Ğazı Geray (Quban seraskeri)
| Ğazı Geray | |
|---|---|
| Ölgen künü | 1780 evel degil |
| Baba | Bahti Geray[d] |
| Balalar | Arslan Geray (Quban seraskeri)[d] |
Ğazı Geray (arap urufatında: غازى كراى; ? — 1780/1783) — 1761—1774 ve 1777—1780/1783 seneleri Quban ordusınıñ seraskeridir.
Quban seraskeri Bahti Geraynıñ üçünci oğlu. Babasınıñ 1729 senesi vefatından soñ, 1732/1733-1745 ve 1745-1751 seneleri Quban seraskerleri olğan ağa-qardaşları Selim Geray ve Saadet Geraynen beraber areket etti. 1739 senesi Büyük Qabardağa bir sefer keçirdi, anda 500 esir ve 200 biñ çeşit malnı zapt etti. Lâkin qaytqan yolda Lâbi uruşında Qabarda vali-pşi Aslanbek Kaytukin tarafından mağlübiyetke oğradı, aman-aman bütün qazançlarını coydı.
1751 senesi rus ükümetinen gizli muzakerelerni başlap, Qalmıqlarnıñ Qubanğa istilâ etmemesi aqqında añlaştı, em de qız qardaşına Qabarda beyi Hammurza Roslanbekovnıñ oğlu Aspatqa evlilikni tizdirdi, bu ise Qırım hanı Arslan Geraynıñ narazılığına sebep oldı, o, Ğazı Geraynı tutıp, mümkün olsa, öldürmege emir etti. Amma Saadet Geray, Osmanlı divanınıñ qasevetini doğurğan qardaşına qol tuttı.
Ğazı Geray qardaşı, sadıq noğaylar ve ittifaqdaş qabardalılarnen beraber yañı Quban seraskerleri olğan Maqsud Geray, Bahadır Geray ve Selim Geray (evelki han Arslan Geraynıñ oğlu), Qırım Gerayğa (han Halim Geraynıñ oğlu) qarşı çıqtı, neticede olar hızmette deñişe ediler. 1755 senesi Ğazı Geray, ordudan sürgün etilgen Qırım Gerayğa qarşı Qubanda küçlü isyanğa qol tuttı.
1758 senesi vaziyet Qırım tahtına Qırım Geraynıñ çıqmasınen deñişti. Ğazı Geraynıñ qardaşını qalğa, başqası Saadet Geraynı (Han II Devlet Geraynıñ torunı) ise Quban seraskeri vazifesine tayinledi. Amma 1761 senesi Hacı Geraynıñ qardaşınen (evel qalğa) añlaşqanı sebebinden Qırım hanı Ğazı Geraynı Quban seraskeri olaraq tayin etti. Soñkisi, noğaylar ve qabardanlılar arasında öz soyunıñ itibarı yardımınen bölgelerni tınçlandırıp, han divanını boysundırdı.
1772 senesi Rus-Osmanlı cenki vaqtında Rusiye ükümeti Ğazı Geraynı öz tarafına çekmege tırıştı. Soñkisi 1773 senesi general-leytenant Yohann Fridrih fon Medemnen muzakereler keçirdi. Amma 1774 senesi serasker vazifesinde Şahin Geraynen deñiştirildi. 1777 senesi soñki Qırım hanlığınıñ tahtına oturtılmasına yardım etti, neticede kene Quban seraskeri oldı.
1778 senesi Kavkaz ordusınıñ komandanı general-mayor İvan Yakub, Ğazı Geray "Rusiyege sadıqlığını bir çoq deñevlernen, esirlerimizniñ azat etilmesi ve anda olğan vaziyetler aqqında haber etüvnen kösterdi", dep yazdı. 1777-1778 seneleri Serasker, aşağı ve orta Qubanda general Aleksandr Suvorov tarafından rus qalesini qurmağa izin bermege mecbur oldı.
1780 senesi Rusiye tesiriniñ artması neticesinde noğaylarnıñ isyanı çıqtı, o ise bastırıldı. Qurğaqlıq, veba ve açlıq er kesni yoq etti. Ğazı Geray bu vaqialar vaqtında elâk oldı. Onıñ oğlu Arslan Geray 1783 senesi Quban (yüksek) noğaylarınıñ yañı seraskeri oldı.
Menbalar[deñiştir | kodunı deñiştir]
- Кипкеева З. Б. Северный Кавказ в Российской империи: народы, миграции, территории. — Ставрополь, 2008. — ISBN 5-88648-599-6
- Алиева С. И. Ногайские тюрки (XV—XX вв.). — Б., 2009. — ISBN 978-9952-448-97-9