Bulğaristandaki Qırımtatar diasporası

Bulğaristandaki Qırımtatar diasporası, Bulğaristanda yaşağan Qırımtatar azınlığı. Yapılğan nüfus sayımına köre 2001 yılında ülkede 1803 Qırımtatar yaşay. Bu kişilerin çoqu, 1860'lı yıllarda ülkege kelmiştir. Bazı qaynaqlarga köre 1860'larda Bulğaristanğa kelen qırımtatar sayısı 110,000 edi. Daa soñra bu kişilerniñ bir qısmı Bulğaristandan köç etmiştir.

1920 soñrası Atatürk Romaniyağa yiberdigi gemilerlge Tatar Türklerini savaştan Türkiyege ketirtip Türkiyede çeşitli yerlerge yerleştirgen. Edirne, Çanakkale kibi yerlerde tatarlarga yer bermiştir.

Bulğaristandaki Qırımtatarlarınıñ eñ çoq yaşadığı bölgeler ise Varna, Tatar Pazarcıq, Balçık kadı-köy Dobriç ve Şumnudur. Bu bölgeler 1900’lü yıllarda Romaniyanıñ bolduğu içün Tatarlar aslında Romaniyada yaşamakta. Türkiyege köç etken Tatar Türkleriniñ çoqu Eskişehirdedir. Meşur yemekleri cantık ve çibörektir.

Tarihy

1241 senesinden başlap, bugünge qadar qayd etilgen tatarlarnıñ Bulğaristanğa ücümlerinden birincisi, Ekinci Bulğar İmperiyası tatarlarnen daimiy siyasiy alâqalar qurğan edi. Bu erte devirde (XIII XIV asır) tatar sözü bir etnonim degil de, Çingishannıñ mirasçı orduları içün umumiy bir ıstıla edi. Bulğaristanda tatarlarnıñ ilk yerleşüvleri XIII ve XIV asırlarnıñ başlarında, Altın Orda sülâle zıddiyetleri vaqtında bir sıra tatar arbiy bölükleri bulğar ükümdarları tarafına keçkeninen bağlı ola bile.

Ekinci Bolğar İmperiyasınıñ bayrağı

XIV asırnıñ soñundan XV asırnıñ soñuna qadar bir qaç tatar gruppası Bulğar toprağında yerleşti, soñra Osmanlı İmperiyasınıñ bir qısmı oldı; olarnıñ köçüv sebepleri çeşit-türlü edi. O vaqıtları köçip kelgen insanlar, yavaş-yavaş oturaq yaşayış tarzını qabul ettiler, bazı rayonlarda ise, daa eki asır devamında toplu cemiyet olaraq saqlanıp qaldılar. O devirniñ yazılı menbaları, tatarlar qomşu köylerge ücüm etmege ve akimiyetniñ areketlerine faal qarşılıq köstermege meyilli olğanlarını ve bu sebepten Frakiyada yaşağan sakinleri de "yaramay" sayılğanını köstere. Yavaş-yavaş bölgedeki qırımtatarlar Osmanlı arbiy memuriyetiniñ qısmı oldılar. Bu fakt, tatar ealisiniñ azlığı ve yerli türklerge (türk tili ve umumiy din) yaqınlığı ile beraber, gruppa tatar kimliginiñ soñunace ğayıp olmasına ketirdi. Frakiyadaki vaziyetten farqlı olaraq, Dobrudja etnik terkibi XV asırdan başlap XX asırğa qadar büyük tatar cemiyetiniñ bar olğanını köstere. Osmanlılarnıñ Bessarabiyanı zapt etüvi, 1530 ve 1550 seneleri arasında Şimaliy Qara deñiz yanından Dobrucağa tatarlarnıñ daimiy köçüvi içün şarait yarattı.

XVIII asırda, Şimaliy Qara deñiz yanınıñ Rusiye İmperiyası terkibine kirsetilmesi neticesinde, regionnıñ etnik terkibi tamamile deñişti. 1783 senesi Qırım hanlığı İmperiyanıñ terkibine kirgen soñ ve 1874 senesi arasında Qırım ve Kubandan bir qaç köç dalğası oldı, neticede qırımtatarlarnıñ büyük qısmı bolğar topraqlarında yerleşti. Bugünde-bugün Bulğaristanda yaşağan tatarlar öz kimligini saqlap qalğan köçip kelgenlerniñ soylarından keleler.

Qırım cenki

Eñ büyük icret dalğası 1853-1856 seneleri Qırım cenki vaqtında ve soñra yüz berdi: tahminen 230 000 tatar 1854-1862 seneleri icret etti, tahminen 60 000 bulğar toprağında yerleşti. Çoqusı Şimaliy Bulğaristanda, hususan Dobrujda, Dunay özeniniñ yalısında ve Vidina rayonında dağılğan edi.

Tatarlarnıñ bolğar topraqlarına kütleviy sürette yerleşmesi bolğarlar ve tatarlar arasında ananeviy munasebetlerniñ qurulmasına sebep oldı. Çerkeslerniñ köçüvine nisbeten farqlı olaraq, bulğar milliy tiklenüv cemiyeti tatarlarnıñ yerleşüv aqqını red etmedi. Qayd etilgenine köre, o devirde tatarlar ⁇ etno-ruhiy şok ⁇ vaziyetinde ediler, amma, ğaliba, köçebe keçmişleri sayesinde yabancı dünyağa pek tez alışıp oldılar. Bulğaristandaki tatar gruppasınıñ (1862 senesinden 1878 senesine qadar) zemaneviy tarihında bu devir yañı kerçeklerge iqtisadiy ve medeniy adaptatsiya ve qaçaqlarnıñ birleşüvi ile belgilene.

Tatar gruppasınıñ inkişafı ve onıñ özgünligi, Bulğaristan 1878 senesi mustaqillik alğan soñ, siyasiy faktorlarnen belgilene edi. Bir taraftan, memleketniñ özü de bayağı deñişti: Osmanlı İmperiyasında yerleşken tatarlar apansızdan başqa siyasiy üzviyet Bulğaristanda, özünden evelki memleketten pek farqlı qurulğan yañı memlekette bulundılar. Bu, tatarlar içün kene bir şok oldı ve yañı icret dalğasına sebep oldı. Bulğaristanda birinci basamaqta qalğanlar bile (tahminen 18 000 insan) neticede Türkiyege köçti. O yıllarda peyda olğan qırımtatar "milliy renessansı" deñişmelerniñ ekinci faktorı oldı: Tatarlarnıñ "milliy ğayesi" olarnıñ çoqusı öz tarihiy vatanı Qırımdan tış olğan vaqıtta inkişaf etkenini qayd etmek kerek. O devirde tatarlarnıñ özleri assimilâtsiyağa oğrağan ediler, bu assimilâtsiya bolğar şaraitlerinde milliy devlet tarafından degil de, başqa bulğar türkleri etnik gruppası tarafından yapılğan edi.