber | ||
| müthiş | muthiş |
ilk ecada ö ve ü arifleri
[kodunı deñiştir]Kiril imlâsımızdan farqlı olaraq sözniñ başında ya da б, г, к, м, п, ш, дж ariflerinden soñ ince (yani yımşaq) ecalar ögünde ö ve ü yazmaqtır.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| öz | oz | ||
| böyle | boyle | ||
| göl | gol | ||
| kök | kok | ||
| mögedek | mogedek | ||
| şöyle | şoyle | ||
| cönk | conk | ||
| ürmet | urmet | ||
| bütün | butün | ||
| gül | gul | ||
| külmek | kulmek | ||
| mümkün | mumkün | ||
| cümle | cumle | ||
| şübe | şube |
İstisnalar
[kodunı deñiştir]Rus tilinden alınma sözler ve daa bir qaç söz.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| komissiya | kömissiya | ||
| kulminatsiya | külminatsiya |
sözniñ soñunda c, d, v ve nk
[kodunı deñiştir]- Soñunda c bulunğan Arapça-Farsça sözler Türk tilinden farqlı olaraq ç ile yazılmazlar.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| tac | taç | ||
| turunc | turunç | ||
| ilâc | ilâç |
- Soñunda d tutuğı bulunğan Arapça-Farsça sözlerde d yerine t yazıla. Bu çeşit sözlernıñ çoqları sozuq ile b aşlanğan eklenti alganlarında yañıdan t > d dönüşimi körüle.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| maqsat | maqsad | ||
| azat | azad | ||
| Aqmescit | Aqmescid | ||
| maqsadı | maqsatı | ||
| azadı | azatı |
- Fars tilinden alınma sözler soñundaki nk birikmesi sozuqnen başlanğan eklenti arttırğanda nk > ng dönüşimi olmaz.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| renki | rengi | ||
| Frenki | Frengi |
- Ğarbiy halqlar tillerinden alınma sözler soñunda kelgen v söylevde f kibi eşitilse de aslında olğanı kibi yazılır.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| aktiv | aktif | ||
| kollektiv | kollektif | ||
| pozitiv | pozitif |
sözniñ soñunda -iy birikmesi
[kodunı deñiştir]Arapça nisbiy sıfatlarnıñ soñunda kelgen uzun [i:] eski latin ve kiril elifbelerimiz adetine köre –iy şeklinde yazılır. Qırımtatar imlâsında î işareti yoqtır.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| siyasiy | siyasi, siyasî | ||
| milliy | milli, millî | ||
| samimiy | samimi, samimî |
dudaq aenki: I, İ vs U, Ü
[kodunı deñiştir]3-nci, 4-nci, 5-nci, ... ecada
[kodunı deñiştir]Dudaq aenki söz başında olğan tek EKİ eca iş köre. Aşağıda yazılğan istisnalarnı esapqa almayıp, söz başından üçünci, dörtünci, beşinci, ... ecalarda tek I ve İ arifleri yazıla.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| davulcı | davulcu | ||
| tütünci | tütüncü | ||
| tütüncilik | tütüncülük | ||
| doğrulıq | doğruluq | ||
| duyğulı | duyğulu | ||
| yuqusız | yuqusuz | ||
| rayonım | rayonum | ||
| buyurıñız | buyuruñız, buyuruñuz | ||
| öldüriñiz | öldürüñiz, öldürüñüz | ||
| telefоnım | telefоnum |
İstisnalar
[kodunı deñiştir]- -uv, -üv yalğamaları sözniñ er bir ecasında tek u, ü ariflerinen yazıla. Meselâ: tüşünüv, tüşündirüv, oqutuvnıñ, toplaşuv, ayıruv, becerüvim.
- qoşma sözlerdeki tamırlarnıñ er biri bu qaidege ayrı-ayrı tabi olur. Meselâ: açközlük (aç + közlük), yalıboylu (yalı + boylu); yalıboylusı.
- arapçadan alınma sözler bu qaidege tabi degil. Meselâ: teşekkür, teessüf, tebessüm.
