Edige Mırza

Edige Mırza
Edige Mırza
Doğğan künü	1352
Doğğan yeri	Altın Ordu;
Ölgen künü	1419
Ölgen yeri	Saray-Jük[d], Atırav vilâyeti, Qazah Şuralar Sotsialist Cumhuriyeti, Şuralar Sotsialist Cumhuriyetleri Birligi;
Zenaatı	serdar, siyasetçi, beylerbey
Baba	Baltychak[d]
Balalar	Q4280606?, Nuriddin[d], Q4131679?, Q4314446?, Q4305680? ve Murza Nureddin beg, Khan of Nogai horde[d]

Edige mırza (1352 – 1419) – Altın Ordu devletini Toqtamış handan soñ (1391 – 1419) idare etken emir. Canike Hanumnıñ aqayı.

Edige mırza, Manğıt sülâlesiniñ reisi edi, Toqtamış hannıñ Timurnen davalaşmasında Timurğa qol tuttı. Timurnıñ Altın Ordu devletine yapqan 1391-deki bastıruvından evel, onıñ qatına qaçıp hızmetine kirdi. Timur Toqtamış hannen esaplaşa ekende, o Qırımda Cenevizlerni yeñip Kefeni aldı. Timur, Terek uruşından soñ 1395 senesi Altın Ordu devletine Toqtamışnıñ yerine Timur Qutluqnı han tayinlegen soñ onıñ emiri oldı.

Timur Qutluqnıñ 1401 senesi vefatından soñra Şadibek han tayinlendi. 1408 senesi Şadibeknen Edige mırza arasında olğan uruşta Şadibek yeñilip tahtnı taşlap qaçtı. Yerine tahtqa Pulat Bekni mindirdi. Bu devirde Edige mırza devletniñ idaresini tas-tamam qoluna aldı. Lâkin Cengiz sülâlesinden kelmegeni içün tıpqı Emir Noğayday han degil de, emir olıp qaldı.

1399 senesinde devlet idaresini yañıdan almaq istegen Toqtamış han, Litvaniya, Lehistan, Moskva Knâzlığı quvetlerinen beraber areketke kirişti, lâkin Edige mırza 200 000 askerlik bu balaban ordunı Özü özeni boyunda qarşılap yeñdi. Toqtamış Sibirdeki qıpçaq qabileleriniñ qatına qaçtı. Edige mırza onı 1405 senesi tapıp öldürdi. Lâkin Toqtamış hannıñ oğullarınen davaları bitmedi.

Timur 1405 senesi Çin seferinde ölgen soñ Edige mırza Harezmge kirdi, bu yerni bir vaqıt Altın Ordu idaresinde tuttı. 1409 senesi Moskoviya, Litvaniyanen cenkte ekende Moskvağa ücüm etti, olarnı bergige bağlap qayttı. 1412-de Toqtamış hannıñ oğullarından Celâleddin, Litvaniya ve Moskoviyanen beraber Altın Orduğa qarşı cenkke kirdi, lâkin kene Edige mırzağa yeñildi. Edige mırza 1416-da Kiyevge ücüm etip yağmaladı.

Toqtamış hannıñ oğullarından Qadir Berdi 1419 senesi Edige mırzanı Cayıq özeni yaqınlarında yeñip öldürdi. Onıñ sülâlesi daa soñ Noğay Orda adınen bir vaqıt daa üküm sürdi. Hacı Tarhan Hanlığınıñ temeliniñ qoyulması ve Cengiz sülâlesinden birevini han köterilmesi bularnıñ sayeside oldı. Bu sülâleden Mansur Oğulları (Manğıtlar) ve bazı diger qabileler daa soñra Qırım Hanlığınıñ tabiyetine kirdi.

Edige mırzanıñ cenklerde köstergen qaramanlıqları başta Noğay qabileleri ve başqa türkiy milletlerde destanlarğa mevzu teşkil etti. Edige Destanı deñişik variantlarda ağızdan ağızğa dolaşıp künümizge qadar keldi.

Menbalar

Akdes N. Kurat, IV-XVIII yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki türk kavimleri ve devletleri. 1972

Bağlantılar

Edige Destanı

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Едигей (эмир Белой Орды) // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^2,0 ^2,1 Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия (rus.) — Чувашское книжное издательство, 2006. — 2567 с. — ISBN 978-5-7670-1471-2
↑ Pas L. v. Genealogics (англ.) — 2003.

[_b514bac9b3955cd7-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Едигей (эмир Белой Орды) // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.

[_5e5e8076dddb88e3-2] 2,0 ^2,1 Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия (rus.) — Чувашское книжное издательство, 2006. — 2567 с. — ISBN 978-5-7670-1471-2

[_dae44ad69056799f-3] Pas L. v. Genealogics (англ.) — 2003.

[1]

[2]

[3]