Amet-Han Sultan

Amethan Sultan оğlu Sultan (احمدخان سلطان اوغلو سلطان)- belli arbiy uçucı, II Cian cenki iştirakçi, Şuralar Birliginiñ eki defa qaramanı.

Amethan Sultan 1920 senesi Alupkada doğdı. Aqmescitte FZO mektebinde oqudı. Bundan soñ, ustanıñ şegirdi olaraq, parovoz deposında çalıştı. Aynı vaqıtta aeroklubğa qatnap oqudı. Arbiy uçucı olmaq istegi onı Aqyar yaqınlarındaki Qaça aviatsiya mektebine alıp keldi. On doquz yaşında bu mektepniñ kursantı oldı.

Amethan Qaça mektebini Ekinci Cian cenki başlamazdan bir yıl evel bitirdi ve ŞSCBniñ ğarbındaki qısımlardan birine hızmet etmege yollandı.

Amethan ve onıñ silâdaşları quveti qat-qat artqaç olğan ava duşmanına qarşı küreşte aqranı olmağan erlik, cesaret ve qaramanlıq kösterdiler.

Qızıl bayraqlı gvardiya istrebitel aviapolkunıñ eskadrilya komandiri Amethan Sultan üç yüz elli doquz uruşta bulundı. Şahsen özü on bir duşman uçağını urıp tüşürdi. Gruppa ile olğan ava çatışmalarında ise on doquz duşman uçağını ğayıp etti. Bundan ğayrı, Stalingrad cebesinde yüz on cenkâver uruşta bulundı, şahsen özü altı uçaq urıp tüşürdi ve gruppa ile olğan ava cenkinde yedi duşman uçağını ğayıp etti.

Bu fedakârlığı içün Amethanğa 1943 senesi avgust 24-te, ükümetniñ qararı mücibi ile, Şuralar Birligi Qaramanı unvanı berildi.

Amethan ava cenkiniñ büyük ustası ve aqiqiy ass oldı. 1942 senesi mayıs 31-de Yaroslavl töpesinde "Yunkers-88" uçağını özü uçağınıñ kevdesi ile urıp yerge tüşürgende, ekipajdan eki nemse uçucısı esir alındı, ekisi uçaq içinde yandı. Amethan özü ise avadan yerge paraşüt ile tüşip qurtuldı. O, Şarqiy Prussiyada altı uçaq urıp tüşürdi. 1945 senesi yanvar 18-de dört biñ metr yükseklikte yigirmi beş nemse uçağına qarşı bir özü çıqıp, üç uçaqnı urıp tüşürdi.

Bu batırlıqları içün Amethan Sultanğa 1945 senesi iyün 29-da Şuralar Birliginiñ Eki defa Qaramanı unvanı berildi. Misli yoq cesürligi içün Amethan Sultan cenkniñ soñunda Devlet mukâfatı laureatı unvanını aldı.

Uruşlarda Amethan özüniñ ustalığı, pişkinligi, cesürligi ile öyle yüksek şüret qazandı ki, ondan közleri qorqqan nemse aviatsiya komandanlığı bir çare tapıp Amethan Sultanı yaqalamaq ve yoq etmek ükümini çıqardı. Amethan ise qorqmadı. "Men Amethan Sultanım! Men Amethan Sultanım! Nemse basqıncılarına olüm!" — dey edi radio ile. Oña cevap olaraq nemselerniñ efirde: "Ahtung! Ahtung! (Diqqat! Diqqat!) Avada Amethan! Uruştan çıqıñız!" — degen emirleri eşitile edi.

Devrimizniñ acayip adamı, qırımtatar halqınıñ iftiharı Amethan Sultan 1971 senesi fevral 1-de yañı uçaq sınavı vaqıtında elâk oldı.

Bugün Aqmescit, Alupka ve Mahaçqala şeerleriniñ meydan ve sоqaqları Amethan Sultannıñ adı taşıylar.