Qırım Hanlığı: Versiyalar arasındaki farq
Deñiştirme tasviri yoq |
svg |
||
3 satır: | 3 satır: | ||
|Original adı = Taht-i Qırım ve Deşt-i Qıpçaq<ref name="adı">[[:uk:Домановський Андрій Миколайович|Domanovskiy A. M.]][https://folio.com.ua/system/books/samples/000/000/237/original/%D0%94%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%BE.pdf?1536370638 Осколок Золотой Орды, или Загадки рождения Крымского ханства]</ref> |
|Original adı = Taht-i Qırım ve Deşt-i Qıpçaq<ref name="adı">[[:uk:Домановський Андрій Миколайович|Domanovskiy A. M.]][https://folio.com.ua/system/books/samples/000/000/237/original/%D0%94%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D1%85%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%BE.pdf?1536370638 Осколок Золотой Орды, или Загадки рождения Крымского ханства]</ref> |
||
|Seneler = 1441 – 1783 |
|Seneler = 1441 – 1783 |
||
|Bayraq = |
|Bayraq = Coat of arms of Crimean Khanate.svg |
||
|Tuğra = Тамга_Гераев.png |
|Tuğra = Тамга_Гераев.png |
||
|Harita = Krimkhanat um 1550.jpg |
|Harita = Krimkhanat um 1550.jpg |
Saifeniñ 12:59, 2020 s. fevralniñ 9 tarihındaki alı
Qırım Hanlığı Taht-i Qırım ve Deşt-i Qıpçaq[1] | |||||
1441 – 1783 | |||||
| |||||
1550 senesinde Qırım Hanlığı | |||||
Paytaht | Bağçasaray | ||||
Resmiy til | Eski qırımtatar tili | ||||
Resmiy din | İslâm | ||||
Devlet qurumı | Tabaqa-temsiliy monarhiya | ||||
Hanlar | |||||
- ilk: 1441 – 1456 | I Hacı Geray | ||||
- soñki: 1782–1783 | Şahin Geray |
Qırım Hanlığı, öz ve doğru adı — Taht-i Qırım ve Deşt-i Qıpçaq[1] — tarihiy Qırımtatar devleti. Avropada «Küçük Tatariyası», «Perekop Tatariyası» ve «Avropa Tartariyası» adlarınen de belli edi. 1441 s. peyda olıp 1783 s. Rusiye tarafından zapt etildi. Qırım Hanlığında üküm sürgen hanlar Geray sülâlesinden edi. Şu devletniñ tuğra — üçtane qara aqbaba[2][3].
Tarih
Peyda oluv
Qırım Hanlığı rus tarihçılığında Altın Ordu (rusça Золотая Орда) olaraq belli olğan Uluğ Ulus devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi Melek Hacı Geray han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ Qazan (Bulğar), Sibir ve Hacı Tarhan ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı Uluğ Ulus ve Deşt-i-Qıpçaq halef olğan edi.
Quvetleşüv
Osmanlı devletinen munasebetleri
Qırım Hanlığı Osmanlı Devletiniñ vassalı iç bir vaqıt olmadı[4]. Qırım ve Türkiye tek ittifaqdaşlar oldılar; onıñnen beraber Osman devletnıñ sultan musulmanlı halif olğan içün bazı zayıf Qırımnıñ hanlarğa ezmep almadı. Lâkin, çoqusı allarda, hanlar sultnlarğa boysunmadılar, çünki olar (Qırımnıñ hanları) Çingizidler oldılar, osmanlı sultanlar ise yoq.
Cenkleri
Qırım — Moskoviye (Rusiye) cenkleri
Qırım ve Moskoviye, soñ Rusiye, sıq cenkleştıler. Lâkin başta Moskoviya Qırımnıñ em yahşı ittifaqdaş olğan edi.
Qırım — Lehistan cenkleri
Ukrainağa yardım etüv
Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiy Lehistan (Köral) devletinen cenkleşkende inayetini sorap Qırım hanına mektüp yazğan edi. O zaman Qırım hanı olğan III İslâm Geray red etmedi. İslâm Geraynıñ sayeñizde Hmelnitskiy ğalip çıqtı. 1654 s. Pereyaslav radası oldı, ve, Ukrainanıñ qazaqlar stegende, Ukraina Rusiyege kırdı.
Rusiyeniñ Qırımğa ekspansiyasi
1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni
Zemin
Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, I Qaplan Gerayñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Qaplan Geray, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege çoq talap etti ve Qaplan Geray, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı.
Rusiyeniñ baskını. Qırımnıñ yıqıluv.
1783 s. Rusiye İmperiyasınıñ Qırımnı zapt etkeni
1782 s. Şahin Geray em ağır vaqıtta ekinci kerede Qırımñın tahtqa çıqtı[5]. Rusiye 1783 s. Qırım Hanlığını zapt etti, amma soñki qırımtatar han tahtını terk etmedi ve rus saiplik aqqı Qırımda tanımadı. Iç bir vesiqalarnı ya da isbatlarını ki Şahin Geray inkâr etti yoq.
Tarihnı yañıdan yazılması
Qırım Hanlığını zapt etken soñ, Klüçevskiy, Qaramzin, Solovyov kibi rus tarihçıları Qırım Hanlığını "aydut devleti" olaraq köstermek içün tarihını yañıdan yazmağa başladılar. 1944 s. olğan qırımtatar sürgünliginden soñ bu esnas daa intensiv oldı.
Arbiy iş
İqtisat
İhtar
- Zaytsev İ. V. Крымское ханство: вассалитет или независимость?//Османский мир и османистика. Сборник статей к 100-летаю со дня рождения A.C. Тверитиновой (1910-1973)
- Zaytsev İ. V. Где останавливались крымские послы в Москве и московские послы при дворе крымского хана в XVI веке?
Atıfler
- ↑ 1,0 1,1 Domanovskiy A. M.Осколок Золотой Орды, или Загадки рождения Крымского ханства
- ↑ Le monde ou La géographie universelle : contenant les descriptions, les cartes, et le blason, des principaux païs du monde. Duval, Pierre. 1676 (fre.)
- ↑ «Всемирная география» Дюваля Д"Абвиля (rus.)
- ↑ Зайцев И. В. Крымское ханство: вассалитет или независимость? // Османский мир и османистика. Сборник статей к 100-летию со дня рождения А.С. Тверитиновой (1910-1973). М., 2010. С. 288-298.
- ↑ Gayvoronski О. "Созвездие Гераев". Aqmescit: Доля, 2003. – 107 saifesi