Qırım Hanlığı: Versiyalar arasındaki farq

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
Content deleted Content added
21 satır: 21 satır:
== Tarih ==
== Tarih ==
=== Peyda oluv ===
=== Peyda oluv ===
Qırım Hanlığı rus tarihçılığında ''Altın Orda'' ({{lang-ru|Золотая Орда}}) olaraq belli olğan [[Uluğ Ulus]] devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi [[Melek Hacı Geray]] han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ [[Qazan Hanlığı|Qazan]] (Bulğar), [[Sibir Hanlığı|Sibir]] ve [[Hacı Tarhan Hanlığı|Hacı Tarhan]] ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı [[Uluğ Ulus]] ve [[Deşt-i-Qıpçaq]] halef olğan edi.
Qırım Hanlığı rus tarihçılığında ''Altın Ordu'' ({{lang-ru|Золотая Орда}}) olaraq belli olğan [[Uluğ Ulus]] devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi [[Melek Hacı Geray]] han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ [[Qazan Hanlığı|Qazan]] (Bulğar), [[Sibir Hanlığı|Sibir]] ve [[Hacı Tarhan Hanlığı|Hacı Tarhan]] ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı [[Uluğ Ulus]] ve [[Deşt-i-Qıpçaq]] halef olğan edi.


=== Quvetleşüv ===
=== Quvetleşüv ===

Saifeniñ 00:16, 2019 s. oktâbrniñ 22 tarihındaki alı

Qırım Hanlığı

Qırım Yurtu, قريم يورتى
1441 – 1783
Bayraq Tuğra
Bayraq Tuğra
Qırım Hanlığı haritada
Qırım Hanlığı haritada
1550 senesinde Qırım Hanlığı
Paytaht Bağçasaray
Resmiy til Eski qırımtatar tili
Resmiy din İslâm
Devlet qurumı Tabaqa-temsiliy monarhiya
Hanlar
 - ilk: 1441 – 1456 I Hacı Geray
 - soñki: 1782–1783 Şahin Geray

Qırım Hanlığı (öz adı Qırım Yurtu, arap urufatında: قريم يورتى‎) — tarihiy Qırımtatar devleti. Avropada "Perekop Tatariyası" ve "Avropa Tartariyası" adlarınen de belli edi. 1441 s. peyda olıp 1783 s. Rusiye tarafından zapt etildi. Qırım Hanlığında üküm sürgen hanlar Geray sülâlesinden edi. Şu devletniñ tuğra — üçtane qara grifon[1][2].

Tarih

Peyda oluv

Qırım Hanlığı rus tarihçılığında Altın Ordu (rusça Золотая Орда) olaraq belli olğan Uluğ Ulus devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi Melek Hacı Geray han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ Qazan (Bulğar), Sibir ve Hacı Tarhan ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı Uluğ Ulus ve Deşt-i-Qıpçaq halef olğan edi.

Quvetleşüv

Or Qapı - qırımtatar kermeni

Osmanlı devletinen munasebetleri

Qırım Hanlığı Osmanlı Devletiniñ vassalı iç bir vaqıt olmadı[3]. Qırım ve Türkiye tek ittifaqdaşlar oldılar; onıñnen beraber Osman devletnıñ sultan musulmanlı halif olğan içün bazı zayıf Qırımnıñ hanlarğa ezmep almadı. Lâkin, çoqusı allarda, hanlar sultnlarğa boysunmadılar, çünki olar (Qırımnıñ hanları) Çingizidler oldılar, osmanlı sultanlar ise yoq.

Cenkleri

Qırım — Moskoviye (Rusiye) cenkleri

Qırım ve Moskoviye, soñ Rusiye, sıq cenkleştıler. Lâkin başta Moskoviya Qırımnıñ em yahşı ittifaqdaş olğan edi.

Qırım — Lehistan cenkleri

Ukrainağa yardım etüv
Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiy ve Qırım hanı III İslâm Geray namaz qılalar

Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiy Lehistan (Köral) devletinen cenkleşkende inayetini sorap Qırım hanına mektüp yazğan edi. O zaman Qırım hanı olğan III İslâm Geray red etmedi. İslâm Geraynıñ sayeñizde Hmelnitskiy ğalip çıqtı. 1654 s. Pereyaslav radası oldı, ve, Ukrainanıñ qazaqlar stegende, Ukraina Rusiyege kırdı.

Rusiyeniñ Qırımğa ekspansiyasi

1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni

Rusiye ordularnıñ yoları
Zemin

Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, I Qaplan Gerayñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Qaplan Geray, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege çoq talap etti ve Qaplan Geray, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı.

Rusiyeniñ baskını. Qırımnıñ yıqıluv.

1783 s. Rusiye İmperiyasınıñ Qırımnı zapt etkeni

1782 s. Şahin Geray em ağır vaqıtta ekinci kerede Qırımñın tahtqa çıqtı[4]. Rusiye 1783 s. Qırım Hanlığını zapt etti, amma soñki qırımtatar han tahtını terk etmedi ve rus saiplik aqqı Qırımda tanımadı. Iç bir vesiqalarnı ya da isbatlarını ki Şahin Geray inkâr etti yoq.

Tarihnı yañıdan yazılması

Qırım Hanlığını zapt etken soñ, Klüçevskiy, Qaramzin, Solovyov kibi rus tarihçıları Qırım Hanlığını "aydut devleti" olaraq köstermek içün tarihını yañıdan yazmağa başladılar. 1944 s. olğan qırımtatar sürgünliginden soñ bu esnas daa intensiv oldı.

Arbiy iş

İqtisat

İhtar

  1. Zaytsev İ. V. Крымское ханство: вассалитет или независимость?//Османский мир и османистика. Сборник статей к 100-летаю со дня рождения A.C. Тверитиновой (1910-1973)
  2. Zaytsev İ. V. Где останавливались крымские послы в Москве и московские послы при дворе крымского хана в XVI веке?

Atıfler

Wikimedia Commons saytında
Qırım Hanlığı ile bağlı kategoriya bar.
  1. Le monde ou La géographie universelle : contenant les descriptions, les cartes, et le blason, des principaux païs du monde. Duval, Pierre. 1676 (fre.)
  2. «Всемирная география» Дюваля Д"Абвиля (rus.)
  3. Зайцев И. В. Крымское ханство: вассалитет или независимость? // Османский мир и османистика. Сборник статей к 100-летию со дня рождения А.С. Тверитиновой (1910-1973). М., 2010. С. 288-298.
  4. Gayvoronski О. "Созвездие Гераев". Aqmescit: Доля, 2003. – 107 saifesi