Vikipediya:İmlâ/Türkiyede yaşağanlar içün

Q ve K arifleri

Q arfi

Q arfi qa, qı, qo, qu, aq, ıq, oq, uq birikmelerinde yazamız.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	qara	kara
	qırmızı	kırmızı
	qol	kol
	quvanç	kuvanç
	yazmaq	yazmak
	sıq	sık
	çoq	çok
	dostluq	dostluk

K arfi

K arfi ke, ki, kö, kü, ek, ik, ök, ük birikmelerinde yazamız.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	kerek	gerek
	kitap	kitap
	köy	köy
	külmek	gülmeq
	terek	tereq
	birlik	birlik
	kök	kök
	bölük	bölük

İstisna

• bazı arap tilinden alınma sözlerde qi ve iq birikmeleri rastkele:

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	istiqlâl	istiklâl
	muvafaqiyet	muvafakiyet
	inqilâp	inkilâp

• kâ birikmesinen sözler:

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	kâğıt	qâğıt
	aveskâr	avesqâr
	tükân	tüqân

• rus ve Avropa tillerinden alınma sözler:

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	kontsert	qontsert
	komediya	qomediya
	kurs	qurs
	uçastka	uçastqa
	kampaniya	qampaniya

H vs Q

Edebiy tilde H yerinde Q yazmaymız! Şu h > q keçmesi tek noğay şivesinde bar, edebiy tilde ise iç yoq.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	yahşı	yaqşı
	halq	qalq
	hasta	qasta
	hususiy	qususiy
	hırsız	qırsız
	hatıra	qatıra
	hayırlı	qayırlı
	haber	qaber

Ğ ve G arifleri

Ğ arfi

Ğ arfi ğa, ğı, ğu, ağ, ığ, uğ birikmelerinde yazamız.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	dalğa	dalga
	ğıyabiy	gıyabiy
	uyğun	uygun
	aytacağım	aytacagım
	balığım	balıgım
	dostluğı	dostlugı

G arfi

G arfi ge, gi, gö, gü, eg, ig, ög, üg birikmelerinde yazamız.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	diger	diğer
	degil	değil
	göl	ğöl
	güzel	ğüzel
	teregi	tereği
	birligi	birliği
	ögünde	öğünde
	küçlügim	küçlüğim

İstisna

• rus ve Avropa tillerinden alınma sözlerde ga birikmesi rastkele:

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	gazeta	ğazeta
	galereya	ğalereya
	garaj	ğaraj

Ñ arfi

Ñ ile affiksler

Ñ arfini böyle affikslerde yazamız:

-nıñ / -niñ,

-ñ / -ıñ / -iñ / -uñ / -üñ,

-ñız / -ñiz / -ıñız / -iñiz / -uñız / -üñiz,

-sıñ / -siñ,

-sıñız / -siñiz

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	bunıñ içün	bunın içün
	tilniñ fonetikası	tilnin fonetikası
	seniñ babañ	senin baban
	ayatıñ	ayatın
	eviñ	evin
	dostuñ	dostun
	gülüñ	gülün
	sen külseñ	sen külsen
	eşittiñ	eşittin
	baracağıñ	baracağın
	siziñ isseñiz	sizin isseniz
	cevabıñız	cevabınız
	işiñiz	işiniz
	qoluñız	qolunız
	künüñiz	kününiz
	siz aytsañız	siz aytsanız
	isteriñiz	isteriniz
	yazacağıñız	yazacağınız
	yazacağıñız	yazacağınız
	sen dostumsıñ	sen dostumsın
	sen külesiñ	sen külesin
	siz ağlaysıñız	siz ağlaysınız
	siz vatanperversiñiz	siz vatanperversiniz

DİQQAT, BUNI QARIŞTIRMAÑIZ!

