Bağçasaray: Versiyalar arasındaki farq
k prefixes |
|||
51 satır: | 51 satır: | ||
|sayt = |
|sayt = |
||
}} |
}} |
||
'''Bağçasaray''' ({{Lang-uk|Бахчисарай}}, {{Lang-ru|Бахчисарай}}) – cenüp-ğarbiy [[Qırım|Qırımda]] tarihiy bir şeerdir, [[Qırım Hanlığı|Qırım Hanlığınıñ]] sabıq paytahtı, [[Bağçasaray rayonı|Bağçasaray rayonınıñ]] merkezi. Qırımnıñ İçeri dağ sıralarınıñ capında, [[Çürük Suv]] özeniniñ yılğasında yerleşe. Qırımnıñ paytahtı olğan [[Aqmescit|Aqmescit]] ve Bağçasaray arasındaki mesafe 38 km. |
'''Bağçasaray''' ({{Lang-uk|Бахчисарай}}, {{Lang-ru|Бахчисарай}}) – cenüp-ğarbiy [[Qırım|Qırımda]] tarihiy bir şeerdir, [[Qırım Hanlığı|Qırım Hanlığınıñ]] sabıq paytahtı, [[Bağçasaray rayonı|Bağçasaray rayonınıñ]] merkezi. Qırımnıñ İçeri dağ sıralarınıñ capında, [[Çürük Suv|Çürük Suv]] özeniniñ yılğasında yerleşe. Qırımnıñ paytahtı olğan [[Aqmescit|Aqmescit]] ve Bağçasaray arasındaki mesafe 38 km. |
||
[[Image:Baghchasarayda bir araliq.jpg|thumb|left|250px|Bağçasaraynıñ eski şeerindeki bir aralıq]] |
[[Image:Baghchasarayda bir araliq.jpg|thumb|left|250px|Bağçasaraynıñ eski şeerindeki bir aralıq]] |
||
== Coğrafiya == |
== Coğrafiya == |
||
=== İklim === |
=== İklim === |
||
İklimi yarım qurğaqlı, issidir, yımşaq qış ile. [[Yanvar]]niñ orta arareti +0,3 °C, [[iyül]]niñ orta arareti +21,7 °C. Yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 500 mm. |
İklimi yarım qurğaqlı, issidir, yımşaq qış ile. [[Yanvar|Yanvar]]niñ orta arareti +0,3 °C, [[İyül|iyül]]niñ orta arareti +21,7 °C. Yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 500 mm. |
||
== Tarih == |
== Tarih == |
||
Bugünki Bağçasaray toprağında birinci büyük yerleşme orta asırlarnıñ başlarında peyda oldı. [[Eski Yurt]] adlı işbu şeer şimdiki demiryol vokzalı taraflarında yerleşe edi. Amma Bağçasaraynıñ temeli qoyulğan tarihı olaraq 1502 senesi tanılmaqta. Bu yılı [[I Meñli Geray]] Çürük Suv özeniniñ yılğasında Qırımnıñ yañı paytahtınıñ qurucılığını başlağan edi. Şeer Bağçasaray olaraq [[I Sahib Geray]] devrinde adlandırılğan. |
Bugünki Bağçasaray toprağında birinci büyük yerleşme orta asırlarnıñ başlarında peyda oldı. [[Eski Yurt|Eski Yurt]] adlı işbu şeer şimdiki demiryol vokzalı taraflarında yerleşe edi. Amma Bağçasaraynıñ temeli qoyulğan tarihı olaraq 1502 senesi tanılmaqta. Bu yılı [[I Meñli Geray|I Meñli Geray]] Çürük Suv özeniniñ yılğasında Qırımnıñ yañı paytahtınıñ qurucılığını başlağan edi. Şeer Bağçasaray olaraq [[I Sahib Geray|I Sahib Geray]] devrinde adlandırılğan. |
||
