Qaray tili: Versiyalar arasındaki farq
kDeñiştirme tasviri yoq |
k prefixes |
||
| 1 satır: | 1 satır: | ||
'''Qaray tili''' ya da '''qaraim tili''' - [[türkiy tiller]]niñ [[qıpçaq gruppası]]na kire. Qaray tiline eñ yaqın tiller - [[ |
'''Qaray tili''' ya da '''qaraim tili''' - [[Türkiy tiller|türkiy tiller]]niñ [[Qıpçaq gruppası|qıpçaq gruppası]]na kire. Qaray tiline eñ yaqın tiller - [[Qaraçay-balqar tili|qaraçay-balqar]], [[Qumıq tili|qumuq]] ve [[Qırımtatar tili|qırımtatar]] tilleridir. Zemaneviy noğay, tatar, başqurt, çuvaş, qazah, qırğız, qaraqalpaq tilleri de qaray tiline yaqındır. Qadimiy türk tillerden biri olıp, qaray tili alimlernin diqqatını özüne çeke. XVII asırda onı isveç şarqşınası Gustav Deringer, XIX ve XX asırlarda türkşınaslar akad. V.V.Radlov, T. Kovalski ([[Lehistan|Lehistan]]), V.A. Gordlevskiy, A.Zayonçkovskiy (Lehistan), Ya. Gjegojevskiy (Lehistan), prof. N.A. Baskakov, prof. A.Dubınski (Lehistan), B. Munkaçi ([[Macaristan|Macaristan]]), K.M. Musayev, S.M. Şapşal ve başqa alimler qaray tili üzerine tedqiqatlar keçirgen ediler. |
||
Qaray tilinin böyle şiveleri bardır: Qırım (şarqiy) şivesi ve ğarbiy şivesi. Ğarbiy sive Trakay ve Galiç-Lutsk şivelerine ayrırıla. Qırım şivesi XIX a. soñuna [[qırımtatar tili]] ile assimilâtsiyağa oğradı, ğarbiy sive ise deñişmelerge oğramağan. |
Qaray tilinin böyle şiveleri bardır: Qırım (şarqiy) şivesi ve ğarbiy şivesi. Ğarbiy sive Trakay ve Galiç-Lutsk şivelerine ayrırıla. Qırım şivesi XIX a. soñuna [[Qırımtatar tili|qırımtatar tili]] ile assimilâtsiyağa oğradı, ğarbiy sive ise deñişmelerge oğramağan. |
||
Qaray tiline başqa tillerden kirgen sözlerniñ sayısı çoq degil. |
Qaray tiline başqa tillerden kirgen sözlerniñ sayısı çoq degil. |
||
Eñ eski alınma sözler - farsça sözlerdir. Bunıñ sebebi - iran qabileleriniñ (sarmat-alanlar) türkiy halqlarnıñ etnogenezinde iştirak etmesidir. Hazarlar devrinde ve soñra, XI-XVI asırlarda qaray tiline arapça-farsça sözler kire. N.A. Baskakov şunı qayd ete: "Qaray tiliniñ fonetik, leksik ve gramatik, strukturasında eñ qadimiy türkiy tillerniñ izleri körülmektedir. Meselâ, qaray tiliniñ ve [[Orhоn yazıları]]nıñ tiliniñ fonetik strukturası aynıdır. Leksika ceetinden, hususan eski elyazmalarda, [[Tevrat]]nıñ tercimelerinde qadimiy türkiy tillerniñ leksikasına ait sözlerge rastkelemiz…" |
Eñ eski alınma sözler - farsça sözlerdir. Bunıñ sebebi - iran qabileleriniñ (sarmat-alanlar) türkiy halqlarnıñ etnogenezinde iştirak etmesidir. Hazarlar devrinde ve soñra, XI-XVI asırlarda qaray tiline arapça-farsça sözler kire. N.A. Baskakov şunı qayd ete: "Qaray tiliniñ fonetik, leksik ve gramatik, strukturasında eñ qadimiy türkiy tillerniñ izleri körülmektedir. Meselâ, qaray tiliniñ ve [[Orhоn yazıları|Orhоn yazıları]]nıñ tiliniñ fonetik strukturası aynıdır. Leksika ceetinden, hususan eski elyazmalarda, [[Tevrat|Tevrat]]nıñ tercimelerinde qadimiy türkiy tillerniñ leksikasına ait sözlerge rastkelemiz…" |
||
N.A. Baskakovğa köre, eski qaray leksikasınıñ ögrenüvi bütün türkiy tiller içün çoq emiyetlidir. Türkiyede [[Mustafa Kemal Atatürk]]niñ reformaları zamanında 1934 s. [[İstambul]]da til kongressi olıp keçti ve onıñ qabul etilgen qararı boyunca, arap, fars tillerinden alınğan sözlernin yerine qaray tilinden türk tiline 330 söz alınğandır. |
N.A. Baskakovğa köre, eski qaray leksikasınıñ ögrenüvi bütün türkiy tiller içün çoq emiyetlidir. Türkiyede [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Atatürk]]niñ reformaları zamanında 1934 s. [[İstambul|İstambul]]da til kongressi olıp keçti ve onıñ qabul etilgen qararı boyunca, arap, fars tillerinden alınğan sözlernin yerine qaray tilinden türk tiline 330 söz alınğandır. |