• sen yazasıñ, sen kelirsiñ, AMMA o yazsın, o kelsin

• seniñ tiliñe, seniñ başıña, AMMA onıñ tiline, onıñ başına

Ñ-siz affiksler

-nı / -ni ve -nen affikslerinde Ñ yazmaymız

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	bunı bilmeyim	buñı bilmeyim
	tilni ögrenem	tilñi ögrenem
	dostumnen	dostumneñ
	uçaqnen	uçaqneñ

Sözler tamırındaki Ñ arfi

Bir çoq söz tamırında da Ñ arfi bar. Episilerni mında yazmağa imkânı yoq, amma mına olardan eñ sıq rastkelgen sözler:

maña, saña, buña, oña, biñ, deñiz, eñ, göñül, keñ, soñ, sıñır, şeñ, yañı, yañlış, añlamaq, deñişmek, diñlemek, yañğıramaq

İzaat

Yuqarıdaki qaideler osmanlı-arap ya da kiril urufatını bilgenler içün pek yengildir. İşte:

latin	kiril	arap
q	къ	ق (qaf)
k	к	ك (kef)
ğ	гъ	غ (ğayn)
g	г	گ (gef)
ñ	нъ	ڭ (sağır kef)
n	н	ن (nun)

I ve İ arifleri

I ve İ arifleri tamam türkçe kibi yazamız. İ yerine I-nı yazmaq mümkün degil!

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	siz	sız
	bizim	bızım
	bilmek	bılmek
	tilki	tılkı
	kiriş	kırış
	eki	ekı

Bunıñnen beraber qayd etmek kerek ki, qırımtatar İ ve türk İ biraz başqaca telâffuz etile. Qırımtatar İ türk İ-den farqlı olaraq I-ğa yaqınca telâffuz etemiz.

Ö ve Ü arifleri

Qırımtatar kiril imlâsında [ö] ve [ü] sesleri aqqında bir qaç pek hucur ve mürekkep qaide bar. Bazıları latince yazıp iş bu qaidelerni de qullanalar. Onıñ içün şu insanlar söz başında ve b, c, g, k, m, ş ariflerinden soñ ö/ü yerine o/u yazalar. Bu iç doğru degil. Qırımtatarcada Ö ve Ü ariflerini de tamam türk tilinde kibi yazmaq kerektir.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	öz	оz
	üst	ust
	böcek	bоcek
	bütün	butün
	cümle	cumle
	gönce	gоnce
	gül	gul
	köz	kоz
	kün	kun
	mümkün	mumkün
	şükür	şukur
	tüşünce	tuşünce
	tögerek	tоgerek

 işareti

Şu  işareti aqqında eki şey aytmaq kerek.

• Birincisi – qırımtatar imlâsında  işareti tek tutuq sesler inceligi ifade ete, uzunlığı degil.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	ezan	ezân
	Quran	Qurân

• Ekincisi – qırımtatar imlâsında  yerine A-nı yazmaq mümkün degil.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	selâm	selam
	kâğıt	kağıt
	lâkin	lakin
	istiqlâl	istiqlal

çeşit-türlü qaideler

ilk ecada mu- ve mü- birikmeleri

Türk imlâsından farqlı olaraq arap tilinden keçme sıfatfiiller ald yalğaması olğan ötreli mimniñ ötresi (u, ü) tañlay çekimine tabiy tutulır, şöyleki:

• ekinci sozuq sesi qalın (a, ı, o, u) ise mu- yazılır,
• ekinci sozuq sesi ince (e, i, ö, ü) ise mü- yazılır.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	mubarek	mübarek
	mudafaa	müdafaa
	munasebet	münasebet
	mustaqil	müstaqil
	muracaat	müracaat
	mücize	mucize
	müsibet	musibet
	müthiş	muthiş
	müit	muit
	müessese	muessese

arap sıfatlarınıñ soñunda –iy birikmesi

Arapça nispiy sıfatlarnıñ soñunda kelgen uzun [i] –iy şeklinde yazılır.

Qırımtatar imlâsında î işareti yoqtır!

