Qırım Hanlığı: Versiyalar arasındaki farq

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
Content deleted Content added
38 satır: 38 satır:
=== Rusiyeniñ Qırımĝa ekspansiyasi ===
=== Rusiyeniñ Qırımĝa ekspansiyasi ===
==== 1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni ====
==== 1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni ====
==== Zemin ====
===== Zemin =====
Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, [[I Qaplan Geray]]ñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Kaplan Gerai, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege qok talap etti ve Qaplan Gerai, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı.
Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, [[I Qaplan Geray]]ñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Kaplan Gerai, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege qok talap etti ve Qaplan Gerai, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı.


==== Rusiyeniñ baskını ====
===== Rusiyeniñ baskını =====


==== 1783 s. Rusiye İmperiyasınıñ Qırımnı zapt etkeni ====
==== 1783 s. Rusiye İmperiyasınıñ Qırımnı zapt etkeni ====

Saifeniñ 21:11, 2019 s. mayısnıñ 27 tarihındaki alı

Qırım Hanlığı

Qırım Yurtu, قريم يورتى
1441 – 1783

Tuğra of Qırım Hanlığı

Tuğra

Qırım Hanlığı haritada
Qırım Hanlığı haritada
1550 senesinde Qırım Hanlığı
Paytaht Bağçasaray
Resmiy til Eski qırımtatar tili
Resmiy din İslâm
Devlet qurumı Tabaqa-temsiliy monarhiya
Hanlar
 - ilk: 1441 – 1456 I Hacı Geray
 - soñki: 1782–1783 Şahin Geray

Qırım Hanlığı (öz adı Qırım Yurtu, arap urufatında: قريم يورتى‎) — tarihiy Qırımtatar devleti. Avropada "Perekop Tatariyası" ve "Avropa Tartariyası" adlarınen de belli edi. 1441 s. peyda olıp 1783 s. Rusiye tarafından zapt etildi. Qırım Hanlığında üküm sürgen hanlar Geray sülâlesinden edi.

Tarih

Peyda oluv

Qırım Hanlığı rus tarihçılığında Altın Orda (rusça Золотая Орда) olaraq belli olğan Uluğ Ulus devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi Melek Hacı Geray han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ Qazan (Bulğar), Sibir ve Hacı Tarhan ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı Uluğ Ulus ve Deşt-i-Qıpçaq halef olğan edi.

Quvetleşüv

Or Qapı - qırımtatar kermeni

Osmanlı devletinen munasebetleri

Qırım Hanlığı Osmanlı Devletiniñ vassalı iç bir vaqıt olmadı[1]. Qırım ve Türkiye tek ittifaqdaşlar oldılar; onıñnen beraber Osman devletnıñ sultan musulmanlı halif olğan içün bazı zayıf Qırımnıñ hanlarğa ezmep almadı. Lâkin, çoqusı allarda, hanlar sultnlarğa ruhset etmediler, çünki olar (Qırımnıñ hanlar) Çingizidler oldılar, osmanlı sultanlar ise yoq.

Cenkleri

Qırım — Moskoviya cenkleri

Qırım — Lehistan cenkleri

Ukrainağa yardım etüv
Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiy ve Qırım hanı III İslâm Geray namaz qılalar

Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiy Lehistan (Köral) devletinen cenkleşkende inayetini sorap Qırım hanına mektüp yazğan edi. O zaman Qırım hanı olğan III İslâm Geray red etmedi.

Rusiyeniñ Qırımĝa ekspansiyasi

1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni

Zemin

Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, I Qaplan Gerayñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Kaplan Gerai, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege qok talap etti ve Qaplan Gerai, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı.

Rusiyeniñ baskını

1783 s. Rusiye İmperiyasınıñ Qırımnı zapt etkeni

1782 s. Şahin Geray em ağır vaqıtta ekinci kerede Qırımñın tahtqa çıqtı[2]. Rusiye 1783 s. Qırım Hanlığını zapt etti, amma soñki qırımtatar han tahtını terk etmedi ve rus saiplik aqqı Qırımda tanımadı, oñın içün Rusiye paytahtıda, Peterburgte, Rusiye imperatorniñ, II Yekaterina, fermanı köre öldürilgen (rus tarihçeler deyler ki o Turkiyede öldürilgen). Iç bit vesiqalarnı ya da isbatlarını ki Şahin Geray inkâr etti yoq.

Tarihnı yañıdan yazılması

Qırım Hanlığını zapt etken soñ, Klüçevskiy, Karamzin, Solovyov kibi rus tarihçıları Qırım Hanlığını "aydut devleti" olaraq köstermek içün tarihını yañıdan yazmağa başladılar. 1944 s. olğan qırımtatar sürgünliginden soñ bu esnas daa intensiv oldı.

Propaganda

Arbiy iş

İqtisat

İhtar

Wikimedia Commons saytında
Qırım Hanlığı ile bağlı kategoriya bar.
  1. Зайцев И. В. Крымское ханство: вассалитет или независимость? // Османский мир и османистика. Сборник статей к 100-летию со дня рождения А.С. Тверитиновой (1910-1973). М., 2010. С. 288-298.
  2. Gayvoronski О. "Созвездие Гераев". Aqmescit: Доля, 2003. – 107 saifesi