Edige Mırza: Versiyalar arasındaki farq

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
Content deleted Content added
Xqbot (muzakere | İsseler)
k robot deñiştire: es:Edigéi
Mzekiu (muzakere | İsseler)
Deñiştirme tasviri yoq
17 satır: 17 satır:


== Bağlantılar ==
== Bağlantılar ==
# [http://www.nogayturkleri.org/nogayturk.asp?nogayturkID=1 Edige Destanı]
# [http://www.nogayturkleribulteni.org/haber_detay.asp?haberID=10 Edige Destanı]


[[Kategoriya:Altın Ordu]]
[[Kategoriya:Altın Ordu]]

Saifeniñ 15:31, 2010 s. noyabrniñ 29 tarihındaki alı

Edige mırza (13521419) – Altın Ordu devletiniñ Toqtamış handan soñ (1391 – 1419) idare etken emir.

Edige mırza, Manğıt sülâlesiniñ reisi edi, Toqtamış hannıñ Timurnen davalaşmasında Timurğa qol tuttı. Timurnıñ Altın Ordu devletine yapqan 1391-deki bastıruvından evel, onıñ qatına qaçıp hızmetine kirdi. Timur Toqtamış hannen esaplaşa ekende, o Qırımda Cenevizlerni yeñip Kefeni aldı. Timur, Terek cenkinden soñ 1395 de Altın Ordu devletine Toqtamışnıñ yerine Timur Qutluqnı han tayinlegen soñ onıñ emiri oldı.

Timur Qutluqnıñ 1401-de vefatından soñra Şadibek han tayinlendi. 1408 senesinde Şadibeknen Edige mırza arasında olğan uruşta Şadibek yeñilip tahtnı taşlap qaçtı. Yerine tahtqa Pulat Bekni mindirdi. Bu devirde Edige mırza devletniñ idaresini tas-tamam qoluna aldı. Lâkin Cengiz sülâlesinden kelmegeni içün tıpqı Emir Noğayday han degil de, emir olıp qaldı.

1399 senesinde devlet idaresini yañıdan almaq istegen Toqtamış han, Litvaniya, Lehistan, Moskva Knâzlığı quvetlerinen beraber areketke kirişti, lâkin Edige mırza 200 000 askerlik bu balaban ordunı Özü özeni boyunda qarşılap yeñdi. Toqtamış Sibirdeki qıpçaq qabileleriniñ qatına qaçtı. Edige mırza onı 1405 senesinde tapıp öldürdi. Lâkin Toqtamış hannıñ oğullarınen davaları bitmedi.

Timur 1405 senesinde Çin seferinde ölgen soñ Edige mırza Harezmge kirdi, bu yerni bir vaqıt Altın Ordu idaresinde tuttı. 1409 senesinde Moskoviya, Litvaniyanen cenkte ekende Moskvağa ücüm etti, olarnı bergige bağlap qayttı. 1412-de Toqtamış hannıñ oğullarından Celâleddin, Litvaniya ve Moskoviyanen beraber Altın Orduğa qarşı cenkke kirdi, lâkin kene Edige mırzağa yeñildi. Edige mırza 1416-da Kiyevge ücüm etip yağmaladı.

Toqtamış hannıñ oğullarından Qadir Berdi 1419 senesinde Edige mırzanı Cayıq özeni yaqınlarında yeñip öldürdi. Onıñ sülâlesi daa soñ Noğay Orda adınen bir vaqıt daa üküm sürdi. Hacı Tarhan Hanlığınıñ temeliniñ qoyulması ve Cengiz sülâlesinden birevini han köterilmesi bularnıñ sayeside oldı. Bu sülâleden Mansur Oğulları (Manğıtlar) ve bazı diger qabileler daa soñra Qırım Hanlığınıñ tabiyetine kirdi.

Edige mırzanıñ cenklerde köstergen qaramanlıqları başta Noğay qabileleri ve diger türkiy milletlerde destanlarğa mevzu teşkil etti. Edige Destanı deñişik variantlarda ağızdan ağızğa dolaşıp künümizge qadar keldi.

Menbalar

  1. Akdes N. Kurat, IV-XVIII yüzyıllarda Karadeniz kuzeyindeki türk kavimleri ve devletleri. 1972

Bağlantılar

  1. Edige Destanı