Ümer İpçi
| Ümer İpçi | |
|---|---|
| Doğğan künü | 1897[1] |
| Doğğan yeri | |
| Ölgen künü | 1955 yanvar 11 |
| Ölgen yeri | |
| Memleketi | |
| Zenaatı | şair, terciman, dramaturg, rejissör, aktör, yazıcı |
Ümer Bekir oğlu İpçi (edebiy taqma adı Alkeday) (1897 – 1955 yanvar 11) – belli qırımtatar yazıcısıdır.
Ümer İpçi 1897 senesi Bağçasarayda qayışçı esnaf Bekir İpçiniñ qorantasında doğdı. 1911 senesi o Tav Dayır köy mektebine oqumağa kire, soñra medresege avuşa. 1913 senesinden Ufadaki “Ğaliya” medresesinde oquy.
1917 senesi Qırımğa qaytıp kelgen soñ, köy mektebinde ocalıq yapa. 1921 senesinden Qırım devlet tatar teatrinde çalışa. 1924 senesinden “Yeñi dünya” gazetasında edebiy hadim vazifesinde buluna.
Ümer İpçi özüniñ ilki şiirlerini (“Medrese”, “Evlerge baqqanda” ve diger eserlerini) Ufada oquğan vaqtında yazdı. Olar eski medrese ve sohtalar ömürine bağışlanğan edi. 1917 senesi “Qırım ocağı” gazetasında “Ğazı Mansur” poeması basıldı. Soñundan yaş İpçiniñ yaratıcılıq diapazonı, mevzular dairesi kenişledi. İçtimaiy fikirlerine, bediiy tasavurına nazım meydanı ep tarlıq ete ve o nesirge ziyadece meyil bermege başladı. Onıñ “Bosağa” adlı birinci ikâyesi derc etildi. İcatkârnıñ şiiriy eserleri 1926 senesi “Şarq qadınlığı” serlevasınen çıqqan cıyıntığında ve 1928 senesi çıqqan “Küreş içün” adlı kitabında er aldılar. İkâyeler cıyıntığı ise 1927 senesi “Küreş” adı ile neşir etildi.
Nesir janrınıñ inkişafını ep devam ettirerek, Ümer İpçi otuzıncı senelerde daa bir sıra acayip ikâyeler yaza. “Cevap” (1930), “Küz gecesinde” (1935), “‘AMO’ avtobusında” (1934), “Bağçivan”, “Qartlar” (1935), “Nefise” (1937) ve diger ikâyeleri şu cümledendir. Aynı zamanda o, nesircige daa keniş imkân bergen povest janrınıñ da inkişafına belli derecede isse qoştı. Onıñ 1931 senesi yaratqan “Tesaddüf” adlı ve 1936 senesi yazğan “Asan” adlı povestleri nesirciligimizde munasip er aldılar. Ümer İpçiniñ teatr sanatını ve dramaturgiyanı ileriletüvde hızmetleri ayrıca büyüktir. Onıñ az bir devir içinde yazğan 20-ge yaqın pyesası qırımtatar milliy teatriniñ inkişafında büyük rol oynadı. İpçiniñ şanına şan qoşqan pyesalardan “Faişe”, “Alim”, “Nenkecan hanım”, “Azat halq”, “Duşman”, “Şain Geray” pyesalarını ayrıca qayd etmek mümkün.
İpçiniñ qalemi ile qırımtatar tiline dünya ve rus klassikleriniñ otuzğa yaqın iri kolemli eseri tercime etildi. Şu cümleden Vilyam Şekspirniñ “Gamlet” faciası, Nikolay Gogolniñ “Ölü canlar” povesti, Etel Lilian Voyniçniñ “Ovod” (“Mirac”) romanı, Maksim Gorkiyniñ “Ana” romanı ve diger eserler edebiyatımızğa onıñ tercimesinde kirdiler.
1925 senesi Ümer İpçi qırımtatar edebiyatında birinci olıp “Alim” kinostsenariyasını yazdı ve onıñ esasında 1926 senesi rejissör G. Tasin tarafından halq qaramanı Alim Azamat oğlu aqqında “Alim” kinofilmi çıqarıldı. Qırımtatar tilinde çıqarılğan bu film o derece muvafaqiyet qazandı ki, o Qırım içinde aylarnen numayış etildi.
Ümer İpçi 1937 senesi Stalin repressiyalarına oğrap, çoq yıllar lagerlerde azap çekti ve 1955 senesi yanvar 11-de Tomsk apishanesinde vefat etti.
Eserleri
[deñiştir | kodunı deñiştir]Ümer İpçiniñ basılğan eserleriniñ cedveli:
- “Şarq qadınlığı” – şiirler cıyıntığı, 1925 s.
- “Faişe” – pyesa, 1926 s.
- “Azat halq” – pyesa, 1927 s.
- “Küreş” – ikâyeler cıyıntığı, 1927 s.
- “Küreş içün” – şiirler cıyıntığı, 1928 s.
- “Deñişti zaman, bayğa yoq aman” – pyesa, 1929 s.
- “Marklen” – pyesa, 1930 s.
- “Ayınıqlar” – pyesa, 1930 s.
- “Duşman” – pyesa, 1935 s.
- “Saylama eserler cıyıntığı” – yubiley basması, 1935 s.
- “Asan” – ikâye, 1935 s.
- “Celtirmen” – komediya, 1925 s.
- “Nenkecan” – tarihiy drama, 1926 s.
- “Musulman bürosı” – pyesa, 1927 s.
- “Şain Geray han” – tarihiy pyesa, 1929 s.
- “Motor” – pyesa, 1931 s.
- “Çoban Mustafa” – radiopyesa
- “Ariza” – radiopyesa
- “15-yıllıqqa” – radiopyesa
- “Leylâ-Mecnunğa parodiya” – komediya.
Bağlantılar
[deñiştir | kodunı deñiştir]- Alem-i Medeniye kitaphanesinde Ümer İpçiniñ eserleri 4 martnıñ 2017 s. arhivlengen.
- ↑ Umer Ipchi // Faceted Application of Subject Terminology