2-nci eca
[kodunı deñiştir]Ekinci ecada I, İ şöyle affikslerde yazıla:
[kodunı deñiştir]- -nıñ, -niñ
- -nı, -ni
- -ım, -im (MENİM degil de, MEN manasında)
- -mız, -miz (BİZİM degil de, BİZ manasında)
- -sıñ, -siñ
- -dır, -dir, -tır, -tir
- -dı, -di, -tı, -ti
- -ıp, -ip
- -çıq, -çik
- -mı, -mi
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| onıñ | onuñ | ||
| köyniñ | köynüñ | ||
| bunı | bunu | ||
| közni | köznü | ||
| men dostım | men dostum | ||
| men ürim | men ürüm | ||
| biz dostmız | biz dostmuz | ||
| biz ürmiz | biz ürmüz | ||
| sen dоstsıñ | sen dоstsuñ | ||
| sen ürsiñ | sen ürsüñ | ||
| oldım | oldum | ||
| kördik | kördük | ||
| uçtı | uçtu | ||
| tüştiñ | tüştüñ | ||
| toydır | toydur | ||
| yоqtır | yоqtur | ||
| sözdir | sözdür | ||
| tüştir | tüştür | ||
| оlıp | оlup | ||
| körip | körüp | ||
| buzçıq | buzçuq | ||
| gölçik | gölçük | ||
| çoqmı? | çoqmu? | ||
| gölmi? | gölmü? |
Başqa affikslerde ve sözniñ tamırında ekinci ecada U, Ü yazıla:
[kodunı deñiştir]Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| dоğru | dоğrı | ||
| çükündir | çükindir | ||
| yolcu | yolcı | ||
| topçu | topçı | ||
| dostluq | dostlıq | ||
| çöplük | çöplik | ||
| pullu | pullı | ||
| köylü | köyli | ||
| unsuz | unsız | ||
| yüzsüz | yüzsiz | ||
| оnuncı | оnıncı, оnuncu | ||
| üçünci | üçinci, üçüncü | ||
| menim dostum | menim dostım | ||
| bizim dostumız | bizim dostımız, bizim dostumuz | ||
| közüñ | köziñ | ||
| közüñiz | köziñiz, közüñüz | ||
| yolu | yolı | ||
| özü | özi | ||
| oluñız | olıñız, oluñuz | ||
| bölüñiz | böliñiz, bölüñüz | ||
| dоğulmaq | dоğılmaq | ||
| bölünmek | bölinmek | ||
| yоrğun | yоrğın | ||
| özgün | özgin | ||
| olsun | olsın | ||
| külsün | külsin |
Daimiy kelecek zaman fiilleri
[kodunı deñiştir]Er vaqıt deyerlık -r, -ar/-ır, -er/-ir yalğamaları qoşuluvınen yapıla, bir ecalı tamır-negizlerde sozuq ses dudaqlanğan olsa da. Meselâ: uçar, körer, öler.
İstisna (-ur yalğaması):
| Doğru | Yañlış | ||
| olur | olır |
-mı, -mi affiksi
[kodunı deñiştir]Türk imlâsından farqlı olaraq -mı, -mi affiksi sözlernen qoşıp yazmaqtır.
Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| barmı? | bar mı? | ||
| bilesiñmi? | bilesiñ mi? | ||
| añladıñmı? | añladıñ mı? | ||
| ocadırmı? | ocadır mı?, oca mıdır? | ||
Arap ve Fars izafeti
[kodunı deñiştir]Arabiy izafet
[kodunı deñiştir]Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| Dar ül-İslâm | Dar ul-İslâm, Dar-ül-İslâm, Dar ü'l-İslâm, Darül-İslâm | ||
| Dar üs-Selâm | Dar us-Selâm, Dar-üs-Selâm, Dar ü's-Selâm, Darüs-Selâm, Dar ül-Selâm | ||
Farsiy izafet
[kodunı deñiştir]Meselâ
| Doğru | Yañlış | ||
| noqta-i nazar | noqtai nazar, noqtai-nazar, noqta-i-nazar | ||
| Deşt-i Qıpçaq | Deşti Qıpçaq, Deşti-Qıpçaq, Deşt-i-Qıpçaq | ||
| Quran-ı Kerim | Quranı Kerim, Quranı-Kerim, Quran-ı-Kerim, Quran-i Kerim | ||
| Kitab-ı Mübin | Kitabı Mübin, Kitabı-Mübin, Kitab-ı-Mübin, Kitap-i Mubin | ||
Menbalar
[kodunı deñiştir]- A. Garkavets "Qırımtatar tili fonetikası, morfologiya ve imlâsınıñ qısqa tasviri."
- S.M. Üseinov, V.A. Mireyev, S.Y. Sahaciyev "Qırımtatar tilini ögreniñiz"
- A.V. Veliullayeva "Qırımtatar tili grammatikasından cedveler"
- А. Меметов, К. Мусаев "Крымтатарский язык"