“Jeç Pospolita” saifesiniñ menba kodu

{{Tarihiy memleket
 |Qırımtatar adı  = Jeç Pospolita
 |Original adı  = {{lang-pl|Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego}}<br>{{lang-lt|Lenkijos ir Lietuvos sandraugos bei Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė}}
 |Seneler   = 1569
 |Bayraq=Chorągiew_królewska_króla_Zygmunta_III_Wazy.svg
 |Bayraq_yazı= Devlet bayrağı
 |Tuğra =Žygimont Aŭgust, Pahonia. Жыгімонт Аўгуст, Пагоня crop.png
 |Tuğra_yazı = Devlet tuğrası
 |Harita = Regni Poloniae Magni Ducatus Lithuaniae.jpg
 |Harita tasviri = Jeç Pospolita
 |Paytaht = [[Varşava]] (''-{de facto}-''), [[Krakov]] (''-{de iure}-'')
 |Til = [[leh tili]], [[latin tili]]
 |Devlet qurumı = [[Monarhiya]]
 |Din = [[Katoliklik]]
 |title_leader = qıral
 |leader1      = [[II Jigimont Avgust]]
 |year_leader1 = ilk: 1569—1572
 |leader2      = [[Stanislav Ponyatovski]]
 |year_leader2 = soñki: 1764—1795
}}
'''Jeç Pospolita''' ({{lang-pl|Rzeczpospolita}}), '''Lehistan-Litvaniya birligi''', '''Birinci Lehistan Cumhuriyeti''' ya da  '''Köral''' (Qırım hanlığı zamanında sıq qullanılğan adı) — [[Avropa]]da tarihiy bir devlet, [[Lehistan Qırallığı]] ve [[Büyük Litva kinazlığı]]nıñ federatsiyası. 1569 s. [[Lüblin Birligi]] neticesinde peyda oldı. [[Jeç Pospolitanıñ birinci bölünüvi|1772]], [[Jeç Pospolitanıñ ekinci bölünüvi|1793]], [[Jeç Pospolitanıñ üçünci bölünüvi|1795]] [[Rusiye İmperiyası|Rusiye]], [[Prussiya]] ve [[Avstriya İmperiyası|Avstriya]] tarafından zapt etildi. Bugünki [[Ukraina]], [[Lehistan]], [[Belarus]] ve [[Litvaniya]]nıñ topraqlarında bulunğan edi.

Birleşkeninden soñ Lehistan Qırallığı ve Büyük Litva kinazlığınıñ aliy devlet organları ortaq oldı, amma memuriy apparat, qazna, ordu ve qanunları ayrı saqlandı. Lehistan qıralı ve Litvaniya ulu kinazı unvanları olğan monarh [[Seym]] tarafından ömürlik saylanğan. Tarihçılar Jeç Pospolitanıñ siyasiy rejimine «[[slâhta demokratiyası]]» dep aytalar<ref>-{Голенченко Г. «Шляхетская демократия» в Великом княжестве Литовском XVI–XVIII вв // Беларусь и Россия: общество и государство. — Мн.. — Вып. 2}-</ref>.    

Bu devlet [[XVIII asır]]ğace er yıl [[Qırım Hanlığı]]na [[tış]]nı (qaznanı) ödegen<ref>-{J. Tyszkiewicz. Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejow XIII-XVIII w. Warszawa,}- 1989. saife 167</ref>{{sfn|Koçegarov|2008|s=230}}{{sfn|Gorskiy|2010|s=40}}. 1523 s. [[I Saadet Geray]] mektübinde şöyle yazğan: «... [[Jeç Pospolita#Jeç Pospolita qıralları|qıral]] ise menim qulum ...», rus tarihçısı, tarih ilimleri dokorı [[:ru:Горский, Антон Анатольевич|Anton Gorskiy]] yazğanına köre, hannıñ bu aytqanı kerçek vaziyetni ifade ete{{sfn|Gorskiy|2010|s=40}}. [[:ru:Паллавичино, Ладзаро Опицио|Opitsio Pallaviçino]] qayd etkenine köre, Lehistan er yıl Qırımğa 200 000 florin yibergen edi{{sfn|Koçegarov|2008|s=230}}.

== Ad ==
Jeç Pospolitanıñ adı — leh tiline latince ''-{[[Res Publica]]}-'' (cumhuriyet) ıstılasını arfi-arfine tercimedir ({{lang-la|res}} -  {{lang-pl|rzecz}} — iş; {{lang-la|publica}} - {{lang-pl|pospolita}} — umumiy). Böyleliknen, [[qırımtatar tili]]nde bu ıstıla sözü-sözüne «umumiy iş» ya da «umumiy şey» dep tercime etile<ref>-{Pietrzyk-Reeves}-, 2011, ss. 15—50</ref>.

