I Selim Geray: Versiyalar arasındaki farq

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
Content deleted Content added
Mzekiu (muzakere | İsseler)
Deñiştirme tasviri yoq
Mzekiu (muzakere | İsseler)
Deñiştirme tasviri yoq
32 satır: 32 satır:
[[Kategoriya:1631 senesinde doğğanlar]]
[[Kategoriya:1631 senesinde doğğanlar]]
[[Kategoriya:1704 senesinde ölgenler]]
[[Kategoriya:1704 senesinde ölgenler]]

[[de:Selim I. Giray]]
[[tr:I. Selim Giray]]
[[pl:Selim I Girej]]
[[ru:Селим I Герай]]
[[uk:Селім I Ґерай]]

Saifeniñ 17:34, 2010 s. fevralniñ 10 tarihındaki alı

Hacı Selim Geray ; (16311704) - yigirmibeşinci Qırım hanıdır.

I Selim Geray, 1671-1678, 1684-1691, 1692-1699, 1702-1704 senelerinde dört sefer Qırım tahtında üküm sürdü. Bahadır Geraynıñ balasıdır.

Babası ölgen vaqıtta çoq kiçkene olğanı içün Ablan kabilesi emirlerinden Mirzaş Ağanın terbiyesine berildi. Sonra emcesi İslâm Geraynın imayesine kirdi, onın vefatından son Âdil Geray zamanında Qırımdan Yanbolunun Çölmek köyüne köçüp buyerge yerleşti. Selim Geray Adil Geraydan soñ 1671 senesiñde sipti sefer tahtqa ketirildi. 1672 de Osmanlılarnıñ Lehistanğa qarşı Qamaniçe seferine qoşuldu. Bu seferden soñ Podolyaynen Volinya Osmanlı akimiyetine kirdi. 1978 de Osmanlı Sadrazamı Merzifonlu Kara Mustafa Paşanen anlaşamağanı sebebinen tahttan alındı. Yerine Murad Geray ketirildi.

1683 senesinde Osmanlılarnıñ Viyana bozgunu sebep kösterilip, Murad Geraynıñ yerine II Hacı Geray ketirildi, lakin sülaleler istemegeni içün 9 ay soñra tahttan alındı, yerine ekinci kere Selim Geray qaytarıldı. Bu vaqıt Osmanlı Devletiniñ en qıyın vaqıtı edi. Nemçe, Venedik, Lehistan ve Rusiyenin teşkil etgeni Muqaddes ittifaq devletleri Osmanlılarğa qarşı keniş bir cebede cenkke kirişti. Lehistan, Eflak ve Boğdannı zapt etmek içün teşebbüs etti, Selim Geray Han olarnı Seret özeninde yeñdi. Nemçeliler Sofya yaqınlarına qadar keldi. Selim Geray Osmanlığa kolbermek içün yolğa çıktı, lakin Edirnege yaqlaşğanda Prens Golitsin kumandanlığında 200.000 kişilik Rusiye ordusun Qırımğa yaklaşqan haberin aldı, emen keri kayttı. Rusiye 1687 ve 1689 da eki sefer Qırımğa kirmemege teşebbüs etti, ekevindede yeñildi. Ekinci keresinde Rusiye tap Or Qapığa qadar keldi. Or qalesinde qırım askeri az edi. Han, ağası Bahadır Geraynı qaleğe reis tayin etti. Qırım askerleri müdafaa gayesinen endekler qazdı. Rusiye askerleri açlıq ve suvsuzluqqa oğradı. Evelce Rus tabiyetine keçken Qalmuq ağa vasıtasınen barışıqlıq tilep keri kayttı. Lakin Selim Geray Han olarnıñ arqasına tüşüp Doquzlu Oba denilgen yerde yeñip sınırnıñ tışına attı.

