Vikipediya:İmlâ/Türkiyede yaşağanlar içün: Versiyalar arasındaki farq
64 satır: | 64 satır: | ||
| |
| |
||
|kerek |
|kerek |
||
|qereq |
|||
|gerek |
|||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
|kitap |
|kitap |
||
|qitap |
|||
|kitap |
|||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
|köy |
|köy |
||
|qöy |
|||
|köy |
|||
| |
| |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
|külmek |
|külmek |
||
|qülmeq |
|||
|gülmeq |
|||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
85 satır: | 85 satır: | ||
| |
| |
||
|birlik |
|birlik |
||
|birliq |
|||
|birlik |
|||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
|kök |
|kök |
||
|qöq |
|||
|kök |
|||
| |
| |
||
|- |
|- |
||
| |
| |
||
|bölük |
|bölük |
||
|bölüq |
|||
|bölük |
|||
| |
| |
||
|} |
|} |
Saifeniñ 11:49, 2007 s. oktâbrniñ 30 tarihındaki alı
Q ve K arifleri
Q arfi
Q arfi qa, qı, qo, qu, aq, ıq, oq, uq birikmelerinde yazamız.
Doğru | Yañlış | ||
qara | kara | ||
qırmızı | kırmızı | ||
qol | kol | ||
quvanç | kuvanç | ||
yazmaq | yazmak | ||
sıq | sık | ||
çoq | çok | ||
dostluq | dostluk |
K arfi
K arfi ke, ki, kö, kü, ek, ik, ök, ük birikmelerinde yazamız.
Doğru | Yañlış | ||
kerek | qereq | ||
kitap | qitap | ||
köy | qöy | ||
külmek | qülmeq | ||
terek | tereq | ||
birlik | birliq | ||
kök | qöq | ||
bölük | bölüq |
İstisna
- bazı arap tilinden alınma sözlerde qi ve iq birikmeleri rastkele:
Doğru | Yañlış | ||
istiqlâl | istiklâl | ||
muvafaqiyet | muvafakiyet | ||
inqilâp | inkilâp |
- kâ birikmesinen sözler:
Doğru | Yañlış | ||
kâğıt | qâğıt | ||
aveskâr | avesqâr | ||
tükân | tüqân |
- rus ve Avropa tillerinden alınma sözler:
Doğru | Yañlış | ||
kontsert | qontsert | ||
komediya | qomediya | ||
kurs | qurs | ||
uçastka | uçastqa | ||
kampaniya | qampaniya |
H vs Q
Edebiy tilde H yerinde Q yazmaymız! Şu h > q keçmesi tek noğay şivesinde bar, edebiy tilde ise iç yoq.
Doğru | Yañlış | ||
yahşı | yaqşı | ||
halq | qalq | ||
hasta | qasta | ||
hususiy | qususiy | ||
hırsız | qırsız | ||
hatıra | qatıra | ||
hayırlı | qayırlı | ||
haber | qaber |
Ğ ve G arifleri
Ğ arfi
Ğ arfi ğa, ğı, ğu, ağ, ığ, uğ birikmelerinde yazamız.
Doğru | Yañlış | ||
dalğa | dalga | ||
ğıyabiy | gıyabiy | ||
uyğun | uygun | ||
aytacağım | aytacagım | ||
balığım | balıgım | ||
dostluğı | dostlugı |
G arfi
G arfi ge, gi, gö, gü, eg, ig, ög, üg birikmelerinde yazamız.
Doğru | Yañlış | ||
diger | diğer | ||
degil | değil | ||
göl | ğöl | ||
güzel | ğüzel | ||
teregi | tereği | ||
birligi | birliği | ||
ögünde | öğünde | ||
küçlügim | küçlüğim |
İstisna
- rus ve Avropa tillerinden alınma sözlerde ga birikmesi rastkele:
Doğru | Yañlış | ||
gazeta | ğazeta | ||
galereya | ğalereya | ||
garaj | ğaraj |
Ñ arfi
Ñ ile affiksler
Ñ arfini böyle affikslerde yazamız:
-nıñ / -niñ,
-ñ / -ıñ / -iñ / -uñ / -üñ,
-ñız / -ñiz / -ıñız / -iñiz / -uñız / -üñiz,
-sıñ / -siñ,
-sıñız / -siñiz
Doğru | Yañlış | ||
bunıñ içün | bunın içün | ||
tilniñ fonetikası | tilnin fonetikası | ||
seniñ babañ | senin baban | ||
ayatıñ | ayatın | ||
eviñ | evin | ||
dostuñ | dostun | ||
gülüñ | gülün | ||
sen külseñ | sen külsen | ||
eşittiñ | eşittin | ||
baracağıñ | baracağın | ||
siziñ isseñiz | sizin isseniz | ||
cevabıñız | cevabınız | ||
işiñiz | işiniz | ||
qoluñız | qolunız | ||
künüñiz | kününiz | ||
siz aytsañız | siz aytsanız | ||
isteriñiz | isteriniz | ||
yazacağıñız | yazacağınız | ||
yazacağıñız | yazacağınız | ||
sen dostumsıñ | sen dostumsın | ||
sen külesiñ | sen külesin | ||
siz ağlaysıñız | siz ağlaysınız | ||
siz vatanperversiñiz | siz vatanperversiniz |
DİQQAT, BUNI QARIŞTIRMAÑIZ!