[[XVII asır]]nıñ ortalarında Bağçasarayda 2000 ev bar edi. Olardan üçte biri yunanlarnıñki edi. 1736 senesi [[Kristоf Minih]] yolbaşçılığı altında [[Rusiye]] ordusı şeerni bütünley yaqtı. Bugüngece saqlanılıp qalğan han saraynıñ yapıları 1740-1750 seneleri şeerniñ ğayrıdan tiklenüvi ketişatında quruldı. 1794 senesi Bağçasarayda 5 degirmen, furunlar, sepici, demirci, ayaqqap, tüfek ustahaneleri, bayağı ticaret evleri ve tükânlar, 17 kervan-saray bar edi. |
[[XVII asır|XVII asır]]nıñ ortalarında Bağçasarayda 2000 ev bar edi. Olardan üçte biri yunanlarnıñki edi. 1736 senesi [[Kristоf Minih|Kristоf Minih]] yolbaşçılığı altında [[Rusiye|Rusiye]] ordusı şeerni bütünley yaqtı. Bugüngece saqlanılıp qalğan han saraynıñ yapıları 1740-1750 seneleri şeerniñ ğayrıdan tiklenüvi ketişatında quruldı. 1794 senesi Bağçasarayda 5 degirmen, furunlar, sepici, demirci, ayaqqap, tüfek ustahaneleri, bayağı ticaret evleri ve tükânlar, 17 kervan-saray bar edi. |
||
[[XIX asır]]da ve [[XX asır]]nıñ başında şeer [[qırımtatarlar]]nıñ medeniy ve içtimaiy yaşayışlarınıñ merkezi edi. 1944 senesi mayıs 18 künündeki qırımtatar halqınıñ sürgünligine qadar Bağçasaray ealiniñ çoqluğını qırımtatarlar teşkil etken 3 şeerlerden biri (Qarasuvbazar ve Aluştanen beraber) edi. |
[[XIX asır|XIX asır]]da ve [[XX asır|XX asır]]nıñ başında şeer [[Qırımtatarlar|qırımtatarlar]]nıñ medeniy ve içtimaiy yaşayışlarınıñ merkezi edi. 1944 senesi mayıs 18 künündeki qırımtatar halqınıñ sürgünligine qadar Bağçasaray ealiniñ çoqluğını qırımtatarlar teşkil etken 3 şeerlerden biri (Qarasuvbazar ve Aluştanen beraber) edi. |
||
[[Image:Hansaray.jpg|thumb|right|270px|Bağçasaraydaki [[Hansaray]]]] |
[[Image:Hansaray.jpg|thumb|right|270px|Bağçasaraydaki [[Hansaray|Hansaray]]]] |
||
== Eali sayısınıñ dinamikası == |
== Eali sayısınıñ dinamikası == |
||
74 satır: | 74 satır: | ||
== Rayonlarğa resmiy sayılmağan bölünüvi == |
== Rayonlarğa resmiy sayılmağan bölünüvi == |
||
Zemaneviy Bağçasaray meydanlığı tahminen teñ kelgen bölüklerden ibarettir. Bu – Eski şeer, Yañı şeer ve yañı qırımtatar maalleleridir. Eski şeer [[Çürük Suv]] özeniniñ tar deresinde yerleşe. Bağçasaraynıñ bu rayonı orta asırlardan qalma yerleşüvnen (yani tar, qıyış soqaqlarnen) ve eski, deñişmegen qırımtatar evlernen ayırıla. Ulu Vatan cenkinden soñ qurulğan maallelerge Yañı şeer deyler. Şeerniñ üçünci bölümini 1990 seneleri sürgünlikten qaytqan qırımtatarlar qurdılar. |
Zemaneviy Bağçasaray meydanlığı tahminen teñ kelgen bölüklerden ibarettir. Bu – Eski şeer, Yañı şeer ve yañı qırımtatar maalleleridir. Eski şeer [[Çürük Suv|Çürük Suv]] özeniniñ tar deresinde yerleşe. Bağçasaraynıñ bu rayonı orta asırlardan qalma yerleşüvnen (yani tar, qıyış soqaqlarnen) ve eski, deñişmegen qırımtatar evlernen ayırıla. Ulu Vatan cenkinden soñ qurulğan maallelerge Yañı şeer deyler. Şeerniñ üçünci bölümini 1990 seneleri sürgünlikten qaytqan qırımtatarlar qurdılar. |