XVII asırdan berli diplomatik mektüpleşüvda «Eñ aydın leh Jeç Pospolita» ({{lang-pl|Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska}}; {{Lang-la|Serenissima Res Publica Poloniae}}) adı qullanıldı<ref name="mektüpleşüv" />.

== Tarih ==
-{XIV—XV}- asırlarda [[Lehistan qırallığı|Lehistan]] ve [[Büyük Litva kinazlığı|Litvaniya]] bir-birine qarşı cenkleştiler, amma ittifaqlarnı daa tizgenler. Bir qaç añlaşma ([[Krakov ve Vilna Birligi]], [[Krevo Birligi]], [[Vilno ve Radom Birligi]], [[Grodno Birligi]] ve [[Horodlo Birligi]]) eki devlet arasında Lüblin Birligiden evel tizilgen edi<ref name="monarhiya" />. [[I Hacı Geray|Melek Hacı Geray]], birinci Qırım hanı, [[Qırım Hanlığı|Qırımnıñ tahtına]] çıqqandan soñ Ukraina ve Ğarbiy Rus toprağlarınıñ episini ([[Kıyiv]], [[Çernigiv]], [[Smolensk]], [[Brânsk]] ve [[Novgorod]]ğace başqa topraqlar) dostluq kösterip Litvaniyanıñ kinazı [[Kazimir]]ge bağışladı. Bu vaqıttan berli Litvaniya büyük şarqiy Avropa memleketi oldı{{sfn|Gayvoronskiy|2007|s=24}}.

[[Livoniya Cenki]] vaqıtında Lehistan ve Litvaniya arasında [[Lüblin kelişüvi]] imzalanılğan edi. Vaqia Jeç Pospolitanı qudretli Avropa devleti olaraq yarattı. Bu añlaşuv [[Yagellon sülâlesi]]niñ soñki monarhı [[II Jigimont Avgust]]nıñ emiyetli muvafaqiyetleriniñ birisi edi. Jigimont saylanğan monarhiyanı qabul etip, onıñ sülâlesi saqlap qalıp olacaq dep emin oldı. 1572 s. onıñ ölüminden üç yıl keçkenden soñ, esas qanun sistemasına tüzetmeler kirsetildi; bu deñişüvler Lehistan slâhtasınıñ akimiyetini arttırdı ve kerçekten de saylanğan monarhiya yaratqan edi<ref name="monarhiya" />.

== Jeç Pospolita qıralları==
# [[II Jigimont Avgust]] (1569—1572)
# [[III Henrık Valua]] (1573—1574)
# [[Anna Yagellonka]] (1575-1576), (Stefan Batoriynen beraber 1576—1586)
# [[Ştefan Batoriy]] (1576—1586)
# [[III Jigimont]] (1587—1632)
# [[IV Vladislav Vaza]] (1632—1648)
# [[II Yan Kazimir]] (1648—1668)
# [[Mihal Koribut]] (1669—1673)
# [[III Yan Sobeski]] (1673—1696)
# [[II Avgust Küçlü]] (1697—1704)
# [[Stanislav Leşinski]] (1704—1709)
# [[III Avgust]] (1734—1763)
# [[Stanislav Ponyatovski|II Stanislav Avgust]] (1764—1795)

== İhtar ==
{{reflist|refs=
<ref name="monarhiya">''-{The death of Sigismund II Augustus in 1572 was followed by a three-year Interregnum during which adjustments were made in the constitutional system. The lower nobility was now included in the selection process, and the power of the monarch was further circumscribed in favor of the expanded noble class. From that point, the king was effectively a partner with the noble class and constantly supervised by a group of senators.}-''<br> {{cite web |url = http://info-poland.buffalo.edu/classroom/longhist3.html |title = -{The Elective Monarchy}- |work = -{Poland – The Historical Setting}- |publisher = -{Federal Research Division of the Library of Congress}- |year = 1992 |accessdate = 15 July 2011 |url-status = dead |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110604230420/http://info-poland.buffalo.edu/classroom/longhist3.html |archivedate = 4 June 2011 |df = mdy-all }}</ref>

<ref name="mektüpleşüv">Baqıñız, meselâ, [[:ru:Польско-прусский договор (1790)|Jeç Pospolita ve Prussiya arasında muqavelesini (1790)]]  [http://pl.wikisource.org/wiki/Traktat_przyja%C5%BAni_i_przymierza_pomi%C4%99dzy_Prusami_i_Rzecz%C4%85pospolit%C4%85_(1790)]{{ref-pl}}.</ref>