- sen yazasıñ, sen kelirsiñ, AMMA o yazsın, o kelsin
- seniñ tiliñe, seniñ başıña, AMMA onıñ tiline, onıñ başına
Ñ-siz affiksler
-nı / -ni ve -nen affikslerinde Ñ yazmaymız
Doğru | Yañlış | ||
bunı bilmeyim | buñı bilmeyim | ||
tilni ögrenem | tilñi ögrenem | ||
dostumnen | dostumneñ | ||
uçaqnen | uçaqneñ |
Sözler tamırındaki Ñ arfi
Bir çoq söz tamırında da Ñ arfi bar. Episilerni mında yazmağa imkânı yoq, amma mına olardan eñ sıq rastkelgen sözler:
maña, saña, buña, oña, biñ, deñiz, eñ, göñül, keñ, soñ, sıñır, şeñ, yañı, yañlış, añlamaq, deñişmek, diñlemek, yañğıramaq
İzaat
Yuqarıdaki qaideler osmanlı-arap ya da kiril urufatını bilgenler içün pek yengildir. İşte:
latin | kiril | arap |
q | къ | ق (qaf) |
k | к | ك (kef) |
ğ | гъ | غ (ğayn) |
g | г | گ (gef) |
ñ | нъ | ڭ (sağır kef) |
n | н | ن (nun) |
I ve İ arifleri
I ve İ arifleri tamam türkçe kibi yazamız. İ yerine I-nı yazmaq mümkün degil!
Doğru | Yañlış | ||
siz | sız | ||
bizim | bızım | ||
bilmek | bılmek | ||
tilki | tılkı | ||
kiriş | kırış | ||
eki | ekı |
Bunıñnen beraber qayd etmek kerek ki, qırımtatar İ ve türk İ biraz başqaca telâffuz etile. Qırımtatar İ türk İ-den farqlı olaraq I-ğa yaqınca telâffuz etemiz.
Ö ve Ü arifleri
Qırımtatar kiril imlâsında [ö] ve [ü] sesleri aqqında bir qaç pek hucur ve mürekkep qaide bar. Bazıları latince yazıp iş bu qaidelerni de qullanalar. Onıñ içün şu insanlar söz başında ve b, c, g, k, m, ş ariflerinden soñ ö/ü yerine o/u yazalar. Bu iç doğru degil. Qırımtatarcada Ö ve Ü ariflerini de tamam türk tilinde kibi yazmaq kerektir.
Doğru | Yañlış | ||
öz | оz | ||
üst | ust | ||
böcek | bоcek | ||
bütün | butün | ||
cümle | cumle | ||
gönce | gоnce | ||
gül | gul | ||
köz | kоz | ||
kün | kun | ||
mümkün | mumkün | ||
şükür | şukur | ||
tüşünce | tuşünce | ||
tögerek | tоgerek |
 işareti
Şu  işareti aqqında eki şey aytmaq kerek.
- Birincisi – qırımtatar imlâsında  işareti tek tutuq sesler inceligi ifade ete, uzunlığı degil.
Doğru | Yañlış | ||
ezan | ezân | ||
Quran | Qurân |
- Ekincisi – qırımtatar imlâsında  yerine A-nı yazmaq mümkün degil.
Doğru | Yañlış | ||
selâm | selam | ||
kâğıt | kağıt | ||
lâkin | lakin | ||
istiqlâl | istiqlal |
çeşit-türlü qaideler
ilk ecada mu- ve mü- birikmeleri
Türk imlâsından farqlı olaraq arap tilinden keçme sıfatfiiller ald yalğaması olğan ötreli mimniñ ötresi (u, ü) tañlay çekimine tabiy tutulır, şöyleki:
- ekinci sozuq sesi qalın (a, ı, o, u) ise mu- yazılır,
- ekinci sozuq sesi ince (e, i, ö, ü) ise mü- yazılır.
Doğru | Yañlış | ||
mubarek | mübarek | ||
mudafaa | müdafaa | ||
munasebet | münasebet | ||
mustaqil | müstaqil | ||
muracaat | müracaat | ||
mücize | mucize | ||
müsibet | musibet | ||
müthiş | muthiş | ||
müit | muit | ||
müessese | muessese |
arap sıfatlarınıñ soñunda –iy birikmesi
Arapça nispiy sıfatlarnıñ soñunda kelgen uzun [i] –iy şeklinde yazılır.
Qırımtatar imlâsında î işareti yoqtır!