||
Cenkten soñ [[Eski Yurt]], [[Aziz]], [[Aqçoqraq]] ve [[Salaçıq]] (Staroselye) köyleri şeerniñ terkibine kirsetildiler. |
Cenkten soñ [[Eski Yurt|Eski Yurt]], [[Aziz|Aziz]], [[Aqçoqraq|Aqçoqraq]] ve [[Salaçıq|Salaçıq]] (Staroselye) köyleri şeerniñ terkibine kirsetildiler. |
||
== Mahsus itibarğa lâyıq yerler == |
== Mahsus itibarğa lâyıq yerler == |
||
[[Geraylar|Qırım hanları]]nıñ sarayı Bağçasaraynıñ müim tarihiy abidesidir. Saraydaki Közyaş çeşmesi [[Aleksandr Puşkin]]niñ «Bağçasaray çeşmesi» (rusça «Бахчисарайский фонтан») eserinde şereflengen. Şeerniñ yanında erkekler hristian keşişhanesi (Свято-Успенский монастырь) ve orta asırlardan qalma [[Çufut Qale]] (sıq qoba şeeri olaraq adlandırıla) bar. |
[[Geraylar|Qırım hanları]]nıñ sarayı Bağçasaraynıñ müim tarihiy abidesidir. Saraydaki Közyaş çeşmesi [[Aleksandr Puşkin|Aleksandr Puşkin]]niñ «Bağçasaray çeşmesi» (rusça «Бахчисарайский фонтан») eserinde şereflengen. Şeerniñ yanında erkekler hristian keşişhanesi (Свято-Успенский монастырь) ve orta asırlardan qalma [[Çufut Qale|Çufut Qale]] (sıq qoba şeeri olaraq adlandırıla) bar. |
||
== İçtimaiy saa == |
== İçtimaiy saa == |
Saifeniñ 18:27, 2008 s. yanvarniñ 1 tarihındaki alı
şeer
Bağçasaray
ukr. Бахчисарай rus. Бахчисарай
Vikianbarda Bağçasaray
|
Bağçasaray (ukraince Бахчисарай, rusça Бахчисарай) – cenüp-ğarbiy Qırımda tarihiy bir şeerdir, Qırım Hanlığınıñ sabıq paytahtı, Bağçasaray rayonınıñ merkezi. Qırımnıñ İçeri dağ sıralarınıñ capında, Çürük Suv özeniniñ yılğasında yerleşe. Qırımnıñ paytahtı olğan Aqmescit ve Bağçasaray arasındaki mesafe 38 km.
Coğrafiya
İklim
İklimi yarım qurğaqlı, issidir, yımşaq qış ile. Yanvarniñ orta arareti +0,3 °C, iyülniñ orta arareti +21,7 °C. Yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 500 mm.
Tarih
Bugünki Bağçasaray toprağında birinci büyük yerleşme orta asırlarnıñ başlarında peyda oldı. Eski Yurt adlı işbu şeer şimdiki demiryol vokzalı taraflarında yerleşe edi. Amma Bağçasaraynıñ temeli qoyulğan tarihı olaraq 1502 senesi tanılmaqta. Bu yılı I Meñli Geray Çürük Suv özeniniñ yılğasında Qırımnıñ yañı paytahtınıñ qurucılığını başlağan edi. Şeer Bağçasaray olaraq I Sahib Geray devrinde adlandırılğan.
XVII asırnıñ ortalarında Bağçasarayda 2000 ev bar edi. Olardan üçte biri yunanlarnıñki edi. 1736 senesi Kristоf Minih yolbaşçılığı altında Rusiye ordusı şeerni bütünley yaqtı. Bugüngece saqlanılıp qalğan han saraynıñ yapıları 1740-1750 seneleri şeerniñ ğayrıdan tiklenüvi ketişatında quruldı. 1794 senesi Bağçasarayda 5 degirmen, furunlar, sepici, demirci, ayaqqap, tüfek ustahaneleri, bayağı ticaret evleri ve tükânlar, 17 kervan-saray bar edi.
