Tatarlar: Versiyalar arasındaki farq

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
Content deleted Content added
Deñiştirme tasviri yoq
26 satır: 26 satır:


== Etnonimniñ tarihı ==
== Etnonimniñ tarihı ==
«Tatar» etnonimi birinci sefer [[qadimiy türk tili]]nde yazılğan [[Orhon-Yenisey yazıları]]nda añıla: 𐰆𐱃𐰔⁚𐱃𐱃𐰺⁚𐰉𐰆𐰑𐰣 ([[Fayl:Old_Turkic_letter_N1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_D1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_O.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_B1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_SEP.svg|12px]][[Файл:Old Turkic letter R1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_SEP.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_Z.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_O.svg|12px]]), latin elifbesinde — ''-{Otuz Tatar Bodun}-''<ref name="O-E">{{cite web|title=-{Kül Tiğin (Gültekin) Yazıtı Tam Metni (Full text of Kul Tigin monument with Turkish transcription)}-|url=https://gokturkanitlari.appspot.com/kultigin.html|accessdate=5 April 2014}}</ref> ve {{lang-otk|𐱃𐰸𐰔⁚𐱃𐱃𐰺}} ([[Fayl:Old Turkic letter R1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_SEP.svg|12px]][[Файл:Old Turkic letter Z.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter OQ.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]]), latin elifbesinde — ''-{Tokuz Tatar}-''<ref>{{cite web|url=https://gokturkanitlari.appspot.com/bilgekagan.html|title=-{Bilge Kağan Yazıtı Tam Metni (Full text of Bilge Khagan monument with Turkish transcription)}-|accessdate=5 April 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://irq.kaznpu.kz/?mod=1&tid=1&oid=15&lang=e|title=-{The Kultegin's Memorial Complex}-|accessdate=5 April 2014}}</ref><ref>[https://www.jstor.org/stable/607024?seq=1#metadata_info_tab_contents -{Ross, E. Denison; Vilhelm Thomsen. “The Orkhon Inscriptions: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen's Final Danish Rendering”. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London. 5 (4, 1930): 861—876.}-]</ref><ref>-{Thomsen, Vilhelm Ludvig Peter.}- [https://archive.org/details/inscriptionsdel00thomgoog -{Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées}-] — -{Helsingfors, Impr. de la Société de littérature finnoise, 1896. — P. 140}-.</ref>, zemaneviy qırımtatarca — Doquz Tatar.
«Tatar» etnonimi birinci sefer [[qadimiy türk tili]]nde yazılğan [[Orhon-Yenisey yazıları]]nda añıla: 𐰆𐱃𐰔⁚𐱃𐱃𐰺⁚𐰉𐰆𐰑𐰣 ([[Fayl:Old_Turkic_letter_N1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_D1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_O.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_B1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_SEP.svg|12px]][[Файл:Old Turkic letter R1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_SEP.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_Z.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_O.svg|12px]]), latin elifbesinde — ''-{Otuz Tatar Bodun}-''<ref name="O-E">{{cite web|title=-{Kül Tiğin (Gültekin) Yazıtı Tam Metni (Full text of Kul Tigin monument with Turkish transcription)}-|url=https://gokturkanitlari.appspot.com/kultigin.html|accessdate=5 April 2014}}</ref> ve {{lang-otk|𐱃𐰸𐰔⁚𐱃𐱃𐰺}} ([[Fayl:Old Turkic letter R1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]][[Fayl:Old_Turkic_letter_SEP.svg|12px]][[Файл:Old Turkic letter Z.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter OQ.svg|12px]][[Fayl:Old Turkic letter T1.svg|12px]]), latin elifbesinde — ''-{Tokuz Tatar}-''<ref>{{cite web|url=https://gokturkanitlari.appspot.com/bilgekagan.html|title=-{Bilge Kağan Yazıtı Tam Metni (Full text of Bilge Khagan monument with Turkish transcription)}-|accessdate=5 April 2014}}</ref><ref name="Kultegin">{{cite web|url=http://irq.kaznpu.kz/?mod=1&tid=1&oid=15&lang=e|title=-{The Kultegin's Memorial Complex}-|accessdate=5 April 2014}}</ref><ref>[https://www.jstor.org/stable/607024?seq=1#metadata_info_tab_contents -{Ross, E. Denison; Vilhelm Thomsen. “The Orkhon Inscriptions: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen's Final Danish Rendering”. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London. 5 (4, 1930): 861—876.}-]</ref><ref>-{Thomsen, Vilhelm Ludvig Peter.}- [https://archive.org/details/inscriptionsdel00thomgoog -{Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées}-] — -{Helsingfors, Impr. de la Société de littérature finnoise, 1896. — P. 140}-.</ref>, zemaneviy qırımtatarca — Doquz Tatar.