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	samimiy	samimi, samimî
	siyasiy	siyasi, siyasî
	milliy	milli, millî
	edebiy	edebi, edebî
	cenübiy	cenübi, cenübî

ğarbiy tillerinden alınma sözlerde -iya birikmesi

Zemaneviy qırımtatar tilinde türk -ya yerine -iya yazamız, -syon yerine -tsiya ya da -siya

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	coğrafiya	coğrafya
	kampaniya	kampanya
	amfibiya	amfibya
	Almaniya	Almanya
	federatsiya	federasyоn
	versiya	versyоn

sözniñ soñunda c, v ve nk

• Soñunda c bulunğan arapça-farsça sözler türk tilinden farqlı olaraq ç ile yazılmazlar.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	tac	taç
	ilâc	ilâç
	borc	borç
	muhtac	muhtaç

• Fars tilinden alınma sözler soñundaki nk birikmesi sozuqnen başlanğan eklenti arttırğanda nk > ng dönüşimi olmaz.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	renki	rengi
	cenki	cengi
	Frenki	Frengi

• Ğarbiy halqlar tillerinden alınma sözler soñunda kelgen v söylevde f kibi eşitilse de aslında olğanı kibi yazılır.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	aktiv	aktif
	pozitiv	pozitif
	kollektiv	kollektif

-mı / -mi affiksi

Türkçeden farqlı olaraq -mı / -mi affiksi söznen qoşıp yazamız.

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	barmı?	bar mı?
	doğrumı?	doğru mı?
	bilesiñmi?	bilesiñ mi?
	duşmandırmı?	duşmandır mı?, duşman mıdır?

dudaq aenki

<font-size:1.3em>Dudaq aenkine şöyle affiksler boysunalar:</font-size:1.3em>

• -cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü
• -lıq, -lik, -luq, -lük
• -lı, -li, -lu, -lü
• -sız, -siz, -suz, -süz
• -ıncı, -inci, -uncı, -ünci
• isimlerde mülkiyet affiksleri:
  • -ım, -im, -um, -üm;
  • -ımız, -imiz, -umız, -ümiz;
  • -ıñ, -iñ, -uñ, -üñ;
  • -ıñız, -iñiz, -uñız, -üñiz;
  • -ı, -i, -u, -ü.
• emir meyli şahıs ve sayınıñ affiksleri:
  • -ıñız, -uñız, -iñiz, -üñiz;
• fiil affiksleri
  • -ıl, -il, -ul, -ül
  • -ın, -in, -un, -ün
  • -ğın, -gin, -ğun, -gün

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	yolcu	yolcı
	küncü	künci
	topçu	topçı
	dostluq	dostlıq
	çöplük	çöplik
	pullu	pullı
	köylü	köyli
	unsuz	unsız
	yüzsüz	yüzsiz
	оnuncı	оnıncı, оnuncu
	üçünci	üçinci, üçüncü
	menim dostum	menim dostım
	bizim dostumız	bizim dostımız, bizim dostumuz
	közüñ	köziñ
	közüñiz	köziñiz, közüñüz
	yolu	yolı
	özü	özi
	oluñız	olıñız, oluñuz
	bölüñiz	böliñiz, bölüñüz
	bоğulmaq	bоğılmaq
	bölünmek	bölinmek
	yоrğun	yоrğın
	özgün	özgin

<font-size:1.3em>Dudaq aenki qaidesi söz başında olğan tek EKİ eca içün iş köre!</font-size:1.3em>

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	davulcı	davulcu
	tütünci	tütüncü
	doğrulıq	doğruluq
	tütüncilik	tütüncülük
	duyğulı	duyğulu
	yuqusız	yuqusuz
	rayonım	rayonum
	buyurıñız	buyuruñız, buyuruñuz
	öldüriñiz	öldürüñiz, öldürüñüz

<font-size:1.3em>Başqa affikslerde ise dudaq aenki qaidesi çalışmay!</font-size:1.3em>

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	onıñ	onuñ
	köyniñ	köynüñ
	bunı	bunu
	közni	köznü
	toydır	toydur
	sözdir	sözdür
	men dostım	men dostum
	biz dostmız	biz dostmuz
	yuqusı	yuqusu
	kürsüsi	kürsüsü
	oldım	oldum
	tüştiñ	tüştüñ
	yoqmı?	yoqmu?
	gölmi?	gölmü?

<font-size:1.3em>İstisna:</font-size:1.3em>

Meselâ

	Doğru	Yañlış
	olsun	olsın
	olur	olır