Selim Geray 1689 senesinde Osmanlı Devletinen Nemçe Krallığı arasındaki cenklerge çağırıldı. Selim Geray Han, Özbek Hannı Subhankulu Mehmedke bir elçi yiberdi. Elçi , “Ali Osman Padişasına dört yaqtan düşman zuhur etkeniñ, memleketni istilağa oğratğanıñ, Osmanlı Padişasının mınavlardan episine qarşı kelemağanıñ, özünün vassallarınıñda isyan etkenin” aytqan son, “Osmanlı Padişasına mal ve askernen imdat ve ianet etmek kerekgenin” bildirdi. Selim Geray Hannıñ Özbek Hannıñdan tilegeni cenkke asker yibermesi degil, onın yoqluğunda Qalmuqlarnıñ Qırımğa kelmesine Özbek ordusunın mani olması edi. Lakin bu vaqıtta Qalmuqlarnıñ bulay bir areketi olmadı. Nemçe quvetleri Balkanlarğa saldırıp, Niş şeerin zapt etkende, Osmanlı akimiyetinin Rumelide qalıp qalmaycağı bile aytılıp başlağan edi. Balqanlardaki Hristian cemaatın isyan etmesinen vaziyet pek qıyınlaştı. Selim Geray Han 30.000 askerlik ordusunen ücüm etti, Nemçelilerni Kaçanik geçitinde yeñdi. Köprülü Fazıl Mustafa Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusunen beraber Nemçelilerni keri qaytarıp, başta Niş soñra Belgradnı zapt etti. Bu vaqıtta oğlu ve Nureddini Azamet Geraynın ölgenin tuyup pek üzüldü. 1691 de tahttan feragat istep Edirnedeki çiftliginde qaldı. Bu yerden Hacığa ketti. Yerine III Saadet Geray Han ketirildi. Selim Geray Hannıñ Osmanlı Devletiniñ bu qıyın vaqıtında üküm sürmesi, Osmanlılarnıñ Balkanlarda 200 sene daa qalmasına sebep oldı.

III Saadet Geray 6 ay tahtta qalğan soñ, sülaleler istemegeni içün tahttan alınıp yerine Safa Geray tayinlendi. Han, 1992 senesinde Osmanlı - Nemçe cenkine çağırıldı. Hacı Ali Paşanıñ ordusuna qoşulmaq içün yolğa çıktı, lakin askerleri mirzalarnıñ ve zadeğanlarnıñ qozğaması sebebiynen keri qayttı. Safa Geray 1 seneden ziyade tahtta qalğan soñ, azletilip Rodos Adasına sürgünlikke yiberildi, yerine yañıdan I Selim Geray Han tayinlendi. O vaqıtta Osmanlı Devleti, Rusiye ve Nemçelilernen cenkte edi. Hacı Selim Geray em Ruslarğa emde Nemçelilerge qarşı Osmanlılarnen qol tuttu. 1996 senesinde Rusiye Osmanlılarnın qolunda olğan Azaq kalesine ücüm etti. Bu vaqıtta Rusiyenin başında Çar Deli Petro bar edi. 3 ay sonra Kefe Beylerbeyi Murtaza Paşaynen Hacı Selim Geraynıñ oğlu Qalga Qaplan Geray, Azaq Qalesin quşatmadan qurtardı.

1997de Osmanlılar Nemçelilerge qarşı olğan cenkte yeñildi, barışıqlıq tilep başladı. Nemçelilerde Frenkistannen olğan anlaşmazlıqları sebebiynen razı olmağa meyilli edi. Lakin Rusiyeynen Lehistan cenkni sürdürmek niyetinde ediler. İngilizlernin arağa kirmesinen 1699da Karlofça Uzlaşması imza etildi. Osmanlılar em arbiy emde siyasiy mağlubiyetke oğradı. Boğdan Nemçelilerge, Ukrayina Lehistanğa, Azaq Qalesi Rusiyege berildi. Bularğa dayanalmağan Hacı Selim Geray Han tahttan ferağat istedi, Silivrideki çiftligine ketti, yerine üyken oğlı II Devlet Geray Han tayinlendi.

II Devlet Geray Hannıñ siptiki vazife vaqıtında Qalğa tayinindeki aqsızlıqlar sebep kösterilip qarışıklar, isyanlar toqtamadı. Bir qaç sene soñ tahtqa yañıdan dördünci kere Hacı Selim Geray Han mindirildi. II Devlet Geray Han Rodosğa sürginlikke yiberildi.

Hacı Selim Geray dördünci hanlıq devirinde Qırımdaki qarişiqlıklarnı tüzetti, 1704 senesinin temmuz ayında vefat etti. Cenazesi Bağçasarayda Selim Geray Han camisine kömüldi.

Hacı Selim Geray, Qırım hanlarının eñ körümlilerinden edi. O Osmanlılarğa ürmetnen yaqlaşıp olarnen qoltutsada, Qırımnın menfaatlerniñ ep eñ başta tuttu. Hacı Selim Geray muzıka ve bestekarlıknende oğraştı, "Selim" taqmaqınen şiirler yazdı. Arapça ve Farça bile edi. Adına Perekopta qazanğan cenk sebebinen Sabit Efendi tarafından "Zafername" yazıldı.


Menbalar

  1. Kırım Hanlığı Kronolojisi Bahçesaray Dergisi
  2. Qırım Tarihi Teziş Neşriyatı ISBN 978-966-470-016-7
  3. Türk Kavimleri ve Devletleri Akdes Nimet Kurat