Öyle sözleri Orhon-Enisey yazılarda daa bar — <big>𐰆𐰍𐰕: 𐰉𐰆𐰑𐰣: 𐱃𐰸𐰕: 𐱃𐱃𐰺: 𐰋𐰃𐰼𐰠𐰀: 𐱅𐰃𐰼𐰃𐰠𐰯: 𐰚𐰠𐱅𐰃</big> (''oguz bodun tokuz tatar birle tirlip kelti'')<ref name="O-E" />, zemaneviy qırımtatarca — «Oğuz halqı doquz tatarlarnen<ref>doquz tatar — halqnıñ kerçek adıdır</ref> beraber keldiler».
Öyle sözler Orhon-Enisey yazılarında daa bar — <big>𐰆𐰍𐰕: 𐰉𐰆𐰑𐰣: 𐱃𐰸𐰕: 𐱃𐱃𐰺: 𐰋𐰃𐰼𐰠𐰀: 𐱅𐰃𐰼𐰃𐰠𐰯: 𐰚𐰠𐱅𐰃</big> (''oguz bodun tokuz tatar birle tirlip kelti'')<ref name="O-E" />, zemaneviy qırımtatarca — «Oğuz halqı doquz tatarlarnen beraber keldi»<ref>Doquz tatar — halqnıñ kerçek adıdır</ref><ref name="Kultegin">.


== Qırım Hanlığında «tatar» etnonimi ==
== Qırım Hanlığında «tatar» etnonimi ==

Saifeniñ 20:48, 2020 s. aprelniñ 19 tarihındaki alı

Tatarlar

Orhon-Enisey yazıları
Umumiy sayısı

↗ ~15 000 000

Oturğan regionları
Qırım:
   260 000 — 300 000

Özbekistan:
   239 000[1]
Türkiye:
   6.000.000[2]
Rusiye:
  6,000,000
Romaniya:
   24 000
Bulğaristan:
   3 000

Tili
  1. Qırımtatar tili
  2. Qazantatar tili
  3. Sibirtatar tili
  4. Tadar tili (hakas tili)
  5. Çoqusı yaşağan memleketiniñ tilini (rusça, türkçe, ukraince, romence) de bile.
Dini

İslâm

Qırımtatarlar
Qırımtatarlar
Fayl:Girl pupils of Fatikha Aitova Tatar school.jpg
Qazantatarlar

Tatarlar (qadimiy türk tilinde 𐱃𐱃𐰺‎, ) — bir qaç manada qullanılğan etnonim: bir qadimiy türk qabilesi[3]; qırımtatarlarnıñ öz adı[4][5]; türkiy tillerde laf etken, çeşit memleketlerde (Rusiyede, Ukrainada [Qırım], Türkiyede, Orta Asiyada ve Avropada [Litvaniya, Lehistan]) yaşağan bir qaç halq. Uluğ Ulus vaqtında bir millet olğan edi, Uluğ Ulus dağılğan soñ dört dane tatar devleti peyda oldı: Qırım Hanlığı (öz adı — Uluğ Orda ve Deşt-i Qıpçaq[6]) — qırımtatarlar, Qazan Hanlığı (öz adı — Bulgar Vilâyeti[6]) — qazantatarlar, Sıbır Hanlığı — sıbırtatarlar, Hacıtarhan Hanlığı) — hacıtarhan tatarları[7].

