Çağatay tili

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
(Cağatay tili saifesinden yollandı)
Çağatay tili
جغتای
Memleketler: Orta Asiya, Harezm
Resmiy status: Çağatay Hanlığı, Baburiyler, Qırım Hanlığı[1]
Laf etken sayısı: 1990-larda öldü
Sınıflaştırma
Kategoriya: Avrasiya tilleri
Altay tilleri
Türkiy tiller
Qarluq tilleri
Çağatay tili
Elifbe: Arap elifbesi
Til kodları
ISO 639-1:
ISO 639-2: chg
ISO 639-3: chg

Çağatay tili (öz adı جغتای - Cağatay; uyğurca چاغاتاي‎ - Chaghatay; özbekçe چاغاتاي‎ - Chig'atoy) - tarihiy türkiy bir tildir. Orta Asiyada türkiy yazı tiliniñ inkişaf etilmesindeki üçünci devirni teşkil ete. Qırım Hanlığında edebiyat tili edi, çoqu zaman Qırım Hanları bu tilde yazğan ediler.

Qullanıluvı[deñiştir | kodunı deñiştir]

Çağatay tili yalıñız Orta Asiya türkiy devletlerinde yazı ve diplomatiyası tili olaraq qullanılmağa qalmağan, Rusiyede oğuzlar-qayılar tışındaki musulman türkler arasında da XIX asırğa qadar qullanılğandır. Harezm türkiy tiliniñ devamı olaraq Timurlılar devrinde peyda olğandır.

Qullanılğan elifbeleri[deñiştir | kodunı deñiştir]

Çağatayca yazılğan eserlerniñ aman-aman episi Arap arifleri ile. Bunıñnen birlikte uyğur ariflerinen bazı çağatayca metinler de rastkele.

Fonetik ve morfologik farqlılıqlar[deñiştir | kodunı deñiştir]

Çağatay tilinde, Orta Asiyada türkiy yazı tilini ögündeki devirlerindeki bazı fonetik ve morfologik birimlerni farqlılaşqanı diqqatnı çeke. Meselâ: ilk ecada e/i deñişmesi: keç~kiç (keç), men~min (men) kibi; e/ö deñişmesi: erük~örük (erik), teşüt~töşük (teşik) kibi; tutuq sesleri ekizlemey: yiti~yitti (yedi), qatıq~qattıq (qattı). Bütün türkiy tillerde olğanı kibi çağatay tilinde de yalın, mürekkep ve örmek cümle yapıları qullanıla. Çağataycada İslâm medeniyeti tesiri de körüne. Arapça, hususan farsça bir çoq söz ve tamlama olduqça çoqtır. Çağatay tili yerini bugün şimdiki özbekçege qaldırdı.

Bağlantılar[deñiştir | kodunı deñiştir]


Türkiy tiller
Bulğar gruppası Çuvaş tili | Hazar tili* | Hun tili* | Türkiy Avar tili* | Türkiy Bulğar tili*
Qarluq (Çağatay) gruppası Ayni tili | Çağatay tili* | İli Türk tili | Lop tili | Özbek tili | Qarahan tili* | Uyğur tili
Qıpçaq gruppası Altay tili 1 | Başqırt tili | Kuman tili* | Noğay tili | Qıpçaq tili* | Qaraçay-Balqar tili | Qaray tili | Qaraqalpaq tili | Qazah tili | Qırğız tili 1 | Qırımçaq tili | Qırımtatar tili1 | Qumıq tili | Sibir tatar tili | Qazan tatar tili | Urum tili | Ferğana Qıpçaq tili*
Oğuz gruppası Afşar tili | Azerbaycan tili | Becenek tili* | Ğağauz tili | Horasan Türkiy tili | Osmanlı tili* | Qaşqay tili | Qırımtatar tili1 | Salar tili | Türk tili | Türkmen tili | Urum tili1
Haqas-Altay gruppası Cenübiy Altay tili, Şimaliy Altay tili | Çulım tili | Fuyu Qırğız tili | Haqas tili | Qadimiy Qırğız tili* | Qadimiy Uyğur tili* | Yuğur tili | Şor tili
Sayan gruppası Sоyоt Tsatan tili | Tofa tili | Tıva tili
Saha gruppası Dolğan tili | Saha tili
Argu gruppası Halac tili
İzaat: * Ölü tiller
  1. [1]