||
1930-31 ss. Berlin Universitetinde Ural-Altay tilleri Kafedrasında prof. V.Bang-Kayn qaray tilinden dersler bere edi. 1974 s. Akademik Qaray-Rus-Leh tillerniñ luğatı çıqqan edi. (174.000 söz). Zemaneviy qaray tili çoq ağır bir vaziyette. Bu tilde qonuşqan adamlarnıñ sayısı ep azalmaqta. Qaray tili boyunca çoq araştırmalar yapılğan, amma onıñ daa çoq saaları öz tedqiqatçını bekleyler. |
1930-31 ss. Berlin Universitetinde Ural-Altay tilleri Kafedrasında prof. V.Bang-Kayn qaray tilinden dersler bere edi. 1974 s. Akademik Qaray-Rus-Leh tillerniñ luğatı çıqqan edi. (174.000 söz). Zemaneviy qaray tili çoq ağır bir vaziyette. Bu tilde qonuşqan adamlarnıñ sayısı ep azalmaqta. Qaray tili boyunca çoq araştırmalar yapılğan, amma onıñ daa çoq saaları öz tedqiqatçını bekleyler. |
||
== Ayrıca baqıñız == |
== Ayrıca baqıñız == |
||
* [[Qaraylar]] |
* [[Qaraylar|Qaraylar]] |
||
* [[Qaray dini]] |
* [[Qaray dini|Qaray dini]] |
||
* [[Qırımçaq tili]] |
* [[Qırımçaq tili|Qırımçaq tili]] |
||
[[Category:Qaraylar]] |
[[Category:Qaraylar]] |
||
Saifeniñ 12:00, 2008 s. yanvarniñ 1 tarihındaki alı
Qaray tili ya da qaraim tili - türkiy tillerniñ qıpçaq gruppasına kire. Qaray tiline eñ yaqın tiller - qaraçay-balqar, qumuq ve qırımtatar tilleridir. Zemaneviy noğay, tatar, başqurt, çuvaş, qazah, qırğız, qaraqalpaq tilleri de qaray tiline yaqındır. Qadimiy türk tillerden biri olıp, qaray tili alimlernin diqqatını özüne çeke. XVII asırda onı isveç şarqşınası Gustav Deringer, XIX ve XX asırlarda türkşınaslar akad. V.V.Radlov, T. Kovalski (Lehistan), V.A. Gordlevskiy, A.Zayonçkovskiy (Lehistan), Ya. Gjegojevskiy (Lehistan), prof. N.A. Baskakov, prof. A.Dubınski (Lehistan), B. Munkaçi (Macaristan), K.M. Musayev, S.M. Şapşal ve başqa alimler qaray tili üzerine tedqiqatlar keçirgen ediler.
Qaray tilinin böyle şiveleri bardır: Qırım (şarqiy) şivesi ve ğarbiy şivesi. Ğarbiy sive Trakay ve Galiç-Lutsk şivelerine ayrırıla. Qırım şivesi XIX a. soñuna qırımtatar tili ile assimilâtsiyağa oğradı, ğarbiy sive ise deñişmelerge oğramağan.
Qaray tiline başqa tillerden kirgen sözlerniñ sayısı çoq degil. Eñ eski alınma sözler - farsça sözlerdir. Bunıñ sebebi - iran qabileleriniñ (sarmat-alanlar) türkiy halqlarnıñ etnogenezinde iştirak etmesidir. Hazarlar devrinde ve soñra, XI-XVI asırlarda qaray tiline arapça-farsça sözler kire. N.A. Baskakov şunı qayd ete: "Qaray tiliniñ fonetik, leksik ve gramatik, strukturasında eñ qadimiy türkiy tillerniñ izleri körülmektedir. Meselâ, qaray tiliniñ ve Orhоn yazılarınıñ tiliniñ fonetik strukturası aynıdır. Leksika ceetinden, hususan eski elyazmalarda, Tevratnıñ tercimelerinde qadimiy türkiy tillerniñ leksikasına ait sözlerge rastkelemiz…"
N.A. Baskakovğa köre, eski qaray leksikasınıñ ögrenüvi bütün türkiy tiller içün çoq emiyetlidir. Türkiyede Mustafa Kemal Atatürkniñ reformaları zamanında 1934 s. İstambulda til kongressi olıp keçti ve onıñ qabul etilgen qararı boyunca, arap, fars tillerinden alınğan sözlernin yerine qaray tilinden türk tiline 330 söz alınğandır.
1930-31 ss. Berlin Universitetinde Ural-Altay tilleri Kafedrasında prof. V.Bang-Kayn qaray tilinden dersler bere edi. 1974 s. Akademik Qaray-Rus-Leh tillerniñ luğatı çıqqan edi. (174.000 söz). Zemaneviy qaray tili çoq ağır bir vaziyette. Bu tilde qonuşqan adamlarnıñ sayısı ep azalmaqta. Qaray tili boyunca çoq araştırmalar yapılğan, amma onıñ daa çoq saaları öz tedqiqatçını bekleyler.