“Hazar deñizi” saifesiniñ menba kodu

{{universal infocard}}
'''Hazar deñizi''' ({{lang-ru|Каспийское море}}, {{lang-kk|Каспий теңізі}}, {{lang-az|Xəzər dənizi}}, {{lang-tk|Hazar deňizi}}, {{lang-fa|دریای خزر}} - ''-{daryā-ye xazar}-'') - dünyanıñ eñ büyük gölü ve ya bir [[deñiz]] olaraq sınıflandırılğan dünyanıñ eñ büyük içki suv kütlesidir. Adını [[Hazar Qağanlığı]]ndan alğan.<ref>Büyük Sovet Entsiklopediyası. Каспийское море - Название Хазарское получило от древних народов, обитавших на его берегах</ref> Em deñiz, em de göl hususiyetleri bar. [[Cermay]] yataqlarınca zengindir. Tektonik gölüniñ bir misalidir.<ref>Шлямин Б. А. Каспийское море. — М.: Географгиз, 1954. — 128 с.: ил</ref> Endoreik bir havza olaraq, Avropa ile Asiya arasında, [[Kavkaz]]nıñ şarqında, [[Orta Asiya]]nıñ keniş [[çöl]]leriniñ ğarbında ve Ğarbiy Asiyadaki [[İran platosı]]nıñ şimalinde buluna. Deñizniñ yüz alanı 371&nbsp;000 km<sup>2</sup> ([[Qara Boğaz Göl]] körfezini esapqa almadan) ve kölemi 78&nbsp;200 km<sup>3</sup>'tır. Tuzlulığı qararnen 1,2% (12 g/l) olıp, bu seviye çoqusı deñiz suvunıñ tuzlulığınıñ qaranen üçte biridir. Şimaliy ğarbında [[Qazahistan]], şimaliy şarqında [[Rusiye]], ğarbında [[Azerbaycan]], cenüpte [[İran]] ve cenübiy şarqında [[Türkmenistan]] ile sınırlıdır. Hazar deñizi pek çoq canlı türlerine ev saipligi yapa ve eñ çoq [[havyar]] ve [[cermay]] sanayısınen belli. Cermay aluv sanayısından kirlilik ve Hazar deñizine aqqan özenler üzerine qurulğan sedler, deñizde yaşağan organizmleri yaramay tesir etken.

Uzunlığı 1210, kenişligi 210-436 kilometrdir. Deñizniñ teren yeri 1025 metr olıp, cenüptedir. Suvu tuzludır. Sulfat seviyesi yüksektir. Şarq yalılarındaki keniş sığ bir bölgede sodium sulfat yataqları bar. Hazar deñizi qış aylarından tış müim ulaşuv güzergâhıdır. Şimaldeki sığ kesim qış ayları boyunca tonar. Mındaki müim limanlar [[Baqu]], [[Türkmenbaşı (şeer)|Türkmenbaşı]] ve [[Edil]] deltasında [[Astrahan]]dır. Bular arasında demiryollar bardır. [[İran]]ğa ait qısımda eñ müim liman [[Bender Türkmen]]dir.

[[Okean]]larnen bağı yoqtır. Şunıñ içün de suv seviyesi devamlı olaraq deñişir. 1930 ile 1957 seneleri arasında deñizniñ seviyesi normadan 26 metr alçaldı. Bunıñ neticesi olaraq qaplağan meydanı 53&nbsp;300&nbsp;km² azalıp 371&nbsp;000&nbsp;km²-ge tüşti. Suv seviyesiniñ deñiz seviyesinden aşağığa tüşme sebebi, buharlaşma artarken yağanaqlarnıñ da azalğanı edi. Deñizge tökülgen suvlarnıñ 80%-ini bergen [[Edil]] özeniniñ suvları suvaruv ve sanaiy qullanuv maqsadınen başqa taraflarğa alınğanları daa bir müim sebeptir. 

Mında mersin balığı avcılığı yayğındır. Mersin balıqlarından bol miqdarda elde etile.

== Menbalar ==
<references/>

[[Kategoriya:Göller]]
[[Kategoriya:Deñizler]]
[[Kategoriya:Rusiye coğrafiyası]]
[[Kategoriya:Qazahistan coğrafiyası]]
[[Kategoriya:Türkmenistan coğrafiyası]]
[[Kategoriya:İran coğrafiyası]]
[[Kategoriya:Azerbaycan coğrafiyası]]