Etnonimniñ tarihı

«Tatar» etnonimi birinci sefer qadimiy türk tilinde yazılğan Orhon-Yenisey yazılarında añıla: 𐰆𐱃𐰔⁚𐱃𐱃𐰺⁚𐰉𐰆𐰑𐰣 (), latin elifbesinde — Otuz Tatar Bodun[8] ve qadimiy türk tilinde 𐱃𐰸𐰔⁚𐱃𐱃𐰺‎ (), latin elifbesinde — Tokuz Tatar[9][10][11][12], zemaneviy qırımtatarca — Doquz Tatar.

Öyle sözler Orhon-Enisey yazılarında daa bar — 𐰆𐰍𐰕: 𐰉𐰆𐰑𐰣: 𐱃𐰸𐰕: 𐱃𐱃𐰺: 𐰋𐰃𐰼𐰠𐰀: 𐱅𐰃𐰼𐰃𐰠𐰯: 𐰚𐰠𐱅𐰃 (oguz bodun tokuz tatar birle tirlip kelti)[8], zemaneviy qırımtatarca — «Oğuz halqı doquz tatarlarnen beraber keldi»[13]Alıntı hatası: Closing </ref> missing for <ref> tag.

Evliya Çelebiniñ tarih eserlerinde tatarlar

Öz Seyaat kitabında belli türk seyaatçısı Qırım aqqında öyle yazılğan edi[14][15]:

Böyleliknen, Qırım halqqa Sulaat halqı deyler. Sulaat — tatar devlettir degenden soñ, [anda tasdıqla] ki, Hind ve Sind halqları, Kaşmir ve Gülkend-dekend, Çin ve Maçin, Qatay ve Hotan, Fagfur ve Özbek, Balq ve Buhara, Acem devleti ve Horasan, Qazaq devleti ve Türkistan devleti, Mahan devleti, moğol ve boğol halqları, qaytaqnıñ ve Dağıstanıñ halqları, noğay ve qalmağ halqları, heşdek halqı, moskov halqı, lehiler, lipka musulman halqı, macar и Qırım halqları, ve episi olıp yetmiş yedi çeşit halqlar, – olar epsi tatarlar dep tasdıqlayla, Sulaatnıñ halqı. İsveç qıralınıñ topraqlarda bile, Mosquviyada tatar-heşdek kibi, on eki yüz bin tatar qorantalarnen köçip yüre. Osmanlar daa, ve epsi türkmen halqı – tatarlar.
Şeylernin kerçek vaziyetini baqarsıñız, qara ve beyaz araplarnıAziz İsmailniñ torunlarnı — köz ögüne almamağa, epsi indular, acemler ve özbekler, muğallar ve boğollar, çinler ve maçinler, Qatay ve Khotan [halqları], fagfurlar ve qazaqlar, türkmenler, mosquvitler ve madyarlar toplamda toplam 370 Kâfiristanıñ halq bar, tüm bu halqlar Tatarlardan keleler. Böyle arap ve acem, latin ve kıpti tarihçilerinin yanı sıra, yunan halqıñın tarihçilerini yazalar. <...> Büyük küç saibi olğan Cengiz hanıñ ilk balaları Qırımda yerleştiler.

Avropada «tatar» etnonimi

Rusiyede «tatar» etnonimi

Rusiye İmperiyasınıñ vaqtında daa bir qaç türkiy halqqa tatar adı berilgen dep sayıla (meselâ, qumuqlar — Dağıstan tatarları, azerler — Kavkaz tatarları ve ilâhre), amma olarnıñ çoqusı bu isimden vazgeçti.

