Aqmescit

şeer Aqmescit ukr. Сімферополь rus. Симферополь Bayraq Tuğra Bayraq Tuğra Memleket Ukraina Region Qırım Şeer şurası Aqmescit şeer şurası Coğrafik koordinatalar 44.948056, 34.10416744°56′53″ ş. e. 34°06′15″ ş. b.44.948056° ş. e. 34.104167° ş. b.    Şeer başı İgor Lukaşöv İlk añıluv m.e. II asır Meydanlıq 107 km² Yükseklik 350 m (deñizge nisbeten) Eali 337.285 kişi (2013 yanvar 1) Eali sıqlığı 3182,62 kişi/km² Saat quşağı UTC+4 Telefon kodu +380 3652 Poçta indeksleri 295000 — 295490 Aqmescit Vikianbarda Aqmescit

Aqmescit (ukraince Сімферополь, rusça Симферополь) – merkeziy Qırımda Salğır özeni boyunda bulunğan bir şeerdir, Qırımnıñ paytahtı.

Rus ve başqa yabancı tillerinde yunan tilinden alınma "Simferopol" adı (eski yunanca ἡ Συμφερούπολις, /hē sümferúpolis/ - “umumiy fayda şeeri”) qullanıla.

Coğrafiya

Coğrafiy yerleşme

Qırımnıñ Tış ve İçeri dağ sıraları arasındaki vadiy Salğır özeniniñ deresi ile çatışuvı neticesinde asıl olunğan yılğada buluna. Şeerniñ yanındaki özende Aqmescit suv anbarı meydanğa ketirildi.

İklim

İklimi yarım quru, issidir, yımşaq qış ile. Yanvarniñ orta arareti +0,4 °C, iyülniñ orta arareti +23,3 °C. Yağanaqlarnıñ orta yıllıq derecesi 509 mm, yılnıñ küneşli saatlarnıñ orta miqdarı 2469. Qış avanıñ de yımşaması, de suvuması ile dekabrniñ 29-dan fevralniñ 25-ece devam ete.

Tarih

Zemaneviy Aqmescitniñ topraqlarında insannıñ ilk yerleşmeleri daa qadimiy devirlerde peyda oldı. Şeerniñ seleflerinden eñ bellisi milâttan evel III asırda meydanğa kelgen ve tahminen hunnular tarafından viran olunğan skit devletiniñ paytahtı Neapolistir. Neapolisniñ viranesini Salğırnıñ sol yalısındaki Petrovskaya Balka (Петровская Балка) adlı yerde körmek mümkün.

Aqmescit demiryol vokzalı ve onıñ yanındaki meydan

Qıpçaq qabileleri ve Altın Ordu devrinde bu ortalıqta Kermençik adlı qasaba bar edi. Qırım Hanlığı devrinde ise qalğanıñ bulunğan mekânı olğan Aqmescit şeeri (rus menbalarda Ak-Meçet (Ак-Мечеть) olaraq keçe edi) peyda oldı. Qalğanıñ sarayı şimdiki Salgirka (Салгирка) adlı parkta buluna edi. O vaqıt qurulğan maallelerge Eski şeer (Старый Город) deyler. Bu yer qararnen Lenin, Sevastopolskaya, Krılov, Krasnoarmeyskaya adlı soqaqlarnen sıñırlana. Eski şeer şarq şeerlerine has yerleşüvnen, tar ve qıyış soqaqlarnen ayırılmaqta.

Qırım Rusiye İmperiyasınıñ eline keçkenden soñ Tavriya guberniyası (vilâyeti) meydanğa ketirildi. Guberniya merkeziniñ temelini Aqmescitte qoymaq qarar etildi. 1784 senesi Grigoriy Potömkinniñ reberligi altında bu yerde memuriy ve mesken binalarniñ, hristian ibadethaneniñ qurucılığı başlandı. Terkibine em Aqmescitni, em de yañı qurulğan maallelerni kirsetken şeerge Simferopol adı berildi. Yunancadan Simferopol ‘fayda şeeri’ tercime etile. O vaqtından bugüngece Simferopol Qırımnıñ memuriyet merkezidir.

Rusiyedeki Vatandaşlıq cenki vaqtında Aqmescitte biri-birini tez deñiştirgen ükümetler yerleşe ediler. Cenkniñ bitmesinen ise şeer Qırım Muhtar Şuralar Sotsialistik Cumhuriyetiniñ paytahtı oldı. 1941-1944 seneleri Aqmescit natsistlerniñ istilâsını ve qırımtatar halqnıñ sürgün etilüvini başından keçirdi. 1945 senesi cumhuriyetiniñ yoq olunuvınen Rusiye Şuralar Federativ Sotsialistik Cumhuriyetiniñ terkibine kirgen Qırım vilâyetiniñ merkezi oldı. 1954 senesi Qırım vilâyeti Ukraina Şuralar Sotsialistik Cumhuriyetiniñ terkibine kirsetildi. 1991 senesi cumhuriyetniñ yañıdan tiklenüvinen şeerge kene paytaht mertebesi qaytarıldı.