Doğru | Yañlış | ||
samimiy | samimi, samimî | ||
siyasiy | siyasi, siyasî | ||
milliy | milli, millî | ||
edebiy | edebi, edebî | ||
cenübiy | cenübi, cenübî |
ğarbiy tillerinden alınma sözlerde -iya birikmesi
Zemaneviy qırımtatar tilinde türk -ya yerine -iya yazamız, -syon yerine -tsiya ya da -siya
Doğru | Yañlış | ||
coğrafiya | coğrafya | ||
kampaniya | kampanya | ||
amfibiya | amfibya | ||
Almaniya | Almanya | ||
federatsiya | federasyоn | ||
versiya | versyоn |
sözniñ soñunda c, v ve nk
- Soñunda c bulunğan arapça-farsça sözler türk tilinden farqlı olaraq ç ile yazılmazlar.
Doğru | Yañlış | ||
tac | taç | ||
ilâc | ilâç | ||
borc | borç | ||
muhtac | muhtaç |
- Fars tilinden alınma sözler soñundaki nk birikmesi sozuqnen başlanğan eklenti arttırğanda nk > ng dönüşimi olmaz.
Doğru | Yañlış | ||
renki | rengi | ||
cenki | cengi | ||
Frenki | Frengi |
- Ğarbiy halqlar tillerinden alınma sözler soñunda kelgen v söylevde f kibi eşitilse de aslında olğanı kibi yazılır.
Doğru | Yañlış | ||
aktiv | aktif | ||
pozitiv | pozitif | ||
kollektiv | kollektif |
-mı / -mi affiksi
Türkçeden farqlı olaraq -mı / -mi affiksi söznen qoşıp yazamız.
Doğru | Yañlış | ||
barmı? | bar mı? | ||
doğrumı? | doğru mı? | ||
bilesiñmi? | bilesiñ mi? | ||
duşmandırmı? | duşmandır mı?, duşman mıdır? |
dudaq aenki
<font-size:1.3em>Dudaq aenkine şöyle affiksler boysunalar:</font-size:1.3em>
- -cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü
- -lıq, -lik, -luq, -lük
- -lı, -li, -lu, -lü
- -sız, -siz, -suz, -süz
- -ıncı, -inci, -uncı, -ünci
- isimlerde mülkiyet affiksleri:
- -ım, -im, -um, -üm;
- -ımız, -imiz, -umız, -ümiz;
- -ıñ, -iñ, -uñ, -üñ;
- -ıñız, -iñiz, -uñız, -üñiz;
- -ı, -i, -u, -ü.
- emir meyli şahıs ve sayınıñ affiksleri:
- -ıñız, -uñız, -iñiz, -üñiz;
- fiil affiksleri
- -ıl, -il, -ul, -ül
- -ın, -in, -un, -ün
- -ğın, -gin, -ğun, -gün
Doğru | Yañlış | ||
yolcu | yolcı | ||
küncü | künci | ||
topçu | topçı | ||
dostluq | dostlıq | ||
çöplük | çöplik | ||
pullu | pullı | ||
köylü | köyli | ||
unsuz | unsız | ||
yüzsüz | yüzsiz | ||
оnuncı | оnıncı, оnuncu | ||
üçünci | üçinci, üçüncü | ||
menim dostum | menim dostım | ||
bizim dostumız | bizim dostımız, bizim dostumuz | ||
közüñ | köziñ | ||
közüñiz | köziñiz, közüñüz | ||
yolu | yolı | ||
özü | özi | ||
oluñız | olıñız, oluñuz | ||
bölüñiz | böliñiz, bölüñüz | ||
bоğulmaq | bоğılmaq | ||
bölünmek | bölinmek | ||
yоrğun | yоrğın | ||
özgün | özgin |
<font-size:1.3em>Dudaq aenki qaidesi söz başında olğan tek EKİ eca içün iş köre!</font-size:1.3em>
Doğru | Yañlış | ||
davulcı | davulcu | ||
tütünci | tütüncü | ||
doğrulıq | doğruluq | ||
tütüncilik | tütüncülük | ||
duyğulı | duyğulu | ||
yuqusız | yuqusuz | ||
rayonım | rayonum | ||
buyurıñız | buyuruñız, buyuruñuz | ||
öldüriñiz | öldürüñiz, öldürüñüz |
<font-size:1.3em>Başqa affikslerde ise dudaq aenki qaidesi çalışmay!</font-size:1.3em>
Doğru | Yañlış | ||
onıñ | onuñ | ||
köyniñ | köynüñ | ||
bunı | bunu | ||
közni | köznü | ||
toydır | toydur | ||
sözdir | sözdür | ||
men dostım | men dostum | ||
biz dostmız | biz dostmuz | ||
yuqusı | yuqusu | ||
kürsüsi | kürsüsü | ||
oldım | oldum | ||
tüştiñ | tüştüñ | ||
yoqmı? | yoqmu? | ||
gölmi? | gölmü? | ||
<font-size:1.3em>İstisna:</font-size:1.3em>
Doğru | Yañlış | ||
olsun | olsın | ||
olur | olır | ||