Qırımtatar edebiyatında «tatar» etnonimi

Şuña da baqıñız

İhtar

Menbalar
  1. Qırımtatarlar -- Balaban Rusiye Entsiklopediyası: Жи­вут так­же в Уз­бе­ки­ста­не (239 тыс. чел. – в осн. в Фер­ган­ской и Таш­кент­ской об­лас­тях) (rus.)
  2. Crimean Tatars and Noghais in Turkey.: The Emel activists provide a number of 6 million, and Sel says "at least 4 to 5 million" (ing.)
  3. 3,0 3,1 Valiahmet, 2012, s. 250. Alıntı hatası: Invalid <ref> tag; name "_Script error: No such module "Hash"." defined multiple times with different content
  4. Alıntı hatası: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Avdet
  5. Bekirov N. V.: «К вопросу о названии и самоназвании крымских татар»
  6. 6,0 6,1 6,2 Hakimov R. S. Рафаэль Хакимов: «Обращаясь к Средневековью, важно не смешивать татар и монгол»(rus.). www.business-gazeta.ru. Газета.ру (Şablon:HumanizeDate). 2020 yanvarniñ 21 teşkerilgen.
  7. Büyük Rusiye Entsiklopediyası: ТАТАРЫ„В пре­де­лах этих го­су­дарств сло­жи­лись совр. эт­но­тер­ри­то­ри­аль­ные груп­пы Т.: в Вол­го-Ураль­ском ре­гио­не – ка­зан­ских Т. (см. в стать­ях Ка­зан­ское хан­ст­во, Та­тар­стан), ка­си­мов­ских Т. и ми­ша­рей (см. Ка­си­мов­ское цар­ст­во), в Ниж­нем По­вол­жье – ас­т­ра­хан­ских Т. (см. Ас­т­ра­хан­ское хан­ст­во), в Зап. Си­би­ри – си­бир­ских Т. (см. Си­бир­ское хан­ст­во); как осо­бый на­род сфор­ми­ро­ва­лись крым­ские та­та­ры“.
  8. 8,0 8,1 Kül Tiğin (Gültekin) Yazıtı Tam Metni (Full text of Kul Tigin monument with Turkish transcription). 2014 aprelniñ 5 teşkerilgen.
  9. Bilge Kağan Yazıtı Tam Metni (Full text of Bilge Khagan monument with Turkish transcription). 2014 aprelniñ 5 teşkerilgen.
  10. The Kultegin's Memorial Complex. 2014 aprelniñ 5 teşkerilgen.
  11. Ross, E. Denison; Vilhelm Thomsen. “The Orkhon Inscriptions: Being a Translation of Professor Vilhelm Thomsen's Final Danish Rendering”. Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London. 5 (4, 1930): 861—876.
  12. Thomsen, Vilhelm Ludvig Peter. Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées — Helsingfors, Impr. de la Société de littérature finnoise, 1896. — P. 140.
  13. Doquz tatar — halqnıñ kerçek adıdır
  14. Челеби, Эвлия: Книга путешествий: Крым и сопредельные области (Описание границ страны сулаат, владений рода чингизидов, первого рубежа – мощной крепости Ор, то есть Ферах-Керман), 17 век
  15. Челеби, Эвлия: Книга путешествий: Крым и сопредельные области (Рассказ о местах паломничества в окрестностях Бахчисарая, о похороненных властителях и султанах прошлого, о шейхах, кадиях и великих святых, согласных с волей господа, о прощенных падишахах, которые попрощались с бренными богатствами и перешли во власть вечную, да освятит Бог их гробницы светом прощения, о полных света гробницах предсказателей, имамов-муджтехидов и газиев-муджахедов), 17 век
  16. «Küçük» Avropada kiçkine degil, ve «Büyük» ulu degil. Avropada «küçük» — cenüptir, ve «büyük» — simaldır. Meselâ, Büyük Britaniyanıñ adı öyle, çünki o şimal tarafından Frenkistanıñ Bretandan bar ola. Ya da daa birdane misal: Little Novgorod → Нижний Новгород. Tarihçisı Gorshenina Svetlana yaza: «Название „Малая Татария“ отличало эту территорию от (Великой) Татарии — тех земель Центральной и Северной Азии, которые населяли узбеки, кергезы (следует отличать от киргизов), каракалпаки и другие»
Bağlatınlar
Kitaplar