Eali sayısınıñ dinamikası

• 1792 — 2 000 kişi
• 1839 — 7 000 kişi
• 1864 — 17 000 kişi
• 1887 — 38 000 kişi
• 1897 — 49 000 kişi
• 1914 — 91 000 kişi
• 1926 — 88 000 kişi
• 1939 — 143 000 kişi
• 1959 — 186 000 kişi
• 1970 — 249 000 kişi
• 1989 — 364 700 kişi
• 2001 — 363 600 kişi
• 2006 — 340 600 kişi

İqtisat

Aqmescit – müim sanayı merkezidir. Maşna qurucılıq, aş ve yengil sanayı esas saalarıdır. Şeerde qararnen 70 müessise bardır. Olar arasında "Foton" televizion zavodı, "Pnevmatika", "Santehprom" adlı zavodlar, "Fiolent" maişiy tehnika zavodı, konserva zavodları, tiküv fabrikaları ve ilâhre.

Naqliyat

Aqmescit Qırımnıñ müim naqliy qavuşağıdır. Cumhuriyetniñ tış dünya ile alâqa vastalarınıñ çoqusı Aqmescitten keçeler. Şeerde demiryol vokzalı, avtovokzal, 3 avtostanstiya, 2 ava limanı (birisi halqara, digeri maalliy) bardır. Aqmescit, Aluşta ve Yalta arasında dünyada eñ uzun (96,5 km) trolleybus yolu bar.

Tasil ve ilim

Qırımnıñ aliy oquv yurtlarınıñ ekseriyeti Aqmescitte buluna. Olarnıñ sırasında cumhuriyetniñ baş universiteti – V.N. Vernadskiy adında Tavriya Milliy universitetidir. Diqqata lâyıq universitetlerden Agrar universiteti, Tibbiyet universiteti, Müendislik ve pedagogika universiteti, Tabiat qoruv ve kurort qurucılığınıñ milliy akademiyasını añmaq lâzim. Şeerde 12 orta mahsus oquv yurtu, 37 ihtisasiy oquv yurtu, Qırım ve Ukraina İlimler Akademiyasınıñ ilmiy-araştırma institutları buluna.

Medeniyet

Aqmescitte ülkeşınaslıq, etnografik ve bediiy müzeyleri, Gorkiy adında Rus akademik dramatik teatri, Qırımtatar akademik muzıka ve drama teatri, qoqla teatri, filarmoniya, tsirk bar.

Mahsus itibarğa lâyıq yerler

Qırımnıñ başqa şeerleriniñ çoqusına baqqanda, Aqmescitte ayrı diqqatqa lâyıq yerler, mimariy abideler çoq degil. Şeerde Ulu Vatan cenkiniñ qaramanlarına, medeniyet ve sanat erbaplarına qoyulğan eykeller, 1944 sene sürgünliginiñ qurbanlarına memorial bardır. Mimarcılıq abidelerinden Aqmescitniñ saqlanılıp qalğan binalardan eñ eskisi, 1508 senesi qurulğan Kebir Cami ve Mihail Vorontsovnıñ sarayı ayırılıp turmaqtalar. Şeerniñ belli mimariy abidesi olğan Neapolniñ viranesi şimdi ğayet harap olundı.

Qırımtatar Milliy Meclisi

Qırımtatar halqını temsil etken yuqarı vekaletli tek organı Qırımtatar Milliy Meclisniñ bulunğan yeri de Aqmescittir. Meclis, öz çalışmaları aqqında Qurultayğa esap bermekte olıp, Qurultay qararları, mezkür nizamname, milletlerarası uquq normaları ve bu normalarğa uyğan Ukraina qanunçılıq qararları esasında iş köre.

Bağlantılar

• Niyara Bekirova. Aqmescit camileri Yañı Dünya, 2008-02-29
• Şeer memuriyetiniñ resmiy saytı
• Aqmescit resmiy saytı
• Aqmescit şeeriniñ saytı
• Aqmescitniñ tarihı ve büyük fotogalereyası
• Aqmescit - malümat merkezi
• V.İ. Vernadskiy adına Tavriya Milliy Üniversitetiniñ resmiy saytı