XIX asırda ve XX asırnıñ başında şeer qırımtatarlarnıñ medeniy ve içtimaiy yaşayışlarınıñ merkezi edi. 1944 senesi mayıs 18 künündeki qırımtatar halqınıñ sürgünligine qadar Bağçasaray ealiniñ çoqluğını qırımtatarlar teşkil etken 3 şeerlerden biri (Qarasuvbazar ve Aluştanen beraber) edi.
Eali sayısınıñ dinamikası
- 1930 — 10 450 kişi (7420 qırımtatar, 1850 rus, 315 yeudi, 205 yunan, 185 ukrain, 50 alman, 30 ermeni, 30 bulğar, 365 başqaları).
- 1939 — 10 891 kişi
- 1989 — 25 363 kişi
- 2006 — 26 400 kişi
Rayonlarğa resmiy sayılmağan bölünüvi
Zemaneviy Bağçasaray meydanlığı tahminen teñ kelgen bölüklerden ibarettir. Bu – Eski şeer, Yañı şeer ve yañı qırımtatar maalleleridir. Eski şeer Çürük Suv özeniniñ tar deresinde yerleşe. Bağçasaraynıñ bu rayonı orta asırlardan qalma yerleşüvnen (yani tar, qıyış soqaqlarnen) ve eski, deñişmegen qırımtatar evlernen ayırıla. Ulu Vatan cenkinden soñ qurulğan maallelerge Yañı şeer deyler. Şeerniñ üçünci bölümini 1990 seneleri sürgünlikten qaytqan qırımtatarlar qurdılar. Cenkten soñ Eski Yurt, Aziz, Aqçoqraq ve Salaçıq (Staroselye) köyleri şeerniñ terkibine kirsetildiler.
Mahsus itibarğa lâyıq yerler
Qırım hanlarınıñ sarayı Bağçasaraynıñ müim tarihiy abidesidir. Saraydaki Közyaş çeşmesi Aleksandr Puşkinniñ «Bağçasaray çeşmesi» (rusça «Бахчисарайский фонтан») eserinde şereflengen. Şeerniñ yanında erkekler hristian keşişhanesi (Свято-Успенский монастырь) ve orta asırlardan qalma Çufut Qale (sıq qoba şeeri olaraq adlandırıla) bar.
İçtimaiy saa
Şeerde ihtisasiy oquv yurtu, qurucılıq tehnikumı, tabiat evi, seyaat ve kezintiler bürosı çalışalar.
Bağlantılar
- Hansaraynıñ resmiy saytı
- Bağçasaraydaki Hansaraynıñ fotogalereyası
- «Qobalı şeer» Çufut Qale
- "Bütün Qırım avuç üstünde" saytı. Bağçasaray: raatlıq, tarih, foto, Bağçasaraydaki mahsus itibarğa lâyıq yerler, veloturizm, iklim
- Bağçasaray haberleri
- Bağçasaraynıñ şeer forumı
Qırımdaki şeer ve şeer şeklinde qasabalar | |
---|---|
Şeerler | Alupka • Aluşta • Aqmescit • Aqyar • Bağçasaray • Balıqlava • Canköy • Ermeni Bazar • Eski Qırım • İnkerman • Kefe • Keriç • Kezlev • Krasnoperekopsk • Qarasuvbazar • Saq • Şçolkino • Sudaq • Yalta |
Şşq | Aeroflotskiy • Agrarnoye • Albat • Aqmeçit • Aqşeyh • Aşağı Kikineiz • Aşağı Otuz • Bagerovo • Bazarçıq • Büyük Onlar • Cemiyet • Curçı • Dolossı • Foros • Frayleben • Gaspra • Gresovskiy • Gurzuf • Hafuz • İçki • İslâm Terek • Kastropol • Katsiveli • Kaygador • Komsomolskoye • Koreiz • Köktöbel • Kurpatı • Limena • Livadiya • Mağaraç • Massandra • Melas • Mirnıy • Molodöjnoye • Montanay • Nauçnıy • Nikita • Nikolayevka • Novıy Svet • Novofödorovka • Novoozörnoye • Oreanda • Otuz • Partenit • Qaçı • Qalay • Qızıltaş • Qurman • Sarabuz • Seyitler • Simeiz • Vinogradnoye • Yalı Moynaq • Yañı Küçükköy • Yedi Quyu • Zuya |