Qırım Hanlığı: Versiyalar arasındaki farq
38 satır: | 38 satır: | ||
=== Rusiyeniñ Qırımĝa ekspansiyasi === |
=== Rusiyeniñ Qırımĝa ekspansiyasi === |
||
==== 1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni ==== |
==== 1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni ==== |
||
==== Zemin ==== |
|||
Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, [[I Qaplan Geray]]ñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Kaplan Gerai, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege qok talap etti ve Qaplan Gerai, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı. |
Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, [[I Qaplan Geray]]ñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Kaplan Gerai, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege qok talap etti ve Qaplan Gerai, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı. |
||
==== Rusiyeniñ baskını ==== |
==== Rusiyeniñ baskını ==== |
||
Saifeniñ 21:11, 2019 s. mayısnıñ 27 tarihındaki alı
Qırım Hanlığı Qırım Yurtu, قريم يورتى | |
1441 – 1783 | |
Tuğra | |
1550 senesinde Qırım Hanlığı | |
Paytaht | Bağçasaray |
Resmiy til | Eski qırımtatar tili |
Resmiy din | İslâm |
Devlet qurumı | Tabaqa-temsiliy monarhiya |
Hanlar | |
- ilk: 1441 – 1456 | I Hacı Geray |
- soñki: 1782–1783 | Şahin Geray |
Qırım Hanlığı (öz adı Qırım Yurtu, arap urufatında: قريم يورتى) — tarihiy Qırımtatar devleti. Avropada "Perekop Tatariyası" ve "Avropa Tartariyası" adlarınen de belli edi. 1441 s. peyda olıp 1783 s. Rusiye tarafından zapt etildi. Qırım Hanlığında üküm sürgen hanlar Geray sülâlesinden edi.
Tarih
Peyda oluv
Qırım Hanlığı rus tarihçılığında Altın Orda (rusça Золотая Орда) olaraq belli olğan Uluğ Ulus devleti zayıflaşqanınen peyda oldı. 1441 senesi Melek Hacı Geray han Qırım ulusınıñ mustaqilligini ilân etti, soñ Qazan (Bulğar), Sibir ve Hacı Tarhan ulusları da öyle yaptılar. Qırım Hanlığı Uluğ Ulus ve Deşt-i-Qıpçaq halef olğan edi.
Quvetleşüv
Osmanlı devletinen munasebetleri
Qırım Hanlığı Osmanlı Devletiniñ vassalı iç bir vaqıt olmadı[1]. Qırım ve Türkiye tek ittifaqdaşlar oldılar; onıñnen beraber Osman devletnıñ sultan musulmanlı halif olğan içün bazı zayıf Qırımnıñ hanlarğa ezmep almadı. Lâkin, çoqusı allarda, hanlar sultnlarğa ruhset etmediler, çünki olar (Qırımnıñ hanlar) Çingizidler oldılar, osmanlı sultanlar ise yoq.
Cenkleri
Qırım — Moskoviya cenkleri
Qırım — Lehistan cenkleri
Ukrainağa yardım etüv
Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiy Lehistan (Köral) devletinen cenkleşkende inayetini sorap Qırım hanına mektüp yazğan edi. O zaman Qırım hanı olğan III İslâm Geray red etmedi.
Rusiyeniñ Qırımĝa ekspansiyasi
1736 s. Rusiyeniñ Qırımnı istilâ etkeni
Zemin
Feldmarşal Minihniñ reberlikte Rus ordusınıñ baskınından evel, Türk Sultan Qırımnıñ Hanıñı, I Qaplan Gerayñı, Persistanda oğa yardım etmege soradı. Çoq aqıllı bir han olğan Kaplan Gerai, sultanğa yazdı ki, Rusiye Qırımğa ordunıñ yoq olğanda faydalanacaq ve, belki, istilâ ettecek — han izaatnamege ıntılmadı. Lâkin Sultan, qaysı halifenen da oldı, Persistanğa ketmege qok talap etti ve Qaplan Gerai, zayıf bir Türk sulatanıñ añqav teklifni qabul etmek kerek oldı.
Rusiyeniñ baskını
1783 s. Rusiye İmperiyasınıñ Qırımnı zapt etkeni
1782 s. Şahin Geray em ağır vaqıtta ekinci kerede Qırımñın tahtqa çıqtı[2]. Rusiye 1783 s. Qırım Hanlığını zapt etti, amma soñki qırımtatar han tahtını terk etmedi ve rus saiplik aqqı Qırımda tanımadı, oñın içün Rusiye paytahtıda, Peterburgte, Rusiye imperatorniñ, II Yekaterina, fermanı köre öldürilgen (rus tarihçeler deyler ki o Turkiyede öldürilgen). Iç bit vesiqalarnı ya da isbatlarını ki Şahin Geray inkâr etti yoq.
Tarihnı yañıdan yazılması
Qırım Hanlığını zapt etken soñ, Klüçevskiy, Karamzin, Solovyov kibi rus tarihçıları Qırım Hanlığını "aydut devleti" olaraq köstermek içün tarihını yañıdan yazmağa başladılar. 1944 s. olğan qırımtatar sürgünliginden soñ bu esnas daa intensiv oldı.