Tumlar

Tum (belki ibranice טומאה sözünden) - XVII asırnıñ ekinci yarısında ve XVIII asırnıñ birinci yarısında – musulman erkegi (ekseriyetnen türk ya da qırımtatar) ve esir hristian qadını (ekseriyetnen rus ya da ukrain) arasında olğan qarışıq evlenüvden doğğan adam. Tumlarnıñ çoqusı musulman din ve adetlerini kütken edi.

Bir ukrain halq yırı: «Tuma qazağı seni deli etecek, o seni sevmez...» dep tenbiley edi.

Özü qazaqlarınıñ Qırım hanlığına ya da Osmanlı devletine qarşı yapqan muvafaqiyetli seferlerinde, qazaqlar tumlarnı (anaları ve başqa hristian qullarınen beraber) «azat etip», hristian toprağına alıp kete ediler. Qazaqlarnıñ tumlarğa munasebetleri yaramay edi. Velıçko yılnamesi 1675 senesi olğan bir vaqia tarif ete: İvan Sirkonıñ Qırımğa ücüminden soñ, qazaqlar 7 biñ hristian ve tumnı alıp kettiler, olardan 3 biñi Qırımğa qaytmağa istediler, çünki: "olarnıñ Qırımda endi öz mülkler ve çiftlikleri olğanı, ya Rus şeerlerinde bir şeyi olmağanı içün Rustan ziyade anda yaşamağa isteyler". Sirko, o adamlarnı Qırımğa yibergen soñ, olarnıñ Rusqa qaytacaqlarına ümüt ete edi. O, anda olğan qabirge çıqıp, ketkenler körünmegence, olarğa baqtı. Ve olarnıñ ep bir Qırımğa ketkenlerini körip, deral biñlernen yaş qazaqlarğa atlarına minip, ketkenlerni tutıp, episini iç bir merametsiz parça-kesek etip öldürmege emir etti. Özü de ketken tumlarğa ve onıñ emiri nasıl kerçekleştirgenini baqmaq içün artından ketmege mecbur etti. Qazaqlar, Sirkodan böyle emir alğan soñ, ketken tumlarnı yaqaladı ve Sirkonıñ emrine köre areket ettiler ki, bir tiri cannı da qaldırmadılar. Az vaqıt keçken soñ, Sirko özü, atına minip, emri yerine ketirilgen yerge sekirdi. Ve anda kelip, onıñ buyruğı yerine kelgenini körip, o yerde çalışqan qazaqlarğa teşekkür bildirdi ve ölü cesetlerge böyle sözlerni ayttı: «Bizni bağışlañız, qardaşlar, amma siz özüñiz mında Rabbiniñ soñki ükmünde yuqlaysıñız. Nasıl etip Qırımda bizim hristian cesür başlarımız üstündeki kâfirler arasında çoqlaşmaq kerek olur ediñiz, amma olarnıñ ebediy yoq etilmesine suvğa batırılmayıp».

Menbalar

• Самійло Величко. Літопис / Пер. з книжної української мови, комент. В. О. Шевчука; Відп. ред. О. В. Мишанич.— К.: Дніпро, 1991. — Розділ шістнадцятий
• Володимир Голобуцький. Запорозьке козацтво. — К.: Вища шк., 1994. Розділ XII. Запорозьке козацтво у 1657—1687 роках. Руїна
• Юрій Мушкетик. Яса