}}

== Ebediyat ==
* {{книга
 | автор         = [[:ru:Горский, Антон Анатольевич|Горский, А. А.]]
 | заглавие      = Русское Средневековье
 | ссылка        = https://unotices.com/book.php?id=118949&page=40
 | ответственный =
 | место         = М.
 | издательство  = Олимп
 | год           = 2010
 | том           = 1
 | страниц       = 222
 | страницы      = 40
 | isbn          = 5271237869
 | doi           =
 | ref           = Gorskiy
}}
* {{книга
 | автор         = К. А. Кочегаров
 | заглавие      = Речь Посполитая и Россия в 1680-1686 годах: заключение Вечного мира
 | ссылка        = http://inslav.ru/images/stories/pdf/2008_Kochegarov.pdf
 | ответственный = доктор исторических наук Б. В. Носов
 | место         = М.
 | издательство  = Индрик, [[:ru:Институт славяноведения РАН|Институт славяноведения Российской академии наук]]
 | год           = 2008
 | том           = 1
 | страниц       = 504
 | страницы      = 230
 | isbn          = 978-5-85759-443-8
 | doi           =
 | ref           = Koçegarov
}}
* -{Pietrzyk-Reeves D. [http://www.academia.edu/23957662/The_Foundations_of_Rzeczpospolita_in_the_16th_Century_and_the_Influence_of_Humanism_and_Republicanism The foundations of Rzeczpospolita in the 16th century and the influence of humanism and republicanism (польск.) = Pietrzyk-Reeves D. Podstawy wspólnotowego ładu Rzeczypospolitej w XVI wieku a wpływ humanizmu i republikanizmu] // Polska czyli… Idee wspólnoty politycznej i tożsamości narodowej w polskiej tradycji intelektualnej. — Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2011.}- — saifeler 15—50.
* {{книга
 | автор         = Олекса Гайворонский
 | заглавие      = Повелители двух материков
 | ссылка        = http://publ.lib.ru/ARCHIVES/G/GAYVORONSKIY_Oleksa/_Gayvoronskiy_O..html
 | ответственный = 
 | место         = [[Kıyiv]], [[Bağçasaray]]
 | издательство  = Oranta, Майстерня книги
 | год           = 2007
 | том           = 1
 | страниц       = 368
 | страницы      = 
 | isbn          = 978-966-9617-1-2
 | doi           =
 | ref           = Gayvoronskiy
}}
* {{cite book |first1=Juliusz|last1=Bardach |first2=Boguslaw |last2=Lesnodorski |first3=Michal |last3=Pietrzak |title=Historia panstwa i prawa polskiego |location=Warsaw |publisher=Paristwowe Wydawnictwo Naukowe |year=1987}}
* {{cite book |first=Richard |last=Brzezinski |title=Polish Armies (1): 1569–1696 (Men-At-Arms Series, 184) |publisher=Osprey Publishing |year=1987 |isbn=0-85045-736-X}}
* {{cite book |first=Richard |last=Brzezinski |title=Polish Armies (2): 1569–1696 (Men-At-Arms Series, 188) |publisher=Osprey Publishing |year=1988 |isbn=0-85045-744-0}}
* {{cite book|last1=Sužiedėlis|first1=Saulius A.|title=Historical Dictionary of Lithuania|date=2011|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0810875364|edition=2|ref=harv}}
* Henryk Litwin, [https://www.msz.gov.pl/resource/49da65c5-9917-40de-b542-5c89751cacf6:JCR ''Central European Superpower''], ''BUM Magazine'', October 2016.
* S. C. Rowell (2014). ''Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295–1345'' (Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series). Cambridge University Press, ISBN 978-1107658769.
* S. C. Rowell, Darius Baronas (2015). ''The conversion of Lithuania. From pagan barbarians to late medieval Christians''. Vilnius, ISBN 978-6094251528.
* Robert Frost (2015). ''The Oxford History of Poland–Lithuania: Volume I: The Making of the Polish–Lithuanian Union, 1385–1569''. Oxford University Press, ISBN 978-0198208693
* Daniel Z. Stone (2014). ''The Polish–Lithuanian State, 1386–1795''. [[:en:University of Washington Press|University of Washington Press]]. pp. xii, 374. ISBN 978-0295803623
* Zenonas Norkus (2017). ''An Unproclaimed Empire: The Grand Duchy of Lithuania: From the Viewpoint of Comparative Historical Sociology of Empires'', [[:en:Routledge|Routledge]], 426 p. ISBN 978-1138281547
{{tercime etem|[[Qullanıcı:Devlet Geray|Devlet Geray]]}}
{{stub}}
[[Kategoriya:Tarihiy devletler]]
[[Kategoriya:Lehistan]]
[[Kategoriya:Litvaniya]]